Бузургонро бузургон зинда медоранд, Бузургонро бузургони дигар поянда медоранд.

        Баргузор гардидани симпиозиуми байналмилалӣ бахшида ба 115-солагии арбоби намоёни давлатӣ, муаррих ва олми намоёни собиқ Иттиҳоди Шуравӣ  Бобоҷон Ғафуров бори дигар аз он шаҳодат медиҳад, ки дар Тоҷикистони соҳибистиқлол ба хизмати фарзандони фарзонаи миллат таҳти сарварии  Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президени Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон  арҷгузорӣ намуда, аз кору пайкори пурифтихори эшон дар рушди Тоҷикистон пайваста ёдоварӣ менамоянд. Дар суханронии Пешвои муаззами миллат кору пайкори  Бобоҷон Ғафуров дар даврони пуртаззоду ҳукмронии мутлақи тартиботи давлатӣ  таҳлил карда шуда, ба хизматҳои арзандаи ин шахсияти маъруфи миллат баҳои сазовор дода шуда, фаъолияти сиёсию давлатии  эшон барои даврони имрӯзаи давлатсозию миллатсозӣ омӯзанда ва қобили  пайравӣ мебошад. Ёддоварӣ аз ашхоси барӯманди халқ дар самти тарбия ва тақвияти худшиносӣ ва дар рӯҳии ватанпарастӣ ба воя расондани насли ҷавон  аҳамияти бузурги маънавӣ дорад.

     Бобоҷон Ғафуров  дар давоми 10-сол, аз соли 1946 – 1956 котиби якуми Кумитаи марказии Ҳизби коммунисти Тоҷикистон буданд, ки дар он замон   ба вазифаи  роҳбари Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон  баробар буд. Ин давра ба  замони душвори тараққиёти баъдиҷангӣ рост омад. Дар манотиқи марказии давлати шуравӣ ба барқарор сохтани харобиҳои  ҷанг машғул буданд. Таҳти роҳбарии Бобоҷон Гафуров  дар Тоҷикистон низ  короҳои азими бунёдӣ  оғоз ёфтанд. Пешвои муаззами миллат фаъолияти Бобоҷон Ғафуровро  дар самти бар кор андохтани заминҳои бекорхобида дар шимолу ҷануб ва водии Вахши  ҷумҳурӣ  хотиррасон намуда,  масълаи муҳоҷир кардани як қисми мардум аз манотиқи кӯҳистон ба водиҳои пахтакор омили муҳимми ваҳдати мардуми тоҷик  арзёбӣ  намуданд.  Дар воқеъ, ба кор андохта шудани заминҳои бекорхобидаи водиҳо ва ба мантиқаи муҳимми пахтакорию боғдорӣ ва дигар соҳаҳои кишоварзӣ  табдил намудани  ин водиҳо ба рушди иқтисодии Тоҷикистон  ва беҳбуди сатҳи некуаҳволии мардуми муҳоҷир такони тоза бахшид. Дар ин давра Бобоҷон Ғафуров ба тараққиёти тамоми соҳаҳои  ҷумҳурӣ  таваҷҷуҳ  зоҳир намуда, бунёди як қатор корхонаҳои саноатӣ  оғоз ёфта, ба рушди саноат  асос гузоштаанд.

     Пешвои муаззами миллат таъкид карданд, ки  дар рушди маорифу илм низ дар даврони роҳбарии Бобоҷон Гафуров қадамҳои устувор гузошта шуда буданд. Таъсис ёфтани  Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон  дар  рушди илму маорифи  Тоҷикистон рӯйдоди бузурге маҳсуб меёфт. Дар даргоҳи ин маркази илму омӯзиш дар солоҳои минбаъда ҳазорҳо мутахассисони илму маориф тарбия ёфта, дар  тараққиёти минбаъдаи ҷумҳурӣ саҳми бузург гуштаанд. Садҳо академикҳо, мутахассисони соҳаҳои мухталиф, нависандагон,  шоирон, омғзгорони барҷаста, ки ин маркази илму маърифатро  хатм намуданд, дар рушди илму маорифи   Тоҷикистони соҳибистиқлол  саҳми бузург  мегузоранд.  Дар таъсиси Академияи Илмҳои Тоҷикистон низ Бобоҷон Ғафуров саъю талоши хастанопазир ба харҷ додаанд. Нахустин Президенти АИ Тоҷикистон  устод Садриддин Айнӣ таъин гардида буданд. Пешвои муаззами  миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хизмати ин ду шаҳсутуни илму фарҳанги миллатро хотиррасрн намуда, рисолати бузурги онҳоро дар даврони тақдирсози  миллат махсус  арзёбӣ намуданд. Арҷгузорӣ ба кору пайкор ва фаъолияти созандаи эшон дар марҳиллаи имрӯзаи таҳаввулоти давлати Тоҷикистони соҳибистиқлолол моро руҳбаланд намуда, дар арсаи байналмилалӣ  эътироф гардидааст.

   Соли 1956  бо тавсияи Роҳбарияти Олии ҳамонвақтаи Иттиҳоди Шуравӣ Бобоҷон Ғафуров ба вазифаи Институти шарқшиносии АИ Иттиҳоди Шуравӣ таъин гардиданд. Таъин гардидани намояндаи миллати тоҷик  ба вазифаи сарвари чунин муассисаи бонуфузи илмӣ боси ифтихои ҳар як тоҷику тоҷикистонӣ буд. Ашхоси маъруфи сиёсию илмӣ борҳо таъкид кардаанд, ки Бобоҷон Ғафуров  на танҳо  олим буд, балки ӯ давлатмарди тавоно ва сиёсатмадори маъруф буд, ки ба  Институти шарқшиносӣ  роҳбарӣ кард. Институти шарқшиносӣ  ба таҳкими робитаҳо ва ҳамкориҳои судманди мамолики шарқ ва Иттиҳоди Шуравии собиқ мусоидат намуд. Бобоҷон Ғафуров ба даҳо кишварҳои шарқ сафар намуда, дар доираҳои сиёсии мамолики гуногун соҳиби обрӯю эътибори баланд буда, бо ҷоизаҳои давлатӣ мукофотонида шудааст.

     Бобоҷон  Ғафуров  чун  муаррихи тавонодар омӯзиши таърихи халқи тоҷик саҳми бузург  гузоштааст. Ба қалами эшон даҳо асари хурду бузург дар бораи таърихи халқи тоҷик тааллуқ доранд. Ва тавре Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, шоҳасари бузурги Бобоҷон Гафуров “Тоҷикон” шиносномаи миллат буда, дар тақвияти худшиносии миллӣ нақши бузург дорад. Бо ин асар муаллиф нақши халқи тоҷикро ба ҳайси  миллати фарҳангӣ дар таърихи Осиёи Марказӣ  васеъ ва барҷаста нишон дода, таърихи  пурифтихори халқи тоҷик ва арбобони гузаштаи ин халқро, ки дар тамаддуни ҷаҳонӣ бо далелу бурҳонҳои раднопазир бозгӯ намуда, хонандагонро ба ифтихор аз бузургони худ раҳнамун сохта,  дар тақвияти ҳофизаи таърихии миллат нақши созгор  мегузорад.

      Бо арҷгузорӣ ба хизматҳои бузурги академик Бобоҷон Ғафуров бо ҳидояти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон озмуни ҷумҳуриявии “ Тоҷикон - оинаи таърихи миллат”  роҳандозӣ карда шуд, ки дар он ҳазорон нафар аз қишрҳои гуногуни мамлакат  ширкат варзида,  дар арафаи ҷашни 115-солагии Бобоҷон Гафуров ҷамъбаст гардид. Пеш аз ин китоби пурарзиши “Тоҷикон” бо супоришу ҳидоёти Пешвои миллат аз ҳисоби фонди эҳтиётии Президент нашр гардида, ба тамоми хонаводаҳои мардуми Тоҷикистон  ҳадя  гардид ва баро аҳли ҷомеаи тоҷик  ин як ҳадяи пурарзише буд. Мардуми сарбаланди тоҷик аз ин ҳадяи Пешвои муаззами миллат басо шоду масруранд ва сипоси бепоён изҳор мекунанд.

       Пешвои миллат муҳтарам  Эмомалӣ Раҳмон масъалаи таъсиси Ҷоизаи ба номи Бобоҷон Ғафуровро барои офаридани осори барҷастаи таҳрихӣ эълон намуданд, ки бори дигар аз арҷгузории хизматҳои олими тавоно, арбоби намоёни  давлатӣ ва ғамхорию пешрафти илм дар мамлакат гувоҳӣ  медиҳад.

           Дар  ин ҳамоиши бузурги илмию фарҳангӣ  масъалаи нашри “Шоҳнома” – и Фирдавсӣ ва ба ҳар як хонаводаи мардуми Тоҷикистон  тақдим намудани он ба миён гузошта шуда, дар рушди маърифату маънавиёти ҷомеаи тоҷик  нақши бузурге хоҳад гузошт.

     Бо шукуҳу шаҳомат ҷашн гирифтани  бузургдошти Академик Бобоҷон Ғафуров сиёсати донишпарварона ва фарҳангпарваронаиАсосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвом миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро нишон дода, нуктаи асосии суханронии эшон дар симпозиуми байналмилалӣ омӯзишу аз худ намудани донишҳои илмӣ буд, зеро илму дониш бузургтарин омили  пешрафти ҳар як миллату  мамлакат мебошад. Дар амал татбиқ намудани ҳидоятҳои Пешвои миллат вазифаи ҷонии ҳар як корманди илму маориф мебошад.

Бузургонро бузургон зинда медоранд,

Бузургонро бузургони дигар поянда  медоранд.

Назрӣ Офаридаев, доктори илмҳои филология, сарходими илмии Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови АМИТ

БОБОҶОН ҒАФУРОВ – ВИЗАИ МИЛЛАТИ МОСТ (дар ҳошияи суханронии Ҷаноби Олӣ бахшида ба 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров)

           Дар таърих шахсиятҳои нотакроре буданд, ки ба таърихи давлату миллат ва тақдири мардуми худ бетафовут набуданд. Ин  шахсиятҳои ангуштшумор хуб дарк мекарданд, ки вазифае, ки дар пеши онҳо гузошта шуда буд, иборат аз зинда нигоҳ доштани хотираи таърих аст ва танҳо қобилияту истеъдоди онҳо қодир аст ба ҳалли мусбати ин вазифа. 

            Пешвои муаззами миллат дуруст қайд кардаанд, ки: «Агар кас гузаштаи аҷдоди худро надонад, инсони комил нест!».

Қаҳрамони Тоҷикистон, академик Бобоҷон Ғафурович Ғафуров офарандаи таърихи миллат ва нигоҳдорандаи хотираи инсоният  мебошад. 

            Барои он ки ба ду сухан шахсияти илмии Б.Ғафуровро шиносем, басанда аст ба ишораи собиқ директори Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Русия Ростислав Борисович Рыбаков назар афканем: «Замоне, ки Бобоҷон Ғафуров ба Институти мо (1956-1977) - қадимтарин ва калонтарин маркази илмии гуманитарӣ, маркази кишвар, «ситоди асосии» шарқшиносии Русия роҳбарӣ мекард, асри тиллоии тамоми соҳаи мо буд ... Сталини тоҷик, корманди ҳизб ва мусулмоне, ки ҳаҷро адо кардааст. Ӯ виҷдони замони худ буд, аммо ду ҷузъи муҳими табиати ӯ - хирад ва ҷавонмардӣ - ба ӯ имкон доданд, ки дар фазои давраи Шӯравӣ давраи махсуси худ – ғафуровиро офарад... ".

Ба қавли Абурайҳон Берунӣ: «Қабл аз иқдом кардан ба илм равони худро аз фасод, аз одатҳои ношоиста, аз шуҳратпарастӣ ва ғараз пок бояд кард». Маҳз чунин сифатҳо буданд, ки Бобоҷон Ғафуровро дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ намуданд ва чунонки шахсиāти маҳбуби тоҷик Мирзо Турсунзода мегўяд: «Визаи ҳар як миллат илму маданияти ўст, ки тавассути фарзандони фарзонааш муаррифӣ мешавад» ва Б.Ғафуров бешак дар тамоми замонҳо визаи миллати мо хоҳад монд.  

Пас танҳо чунин шахсият агар даст ба навиштани коре бизанад, ҳатман офаридаҳои мондагореро аз худ боқӣ мегузорад, ки асрҳо дар хизмати халқу миллат хоҳанд буд.

             Се сифате, ки бидуни онҳо ягон шахси олимшаванда ба ҳадафи мурод нахоҳад расид, иборатанд аз: аввалан, ақлу фаросат, ки сифати модарзодӣ буда, ё ҳаст ё нест; сониян, азму ғайрат, ки зодаи ҳавсала буда куллан ба худи шахс вобаста аст; ниҳоят, ҷасорату матонат, ки маҳсули парвариши фардӣ ё иҷтимоӣ буда метавонад. Бе тардид, ин се сифат ородиҳандаи сурату сирати академик Б.Ғафуров буданд.

Дар таърихнигорӣ се роҳи тасвир ҳаст:

1. Сабт кардани ҳар он чизе, ки нигоранда зарур донад ё хуш ояд (дар ниҳояти кор ба ҳадди ифрот расида мардумро бероҳа мекунед).
2. Сабт кардани ҳар он чизе, ки одамон мехоҳанд (дар ниҳояти кор ба рукнҳои эҷодии худ хиёнат мекунед).
3. Сабт кардани ҳар он чизе, ки дар ҳаёти одамон аз ҳама беш ба кор меояду онҳоро суд мебахшад (…сарфи назар аз шароити номусоиди беруна, сарфи назар аз он ки ба ҷони муаллиф таҳдиду бар ҷисмаш халал ворид кунад… ). Дар таълифи асари безаволи “Тоҷикон” академик Б.Ғафуров маҳз аз роҳи сеюми тасвир оқилонаву одилонаву олимона истифода намудааст.

Бо такя ба андешаҳои Пешвои муаззами миллат дар Симпозиуми байналмилалии “Бобоҷон Ғафуров – бузургтарин муҳаққиқ ва муаррифгари таърихи халқи тоҷик” ба ифтихори 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров ба чанд омиле, ки Б.Ғафуровро ба бузургтарин олим, намоёнтарин сиёсатмадор ва маъруфтарин ходими давлативу ҷамъиятӣ табдил додаанд ва маҳбубияти ўро дар байни мардум таъмин менамуданд, ишора мекунем:

1. Яке аз муҳимтарин сарчашмаҳои истеъдоди Б.Ғафуров он буд, ки мавсуф аз замони кўдакӣ таҳти тарбияи модараш – Розия Озод – шоираи номӣ ва хонуми бисёр таҳсилкарда умр ба сар мебурд ва Розия Озод тамоми вақти худро ба таълиму тарбияи писараш бахшида буд.
2. Новобаста аз он ки Б.Ғафуров замони тўлонӣ (аз соли 1936 то 1956) дар вазифаҳои пурмасъули давлатӣ адои вазифа менамуданд, ягон маротиба корҳои илмиро ба зинаи дуюм намегузоштанд. Соли 1947 аввалин китоби ў «Таърихи мухтасари халқи тоҷик» ба забони тоҷикӣ баромада, се маротиба – солҳои 1949, 1952, 1955 ба забони русӣ нашр мегардад. Дар асоси ҳамин китоб Б.Ғафуров рисолаи докториашонро ҳимоя намуданд. Новобаста аз корҳои сангин вобаста ба корҳо дар идораҳои роҳбарӣ, бахши таърихи АИ ҶТ-ро роҳбарӣ мекарданд. Маҳз дар ҳамин солҳо зери роҳбарии ў чандин маҷмўаҳо рўи чоп диданд ва чандин аспирантон рисолаҳои номзадиашорон дифоъ намуданд.
3. Дар соли 1956 фаъолияти Институти шарқшиносии Академияи илмҳои СССР аз тарафи роҳбарияти онвақтаи Иттиҳоди Шўравӣ Никита Сергеевич Хрушчев, Анастас Иванович Микоян, Михаил Андреевич Су:слов танқид мешавад ва масъалаи зарурияти иваз намудани роҳбарияти Институти шарқшиносӣ пеш меояд. Роҳбарияти СССР ба хулосае меояд, ки танҳо олими машҳур, ходими давлатии намоён Б.Ғафуров метавонад ин вазифаи ниҳоят сангинро бар уҳда гирад. Ҷойи зикр аст, ки Б.Ғафуров ягона директори институтҳои илмие буд, ки дар он замон аз тарафи Бюрои сиёсии КМ ПКИШ ба ин вазифаи баланд таъйин гардид. Мавсуф аз соли 1956 то 12 июли соли 1977 ин муассисаро роҳбарӣ карданд.
4. Таърихи илм ва адабиёт гувоҳӣ медиҳад, ки одамони боистеъдод метавонанд холиқона дар соҳаҳои мухталифи илм кор кунанд. Б.Ғафуров маҳз яке аз ин афроди боистеъдод буд. Ў дар баробари таърих адабиётро низ хуб медонистанд. Ба илова, ў коршиноси беназири мусиқӣ, махсусан, мусиқии классикии «Шашмақом» буданд. Б.Ғафуров силсиламақолаҳои илмӣ дар бораи фаъолияти эҷодии бузургтарин ходимони илму фарҳанг Фирдавсӣ, Камоли Хуҷандӣ, Ибни Сино, Форобӣ, Берунӣ, М.Иқбол ва ғ. таълиф намуданд.
5. Китоби маъруфи ҷаҳонӣ «Тоҷикон» дар илмҳои таърихӣ ва шарқшиносӣ яке аз бузургтарин падидаҳои илмӣ маҳсуб меёбад. Бузургтарин олимони ҷаҳон дар тақризҳои худ бар арзиши мондагори ин асари илмӣ таъкид мекарданд. Нашри китоби «Тоҷикон» дар Россия, Хитой, Полша, Индия, Эрон, Афғонистон ва дигар кишварњои дунё гувоҳи маҳбубияти ҷаҳонии ўст.
6. Яке аз вижагиҳои мутамойизи академик Б.Ғафуров он буд, ки мавсуф ба таври муносиб ва густурда сарчашмаҳои таърихӣ, ҳуҷҷатҳо ва маводи бойгониро истифода мекарданд. Б.Ғафуров дар марҳилаи таҳияи китоби «Тоҷикон» 1904 асару монография, ки 367-тои онҳо ба олимони хориҷӣ мутааллиқ буданд, истифода намуданд. Дар таҳияи ин китоб зиёда аз 85 сарчашмаҳои муътабари форсии тоҷикӣ оид ба таърих, ҷуғрофиё, дин, забону адабиёт истифода гардидаанд.
7. Омили дигари маҳбубияти Б.Ғафуров ҷаҳонбинии васеи ў буд, зеро ў ягона доиратулмаорифи замони худ шинохта мешуданд.
8. Маҳз тавассути осори худ Б.Ғафуров маҳбубияти ҷаҳониро касб намуданд. Осори зиёде аз ў дар Деҳлӣ, Берлин, Рим, Теҳрон, Пекин, Афина, Кобул, Париж ва дигар марказҳои илмии ҷаҳонӣ нашр шуданд. Бояд таъкид намуд, ки ў дар давоми солҳои зиёд Президенти Анҷумани байналмилалӣ назди ЮНЕСКО доир ба омўзиши маданияти Осиёи Миёна, ноиби Президенти Шўрои байналмилалӣ доир ба омўзиши кишварҳои шарқ буданд. Интихоби Б.Ғафуров ба унвони доктори фахрии чандин донишгоҳҳои машҳури ҷаҳон, аъзои кунгураҳои илмӣ ва симпозиумҳо дар Монголия, Франсия, Эрон аз хирадмандӣ ва эътибори ў дар байни олимони тамоми ҷаҳон шаҳодат медиҳад.

Ва маҳз чунин шахсият метавонист муаллифи асари мондагори «Тоҷикон» бошад.

ҚАЛАНДАРИЁН Ҳоким Сафар

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз беҳтарин конститутсияҳои сатҳи ҷаҳонӣ аст.

Боре дар семинаре, дар маркази кишварамон, дар мавзӯи рушди сектори хусусӣ иштирок доштам, ки ба он коршиносони босалоҳият, аз  кишварҳои аврупоӣ низ ҳамчун мураббиён даъват шуда буданд, чанде  аз соҳибкорони мо гиллае пеш оварданд,  ки гӯё  мушкилоти рушди соҳа ба ниҳоят “сахтгир” будани низоми қонунии кишвар рабт дорад.

Коршиноси хориҷӣ, аз кишвари Олмон, ки гардонадаи ин семинар ҳам буд,  монеъҳҳои пеши роҳи рушди босуръаттари сектори хусусиро ба замони мураккаби ба ном гузариш дар кишвари тозаистиқлол, менталитети хоси насли ин замони мураккаби гузариш ва сабабҳои дигар вобаста ба нишон дод. Бояд гуфт, ки далелҳои овардаи ин коршинос, бо ироаи намунаҳои кишварҳои дигари минтақа, воқеан ҳам қавӣ буданд, ки яке аз онҳо то ба ҳол дар хотирам нақш бастааст. Вай гуфт, ки ман бо аксари қонунҳои кишвари шумо ошноӣ дорам ва бояд бигӯям, ки Конститутсия мамлакати шумо, яке аз конститутсияҳои беҳтарини сатҳи ҷаҳонӣ аст, зеро дар таҳияи он коршиносони беҳтарини сатҳи ҷаҳонӣ аз мамолики пешрафта ҷалб шуда буданд. Барои шумо танҳо зарур аст, ки онро ҳамчун манбаи асосии низоми қавонини мамлакат, бо тамоми ҷиддият дар ҷомеаатон риоя кунед”.

Ман ҳамчун як шаҳрванд, бидуни муболиға аз ин эътирофу дидгоҳи  мантиқии як коршиноси хориҷӣ воқеан ҳам ифтихор кардам, зеро татбиқи Қонуни асосии мамлакат дар асл ҳам масъулияти тамоми аҳли ҷомеа ва ҳам ҳар фарди оно мебошад.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 6 ноябри соли 1994 аз тариқи  раъйпурсии умумихалқӣ қабул карда шуд. 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 бо тариқи раъйпурсии умумихалқӣ ба он тағйиру иловаҳо ворид карда шудаанд. Бояд ёдовар шуд, ки дар таърихи Тоҷикистон, то замони истиқлолияти он, панҷ маротиба (солҳои 1929, 1931, 1937, 1978 ва 1994) Конститутсияҳо қабул гардида буданд, аммо  танҳо Конститутсия замони соҳибистқлолии кишвар ва ҳатто иловаву тағйиротҳои он, аз тариқи референдуми умумихалқӣ қабул гардиданд, яъне ба ибораи дигар, онро тамоми сокинони кишвар таҳия ва қабул кардаанд. Аз он замон, рӯзи Конститутсия дар саросари кишвар, ҳамчун ҷашни санади олитарини кишвар, кафили озодиҳо ва зиндагии бо саодати тамоми тоҷикистониён бо тантанаи хос таҷлил мегардад.

Аксари сокинони кишвар дар хотир доранд, ки дар авохири солҳои 80 ум, авҷи ҷунбишҳои бозсозӣ дар фазои иттиҳоди Шӯравӣ, дар ҷумҳурии Тоҷикистон ҳам, дар мавриди қабули “конститутсия миллӣ” баҳсҳои зиёд авҷ гирифта, дар ин маврид аз аввали соли 1990 кор оғоз ҳам гардида буд. Аммо ба сабаби парешонии зиёди дар ҷомеаи кишвари он солҳо, ба истиллоҳ вазъи буғранҷу буҳронӣ ва ниҳоят ҷанги таҳмилии ба сари миллат боркарда шуда ба амал омада ягон ниҳод аз ӯҳдаи ин кори муҳим баромада натавонист. Дар чунин вазъи мураккабтарини сиёсӣ ва иқтисодӣ ва ҳолати ҷанги дохилӣ, кишвар комилан ба вартаи нобудии тамом расонда шуд. Маҳз дар чунин вазъ, Сарвари давлат, киштиии дар ҳоли ғарқшавӣ, ба номи Тоҷикистонро наҷот дод ва дар мавриди таҳияи Конститутсияи мамлакат иқдомоти заруриро зери даст гирифт, ки яке аз намунаҳои возеҳ аз қаҳрамонии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ояндабинии сиёсии ин шахсияти сиёсӣ дар таърихи Тоҷикистон мебошад, ки онро ҳар касе, ҳар қадар талош ҳам кунад, нодидаву эътироф накардан наметавонад.

Дар натиҷаи талошҳои пайвастаи Роҳбари давлат, дар Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол беҳтарин дастовардҳои таърихи конститутсионализми мамолики мутараққӣ, таҷрибаи байналмилалии инкишофи демократия ва падидаҳои он, принсипҳои умумии байналмилалӣ ва консепсияи ҳуқуқи фитрӣ, сохти муосир ва созгор ба ҷаҳони воқеии муосир инъикос гардиданд. Ин имкон фароҳам сохт, ки ин санади олиии давлатӣ аз ҷониби коршиносони байналмилалӣ  ва дар маҷмӯъ аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ сазовор арзёбӣ гардида, ба қатори панҷ конститутсияи беҳтарини ҷаҳон ворид карда шуд.

Бо қабули Конститутсия ҳамраъйии аксари аҳолии тамоми маҳаллу минтақаҳои гуногуни Тоҷикистон (бе истисно) маълум гардида, заминаи ваҳдати миллӣ гузошта шуд. Ҳарчанд дар он замони бесарусомонии тамоми кишварро фаро гирифта аксари сокинони парешонгашта ва ба гурӯҳҳову ҷиноҳҳо тақсим карда шуда,ба мазмуну моҳияти арзишҳои дар Конститутсия ифодаёфта дуруст сарфаҳм намерафтанд ва ё иддае онро ба иллати надидани ояндаи норавшану тирагардондашудаи кишвар ҷиддӣ ҳам намегирфтанд. Аммо як нуктаро ҳамагон дақиқ эҳсос карда буданд, ки танҳо қабули Конститутсия, сарқонуни мамлакат, ки бо тақозои ҷаҳони душворпешгӯишавандаи муосир, дар замони пур аз таҳаввулоти босуръат, дар роҳи ваҳдату ягонагӣ ва ба сари пойи худ истод кардани  давлати соҳибихтиёри тоҷикон ҳамчун шанси ягонаи ҳифзу устувории минбаъдаи он мебошад.

Иддае, ки ба дарки моҳияти давлатдории худӣ ва миллати куҳанфарҳангу созанда боварии комил доштанд, дар атрофи Роҳбари ҷавону ояндабини миллат  Эмомалӣ Раҳмон гирд омаданд, ин кори заруритаринро муваффақона пеш бурданд ва сафи онҳо ба тадриҷ афзуда, дар ниҳоят тамоми миллатро фаро гирифт. Зеро дар ин санади олии кишвар, дар таърихи давлатдории тоҷикон бори нахуст, ҳамраъйии миллат дар масъалаҳои тақдирсоз, аз қабили асосҳои сохтори конститутсионӣ – хусусият, сохтор ва таркиби давлат, вазъи ҳуқуқии инсон, иттиҳодияҳои онҳо, асоси иқтисодии давлат, самтҳои асоси сиёсати хориҷии он, инчунин ҳуқуқ, озодӣ ва вазифаҳои асосии инсон ва шаҳрванд, тартиби ташкил ва таҷзияи ҳокимияти давлатӣ ифода гардид.

Яке аз мушаххасоти хоси Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар он аст, ки он аз тариқи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардидани он нишонаи саҳми худи сокинони мамлакат дар таҳия ва баррасии умумихалқии он ва аз ҷониби дигар, масъулияти ҳамин сокинонро дар баробари ин санади олии давлатӣ,тақдири худи давлат нишон медиҳад.

Қобили таъкиди махсус аст, ки пояҳои асосии давлатдорӣ дар муқадимаи ин санади олии мамлакат, аз лиҳози  асосҳои ҳуқуқӣ ба таври зерин мушаххас шудаанд, ки арзиши онро ба сатҳи олӣ расондааст. Яъне халқи Тоҷикистонро қисми ҷудонашавандаи ҷомеаи ҷаҳонӣ, дар назди наслҳои гузашта, ҳозира ва оянда масъул ва вазифадор донистан,таъмини соҳибихтиёрии давлати худ ва рушду камоли онро дарк намудан, озодӣ ва ҳуқуқи шахсро муқаддас шумурдан, баробарҳуқуқӣ ва дӯстии тамоми миллату халқиятҳои сокини Ватани аҷдодиро эътироф кардан, бунёди ҷомеаи адолатпарварро вазифаи худ қарор додан ва дигар усулҳои появӣ, ки ин гувоҳи мақоми олӣ ва шикастнопазирии сарқонуни кишвар мебшад.

Яке аз мушаххасоти дигари қобили зикри Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол, мушаххас шудани асосҳои сохтори конститутсионии давлат мебошад, ки онро моддаи 1-и он барои тамоми ҷаҳон возеҳ эълом медорад, ки; Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад.  Ба назари шахсии мо, маҳз бо эълом доштани чунин асосҳои сохтории давлат, Тоҷикистон яке аз кишварҳои ояндаддор, бо сиёсати иҷтимоии дохили давлатӣ ва сиёсати хориҷии бо усули “дарҳои боз” аз ҷониби аксари кулли  кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон мавриди эътироф ва эҳтиром қарор гирифта, тамоми созмону ташкилотҳои бонуфузи байналмилаллӣ бо Тоҷикистон, бо ҳусни эътимод ҳамкориҳои тарафайнро ба роҳ мондаанд. Зеро давлати соҳибистиқлоли мо, бо эълом доштани мафҳумҳои асосии сохтори давлатии худ, ба хусус, сохти демократии далатдории дар пояи ҳуқуқ бино ёфта ва муҳимтар аз ҳама, сохтори дунявияти худ ва амалан нишон додани ин усулҳои зикршуда,  таваҷҷӯҳи ҷомеаи мутараққии ҷаҳониро ба худ ҷалб карда тавонист. Таври мисол, пешниҳодҳои сатҳи ҷаҳонии аз ҷониби роҳбарияти сохти олии кишвар дар СММ ироа гардида, аз дидгоҳи мо, маҳз ба ҳамин моддаи калидии якум вобастагии мустақим дорад.

Дар зимн як намунаи таърихиро, ки барои мо ҷолиб буд, ба қазовати хонандагони муҳтарам ҳам ҳавола карданием. Дар авоили қарни 20, яке аз олимони Ирон  ба номи Мусташори Дувла, пас аз сафарҳои тӯлонӣ ба мамолики Ғарб ва ошноии комилбо тарзи зиндагии ғарбиёна ва стҳи рушди он, пас аз сафар ба  Ирон баргашта, китобе навишт ба унвони як калима- “Қонун”. Тавре гуфта мешавад,  агар тамоми ташреҳоту мисолҳои андешаҳои дигар сарфи назар шаванд, мағзи гапи он рисолаи кӯчак ба тариқи хулоса  чунин аст, ки мо шарқиён чизе, ки надорем ва онро хеле зарур ҳам дорем, ҳамон  мафҳуми “қонун” аст бо маънои мукаммал ва асоии он. Ва агар мо “амалан қонун медоштем” (на дар рӯи қоғаз) ва он ҳатман риоя мешуд, тамоми мушкилоти мо, ки аз ҳамон “набудани қонун” (яъне риояи он) ҳам маншаъ мегиранд, ба соддагӣ мисли, тамоми ҷаҳони мутамаддин ҳал мешуданд”.

Дар зимн, ба назари мо, ёдоварии он зарур аст, ки дар ҷаҳони имрӯз, барои ҳар яки мо зарур аст, ки ҳамеша андешаеро дар фикру мағз дошта бошем, ки мо соҳиби давлати соҳибихтиёри худӣ ҳастем, беҳтарин Конститутсияи сатҳи ҷаҳонӣ эътирофшударо дорем, ки дар пояи он низоми мукаммали қонунии муосиро ҳам дорем. Ҳамчунон Пешвои эътирофшудаи миллату тамоми тоҷикони дунёро дорем, сулҳу субот, ваҳдату якпорчагии миллӣ, рушди кишварро ва бисер дастовардҳои дигаре дорем, ки бисёриҳо надоранд. Масъулияте, ки барои тамоми мо, сокинони кишвар боқӣ мемонад, ин саҳмгирии дар татбиқи бе чуну чарои низоми қавонини кишвар, ҳифзи дастоварҳои беназири истиқлолият, ба монанди Консттиутсия ваҳдати комили миллӣ, ва саҳмгирии дилсӯзона дар роҳи таъмини рушди босуръатари Ватани аҷдодӣ, ва дар шакли ободтару шукуфотар ба наслҳои ояндаи худ ба мерос мондани он аст.

Ҳақназар Имомназар-  ходими илмии Институти илмхои гуманитарии ба номи Б.Искандарови Академияи миллии илмҳои Точикистон.

Сабоиева Ҷамила-  ходими илмии Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Конститутсияи  Ҷумхурии Тоҷикистон  -  омили  пешрафти  давлатдорӣ

  Аз рӯзҳои аввали эълон гардидани истиқлолияти давлатӣ, масъалаи қабул кардани Конститутсияи  нав  ба миён гузошта шуд. Конститутсияи нави Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз он ҷиҳат зарур буд, ки он низоми ҳуқуқӣ  ва  сохти идоракунии давлатро муайян мекард.  Барои ҳамин ҳанӯз дар солҳои 1990 - 1991 роҳҳои ташаккули давлати ҳуқуқбунёд дар шакли лоиҳаи Конститутсия аз тарафи олимони тоҷик  таҳия гардид. Ҳангоми таҳияи лоиҳа таҷрибаи таърихи конститутсияҳои қаблӣ ки солҳои 1929, 1931, 1937, ва 1978  қабул гардиданд, ба назар гирифта шуд. Моҳи  феврали соли 1992 лоиҳаи Конститутсия ба Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва пас аз ин     22 апрели соли 1992 ба муҳокимаи умумихалқӣ тавсия  гардид.  Аммо бо сабаби сар задани ҷанги шаҳрвандӣ  дар нимаи дуввуми соли 1992 ин кор ба таъхир гузошта шуд.

     Соли 1993 дар шароити нав,  Комиссияи конститутсионӣ ба кори худ идома дод ва моҳи апрели соли 1994 лоиҳаи Конститутсияи нав  дар рӯзномаҳои ҷумҳурӣ интишор гардид.  Аз  25-уми сентябр то 6 ноябри соли 1994  дар сар то сари ҷумҳурӣ раъйпурсии умумихалқӣ доир ба қабули Конститутсияи  Ҷумҳурии Тоҷикистон давом кард ва зиёда аз   87,59 фоизи овоздиҳандагон ба тарафдории қабул кардани Конститутсияи нав овоз доданд. 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 тариқи раъйпурсии умумихалқӣ ба он тайғиру иловаҳо ворид гардиданд.

  Аҳамияти асосии Конститутсия  Ҷумҳурии Тоҷикистон дар он буд, ки он Тоҷикистонро ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва ягона эълон намуд, ва ҳамин тавр шакли давлатдории мамлакат муайян гардид. Шакли идоракунӣ ҳамчун  идоракунии президентӣ эълон  карда шуд.  Муҳимияти дигари Конститутсияи нави Ҷумҳурии Тоҷикистон  дар он буд, ки он Тоҷикистонро давлати дунявӣ эълон намуд. Яъне эътиқод ба дин  озод эълон шуд ва дар баробари ҳамин дахолати диндоронро ба системаи сиёсӣ манъ намуд. Кафолати озодии виҷдон таъмин шуд ва  фаъолияти ҳизбҳо дар доираи қонун таҳия гардид.

  Конститутсия   гуногунандешии сиёсӣ ва мафкуравиро таъмин намуда, барои фаъолияти сиёсӣ фазои қонуниро муҳайё намуд ва   ҳама гуна маҳдуд кардани ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро манъ кард.   Ҳуқуқҳои  иқтисодӣ ва иҷтимоиро  таъмин намуда, онҳоро зери ҳимояи давлат қарор медиҳад.   Таҳлили қабули Конститутсияи замони истиқлолияти Ҷумхурии Тоҷикистон нишон  дод,   ки он низоми нави давлатиро муқаррар кард ва барои иштироки бевоситаи мардум дар ҳаёти ҷомеа заминаи боэътимоди ҳуқуқӣ гузошт.

Саидасанов Юсуф – ходими илмии Институти илмҳои гумманитарии ба номи академик Б.Искандарови Академияи миллии илмҳои  Тоҷикистон