Ҳамаи мо роҷеъ ба ҷашни аҷдодии Наврӯз иттилои зиёдеро дар даст дорем ва соатҳову рӯзҳо дар ин бора метавонем ҳарф занем. Наврӯз бо тамоми маросимҳояш воқеъан ҷашне аст, ки барои меҳвари ҳамагуна баҳсу таваҷҷуҳ қарор гирифтанаш сазовор аст ва арзишаш бебаҳост. Вале дар миёни тамоми он иттилое, ки андар дастраси мост ва мо онро муттасил мутолиа мекунем, симои шахсиятҳои Наврӯзро ба мақоми Наврӯз ҳамчун иди аз лиҳози арзиши назариву амалии фарҳангӣ беқиёс баровардан камтар ба назар мерасад. Ҳадафи ин гуфтаам он аст, ки агарчи Наврӯз рукни фарҳанги ҷомеа бошад ҳам, вале дар ба мақоми чунин як махзани тафаккур, тасаввур, тамаддун ва фарҳанги ҷаҳонӣ расонданаш хизмати симоҳои алоҳидаи таърихӣ беҳисоб аст.

      Шояд касе гӯяд, ки не, ин ҳукм хатост, балки дар ҳар як сухан ва дар ҳар як мақолаву асар аз кӯшишҳо ва ибтикороти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳатман ёд мешавад. Дуруст аст, ки ёд мешавад, вале то ба имрӯз ин ёдоварӣ танҳо дар гирди ду ибтикори нотакрори Пешвои миллат – эҳёи Наврӯз ҳамчун ҷашни ниёгон бо тамоми маросимҳои арзишманди он ва ба ҷашни ҷаҳонӣ табдил додани Наврӯз ба гӯш мерсаду халос. Бидуни шубҳа, ин ду ибтикор басандаанд, то ҳазорсолаҳо исми бе ин ҳам бузурги Эмомалӣ Раҳмон дар тоқи кохи сиёсату фарҳанги ҷаҳон бо ҳарфҳои тиллоӣ нақш гарданд. Аммо ин ҳанӯз басанда нест, зеро амалҳое, ки ҳамасола Пешвои Миллат дар ҷодаи устувории сулҳу суботи минтақа ва ҷаҳон анҷом медиҳад, ҳар якашон рукне аз аркони Наврӯз ҳастанд ва онҳо бояд барои насли имрӯзи Ватан ва фардои миллат ба таври алоҳида, бо тамоми арзишу қиматашон кушода гарданд.

       Мо аз Ҷамшеду Ҳушангу Кайқубоду Кайковус ва дигар симоҳои пешдодиён ёд мекунем, ки Наврӯзро чун ҷашн бунёд гузоштанд ва таҳким бахшиданд. Инчунин, медонем, ки ҷашни Наврӯзро онҳо ва дигар симоҳои таърихӣ, махсусан шоҳону амирон дар майдонҳо ё қасрҳои махсус таҷлил менамуданд ва раъият бошад дар кӯчаву хиёбонҳо ва маҳалҳои худ онро пешвоз мегирифт. Вале мо иттилои каме дар даст дорем, ин давлатдорон ҷоеро махсус барои Наврӯз сохтаанд ё қасре барои он омода намуда бошанд. Шояд камтарин хидматгузори подшоҳе бинои бошукӯҳи қасрмонанд дошта буд, вале Наврӯз онро надошт ва рафта-рафта, ин ҷашни аҷдодӣ, қариб ки ҷашни мардуми қаторӣ шуда монд.

         Акнун мурур ба таърихи муосири иди Наврӯз мекунем, ки натанҳо эҳё шуд, ба бошукӯҳтарин ҷашни миллӣ табли ёфт ва мақоми ҷаҳонӣ гирифт, балки он боиси зебоиҳои дигар дар самти фарҳангу тамаддун ва ҳатто таҳкими сиёсати созандагии давлату миллати тоҷик гардид. Инро бо чанд мисол манзур мегардонем:

Бино гардидани қасре бо номи “Кохи Наврӯз” дар дили Тоҷикистон, шаҳри Душанбе.

        Оё ҳамаи шаҳрвандони Тоҷикистони биҳиштосои мо бо таърихи сохта шудани ин Кох шиносоӣ доранд? Оё ҳамаи мо аз асрори ҳар як толори он бохабар ҳастем? Оё мо бо табиати гирду атрофи он боре таваҷҷуҳ зоҳир кардем, ки чӣ тафовут аз муҳити дигар дорад? Ва билохира, ҳадди аққал, оё мо боре худ ва фарзандонамонро барои тамошои он талқин намудем?

         Боварӣ дорам, шаҳрвандони қатории мо намедонанд, ки нахустин тарҳи муҳандисии ин қаср ҳамчун тарҳи чойхонаи миллӣ пешниҳод шуда буд, вале боз ҳам Пешвои миллат танҳо як чойхонаро сазовори ҷашни аҷдодӣ надонистанд ва онро ҳар бор бо андеше, бо пешниҳоде, бо тасвире пурра мегардонд ва муҳандисон онҳоро ба тарҳ мувофиқ месохтанд. Ҳамин тариқ, кор ба ҷое расид, ки қасри “Кохи Наврӯз” бунёд гардид ва бастакори асосии он Пешвои миллат, Президенти кишвар буд.

        “Кохи Наврӯз” дорои аҳаммияти зиёди фарҳангӣ ва таърихӣ аст. Он аз рӯзи аввали фаъолияташ рамзи пойтахти муосири кишвар гардида, яке аз калонтарин қасрҳои ҷаҳон маҳсуб мешавад. Пеш аз ҳама, ин қаср намунаи олитарин санъати меъморӣ дар дунё шинохта шудааст, зеро дар рӯи олам биное бо чунин омезиши хирадмандонаи анъана ва навоварӣ ками дар кам вуҷуд дорад.

        Қасри “Кохи Наврӯз” рамзи ифтихори миллӣ ва эҳёи фарҳангии Тоҷикистон буда, таҷассумгари талоши кишвар барои ҳифз ва густариши мероси фарҳангии он аст. Шаҳомат ва зебогии меъмории қаср таваҷҷуҳи ҳам сокинони маҳаллӣ ва ҳам сайёҳони тамоми ҷаҳонро ба худ ҷалб мекунад. Ҷалби сайёҳон аз тамоми ҷаҳон ба рушди сайёҳӣ ва рушди иқтисоди минтақа мусоидат мекунад.

          Фазои экологии “Кохи Наврӯз” аз ҷанбаҳои муҳимми дигар дар бунёди он ба ҳисоб меравад, зеро ҳангоми сохтмони он маҳз ба инобат гирифта шудани ҳамин ҷанбаҳо имкон дод, то бинои аз ҷиҳати экологӣ устувор ва каммасраф бунёд гардад. Сазад, ки роҷеъ ба тамоми тарафҳои ин қаср китобҳо навишта шаванд. Бино ёфтан ва ба истифодаи умум гузоштани Муассисаи давлатии «Наврӯзгоҳ».

        Маконе, ки имрӯз ба пойгоҳи калонтарин ва сертамошобинтарин мусобиқот ва базмҳои миллӣ табдил ёфтааст, Муассисаи давлатии «Наврӯзгоҳ»-и Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе мебошад, ки низ бо ташаббуси мустақими Пешвои миллат сохта шуд. Ҳамаи мо ёд дорем, ки ин пойгоҳ муддати мадиде бо номи “ипподром” як майдони пур аз қуму рег буд, ки аҳён-аҳён дар он мусобиқаҳои аспдавонӣ баргузор мегардиданду халос. Бинобар надоштани шароити хуб, тамошобинони ин ҷорабиниҳо ҳам танҳо одамони шавқманди пойгаҳи аспдавонӣ буданд, на беш.

        Аз соли 2011 сар карда, ин майдон ба як пойгоҳи чорабиниҳои оммавӣ, аз ҷумла ҷашни аҷдодии мо Наврӯзи оламафрӯз табдил гардид. Агар хато накунам, худи ҳамон сол Наврӯз дар ҳамин “Наврӯзгоҳ” бо ширкати издиҳоми бузурги сокинони пойтахт баргузор гардид ва ин анъана то ба имрӯз давом дорад. Ба тариқи расмӣ маҷмааи “Наврӯзгоҳ” барои қариб 15 ҳазор нафар пешбинӣ шудааст. Дар ин макон инчунин ҷашнҳои Ваҳдат, Истиқлолият ва дигар идҳои бузурги миллӣ таҷлил мегарданд.

Таҷлили нахустин Наврӯзи байналмиллалӣ дар ш. Душанбе.

        Дар ёд дорем, ки соли 2012, боз ҳам бо ибтикору пешниҳоди Пешвои миллат, дар пойтахти кишварамон шаҳри Душанбе нахустин маротиба Наврӯзи байналмиллалӣ бо ширкати намояндагони зиёда аз 30 кишвари ҷаҳон бо шумули роҳбарони онвақтаи ҷумҳуриҳои Афғонистон, Эрон, Покистон, Озарбойҷон, Ҳиндустон, Хитой, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркманистон, намояндагони олирутбаи Созмони Милали Муттаҳид, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, ташкилотҳои дигари байналмилалӣ, ки намояндагии худро дар ҳудуди Тоҷикистон доштанд, барпо гардид. Шаммае аз суханони пур аз меҳр ва садоқати Пешвои миллатро ба ёд меорам, ки воқеъан аз ниҳоди шахсе зуҳур намуданд, ки дар муҳити Наврӯз тарбия ёфтааст:

“Зи кӯи ёр меояд насими боди наврӯзӣ,

Аз ин бод ар мадад хоҳӣ, чароғи дил барафрӯзӣ.

        Имрӯз мо байни ёрон қарор дорем, ки бо чеҳраҳои кушода ин толори мунаққашро мунаввар гардонидаанд ва чароғи дилҳои моро барафрӯхтаанд. Аз ин рӯ, бароям мояи ифтихору саодат аст, ки ҷашни бузурги байналмилалӣ ва башорати рӯзи ҷадид - Наврӯзи оламафрӯзро дар сарзамини бостонӣ ва фарҳангхези Тоҷикистон ба роҳбарон ва намояндагони воломақоми кишварҳои дӯст ва ба ҳамаи шумо, азизон, бо беҳтарин таманниёту орзуҳо табрику таҳният гӯям. Шодбошиҳои самимии хешро ба ҳамаи меҳмонони азизу олиқадр иброз дошта, бо риояи суннати наврӯзӣ бори дигар таҳнияти аҷдодиро ба забон меорам:

Бародар, ҷашни наврӯзат муборак!

Баробар шуд шабу рӯзат, муборак!”

       Мурур шавад бори дигар ба суханони Президенти мо, ки аз ишора ба таъриху фарҳанги миллат, ифтихор аз тоҷик будан, ифтихор аз аҷдодон ва ифтихор аз доштани Наврӯз ва маросимҳои он дар онҳо ҷойгоҳи асосӣ дорад. Инро калима ва ибораҳои “сарзамини бостонӣ”, “сарзамини фарҳангхез”, “суннати наврӯзӣ”, “таҳнияти аҷдодӣ”, “бародар” ва мисли инҳо барои мо ба таври ошкор рӯшан месозанд.

       Таҷлили ҷашни байналмилалии Наврӯз дар Тоҷикистон боз як восита ва ҷорабиние буд, ки фарҳангу тамаддуни миллати моро манзури ҷаҳониён гардонд. Бар замми ин, дар чунин сатҳ баргузор намудани ҷашни аҷдодии Наврӯз боиси таҳкими ҳамкориҳои сиёсӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ низ гардид.

      Дар ин масир, инчунин ёдовар бояд шуд, ки 17 сентябри соли 2021 ҷаласаи навбатии сарони кишварҳои узви Созмони ҳамкориҳои Шанхай бо ҳузури раҳбарону намояндагони 27 кишвари ҷаҳон маҳз дар “Кохи Наврӯз” баргузор гардида буд. Дар пайи нишасти сарони кишварҳои узви Созмони ҳамкориҳои Шанхай, маҷмаа яке аз ҳашт муъҷизаи муосири ҷаҳон дар Осиёи Марказӣ эътироф гардид.

       Пешвои мо худ тимсоли Наврӯз мебошанд, яъне ҳар амалеро, ки анҷом медиҳанд, он амал анъана, ойин ва расми Наврӯз аст. Роҳбари олии давлат дар арафаи Наврӯз аксаран худ аз ятимхонаҳо, интернатҳо барои кӯдакон ва наврасони маъюб дидан мекунанд ва ё намояндагони Дастгоҳро ба ин кор раҳнамун месозанд, ки аз таомулҳои аҷдодӣ дар рӯзи Наврӯз маҳсуб меёбад. Дили чӣ қадар ятимону маризон, куҳансолону барҷомондагон дар ин рӯз хурсанд мегардад, ...ҳисоб надорад.

       Дар миёни суннатҳои Наврӯз як амали аз ҷиҳати мафҳуми башарӣ шоистае вуҷуд дорад, ки мувофиқи он ҳамсояҳои бо ҳам ташвиш ё нофаҳмие дошта бояд ҳатман ба ҳамдигар дасти дӯстӣ дароз кунанд ва ба сари дастурхони наврӯзӣ барои тановули нону намак ба ҳам оянд. Ин суннати шоистаи авлодӣ то ба ҳол дар маҳалҳои кӯҳистони Тоҷикистон зиндаву пойдор аст.

       Аммо алҳол Пешвои муаззами мо ба ин суннати аҷдодӣ низ мақоми волои байналхалқӣ бахшид. Дар арафаи Наврӯзи аҷдодӣ Президени кишвари мо ин суннатро дар барқарор намудани пули дӯстиву бародарӣ миёни ду кишвари ҳамсоя, Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон ба кор гирифт ва онро муваффақона ба амал баровард. Чеҳраҳое, ки дар сарҳади ин ду кишвари ҳамсоя интизори кушода шудани марзҳои дӯстӣ буданд, чӣ нигоҳҳо доштанд ва чандин умеду орзуҳоро дар дил мепаравриданд! Онҳо ба муроду мақсадашон, ки истиқрори осоиштагиву сулҳ дар миёни ду кишвари ҳамсоя буд, расиданд.

Ин аст эҳё кардан ва амалӣ сохтани суннатҳои наврӯзӣ!

 

Ин аст эҳтиром ба суннатҳои аҷдодӣ!

Ва ин аст ғамхории дараҷаи олӣ нисбати халқ, миллат ва Ватан!

Ҷонам фидои Модари Эмомалӣ, ки ӯ,

Фарзонае чунин ба ҷаҳон офаридааст.

Миллат ба ин ҳама дороӣ то кунун,

Шоҳе чунин баадлу адолат надидааст!