СИЁСАТИ ЗАБОН ДАР ПАЁМИ ПРЕЗИДЕНТ

сарходими илмии шуъбаи забонҳои помирии Институти илмҳои

гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИТ,

доктори илмҳои филологӣ, профессор Муқбилшо АЛАМШОЕВ

СИЁСАТИ ЗАБОН ДАР ПАЁМИ ПРЕЗИДЕНТ

     Дар Паёми имсола Президенти Чумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон  боз як бори дигар хотирнишон сохт, ки арҷ гузоштан ба арзишҳои миллӣ, асосан забон, вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон аст. “Моро зарур аст, ки ҳифзи арзишҳои таърихию фарҳангии миллати худ ва  муаррифии боз ҳам бештари онҳоро дар арсаи байналмилалӣ ҳадафмандона идома диҳем. ... бедор намудани ҳисси ватандӯстиву ватанпарастӣ, арҷгузорӣ ба забон, таъриху фарҳанг ва тамаддуни миллӣ, баланд бардоштани нақш ва мавқеи онҳо дар ҷомеа аз ҷумлаи вазифаҳои муҳими давлату Ҳукумат мебошад” [1, 5]. Аз ин суханони Пешвои миллат бармеояд, ки ӯ ҳамеша барои пос доштани забони тоҷикӣ, тоза нигоҳ доштани он ҳамчун забони давлатӣ кӯшиши зиёде мекунад. Дар ҳамаи суханрониҳояш ба масъалаи забон дахл намуда, халқи тоҷик ва, умуман шаҳрвандони Тоҷикистонро ба омӯхтани забони тоҷикӣ, рушду такомули он даъват менамояд ва таъкид менамояд: “Ифтихор аз Ватан, ифтихор аз таъриху фарҳанг, ифтихор аз ҳувияти миллӣ ва гузаштагони сарбаланди хеш маҳз аз поку бегазанд нигоҳ доштани забони модарӣ сар мешавад”.

     Забонҳои паҳншудатарин рисолати асосии давлатдорӣ ва ҳастии  миллатро нишон медиҳанд. Забони тоҷикӣ бошад ин рукнҳоро аз қадимулаём дорост. Ба ҳамагон маълум аст, ки забони тоҷикӣ яке аз забонҳои қадимтарин ва бойтарини дунё ба шумор меравад. Дар замони қадим забони тоҷикӣ-дарӣ аз баҳри Миёназамин то Чин забони байналмилалӣ буд. Вай решаи чуқури таърихӣ дошта, ҳанӯз дар замони салтанати Тоҳириён, Саффориён ва Сомониён ҳамчун забони расмию коргузорӣ ба кор бурда шудааст. Асосан дар давраи салтанати  Сомониён, ки  давлати тоҷикон ба шумор мерафт, ба забони тоҷикӣ мақоми давлатӣ дода шуда буд. Дар ин давра илму фарҳанг босуръат инкишоф меёбад ва бо ин забон асарҳои бузурги илмию адабӣ ва таърихӣ офарида шудаанд.

     Ба ҳамагон маълум аст, ки ҳанӯз бузургони мо, файласуфону шоирони классикии тоҷик барои тоза нигоҳ доштани забони дарӣ-тоҷикӣ мубориза мебурданд. Абуали Сино ва Абурайҳони Берунӣ асосгузорони истилоҳотсозӣ мебошанд ва ба мо намунаанд. Минбаъд дар замонҳои мухталиф шоирон ва мутафаккирон аз А. Рӯдакию Фирдавсӣ сар карда то ба Носири Хусраву А. Донишу Садриддини Айнӣ барои равнақу ривоҷ додану тозагии забони тоҷикӣ ҷонбозиҳо кардаанд.

     Бо вуҷуди дучор шудан ба душвориҳо, забони тоҷикӣ то ба имрӯз устувор монд, дар тақдири миллати тоҷик нақши беназирро гузошт. Аҳаммияти забони тоҷикӣ дар марҳилаи нави таърихӣ – ба даст овардани истиқлолият, инкишофу тақвияти ваҳдату истиқлол, сарҷамъии миллат басо арзишманд аст. Дар Тоҷикистони навин кӯшишҳои зиёди Пешвои миллат, Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро барои тақвияти мақоми забони тоҷикӣ, инкишофи он қайд кардан равост, ки имрӯз корҳои бузурге дар партави пешниҳодҳояш аз тарафи аҳли зиё ва шаҳрвандон ба сомон расонда мешаванд.

     Дастовардҳо дар дасти мо ҳастанд, лекин имрӯз, ки мавзуи баҳси мо зарурияти таҳлили масъалаҳои инкишофи забони давлатӣ-тоҷикӣ мебошад, каме ҳам бошад, фикру мулоҳизаҳои таҳлилӣ-аналитикии худро дар бораи ин масъалаи мубрами рӯз  эрод созем.

      Ба ҳамагон маълум аст, ки ҳанӯз бузургони мо, файласуфону шоирони  классикии тоҷик барои тоза нигоҳ доштани забони дарӣ-тоҷикӣ мубориза мебурданд. Чи хеле ки дар боло қайд кардем, Абуали Сино дар «Донишнома» ва Абурайҳони Берунӣ дар асараш дар бораи ситорашиносӣ «Ат тафҳим ли авоили синоати танҷим» чандин истилоҳоти (терминҳои) соҳаҳои гуногуни илмиро барои истифода дар забони дарӣ-тоҷикӣ пешниҳод карданд ва асосгузорони истилоҳотсозӣ (терминсоз) мебошанд ва барои мо намунаанд, аммо ин корҳо қариб, ки ба инобат гирифта намешаванд. Мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки қисман мо вожаҳо (калимаҳо)-и дар матн ё лаҳзаи сухангӯию воситаҳои ахбор аз рӯи маъно кор намефармоем. Мисол, калимаи арабии«интиқол»-ро гирем. Мо донишҷӯи фалониро ба Донишгоҳи миллӣ интиқол додем. Ё донишҷӯи курси дуюмро ба курси сеюм интиқол додем. Ё дар фармон донишҷӯёни курси дуюм ба курси сеюм интиқол дода шаванд. Идрорпулиро барои моҳи сентябрь интиқол додем. Ба фикрам, хуб мешуд, агар бо забони шевои тоҷикӣ гуем: донишҷӯйро ба донишгоҳи миллӣ фиристондем, донишҷӯйро аз курси дуюм ба сеюм гузарондем, донишҷӯён аз курси дуюм ба курси сеюм гузаронда шаванд ва ғайра.

     Ё ин ки худи калимаи идрорпулиро гирем, ки аслан арабӣ аст. Онро иваз карданд ва гуё тоҷикӣ карданд. Ҳам вожаи идрорпулӣ ва ҳам калимаи стипендия моли мардуми мо нестанд, гарчи ман бештар стипендияро наздиктар мебинам, чунки қариб ними аср, ё аз он бештар, мардуми мо онро истифода мебурд. Агар бисёр мехостанд онро ба тоҷикӣ баргардонанд, пас вожаҳои кумакпулӣ ё ёрдампулӣ мавҷуданд.

      Донишмандони мо ба ин нохзукиҳои забон диққати асосӣ медоданд. Масалан, устод Садриддин Айнӣ дар вақти таҳрири романи  «Одамони ҷовид»-и Раҳим ҷалил қайд мекунад: «Ин ҷо фарқи чӯпон ва подабонро муайян кардан даркор аст: чӯпон – дорандаи доимии рамаи ягон кас, ки дар вай бузу гӯсфандон ҳастанд. Подабон чаронандаи пода аст, ки дар вай ҳайвоноти гуногун ва аз они одамони гуногун мебошанд. Подабон танҳо рӯзона мечаронад ва шаб ҳайвонотро ба соҳибонаш месупорад. «Оши ҳалол» хӯрӣ вазифаи подабон аст, на чӯпон (дар ҳошияи асар). Дар асараш «Тоҷгиз»  яке аз роҳбарон дар бораи калимаи «даҳонмарда» ба устод С. Айнӣ эрод гирифтааст. Устод Айнӣ дар мактуби худ ба А. Лоҳутӣ менависад: «даҳонмарда» одаме, ки касони дар атроф буда ба гапи вай медароянд ва дар вақти лузум аз тарафи онҳо монанди вакили расмӣ гап задан мегирад. Акнун ман намедонам, ки бо ин роҳбарони забони тоҷикӣ чӣ кор кунам. Инҳо забони адабии классикиро намедонанд ва забони зиндаи халқро надонанд ва маҷбур мекунанд,  ки «Чизе навис - ман фаҳмам» (Мактуби С. Айнӣ ба А. Лоҳутӣ (2.04.1939).

    Ҳанȳз бисёрии моён аз вожаҳои арабӣ даст накашидаем, онҳоро дар ҷою маъниҳои ноаён барои хонанда истифода мебарем. Истилоҳоти худиро намесозем ва аз забонҳои дигар ба таври ғалат онҳоро гирифта ба фаҳмиши одамон фишор меоварем. Қисман дар ҷараёни дарсҳои забон ва адабиёти тоҷик омӯзгорон, агар ба нутқи шифоҳии толибилмону донишҷӯён аҳаммият дода бошанд, ба саводнокии хаттии онҳо кам диққат медиҳанд, ки ин чиз нигаронкунанда мебошад.

     Ҳанȳз овезаҳои шаҳру растаю русто бо забонҳои ғайр навишта мешаванд, ки шахсро ба ҳайрат меоранд, вожаҳою суханони хуби тоҷикӣ ва дигар забонҳои бумии Тоҷикистонро зери назар намегиранд, ки ин ба назари мо носавоб аст. Қисман аз шоҳкориҳою офаридаҳои бузургон ва классикон, ки барои тозагии забони тоҷикӣ ҷонбозиҳо карданд, фаромȳш мекунем. Бисёр вақт калимаҳои топонимикӣ (номи ҷойҳо-ҳудудӣ) ба таври ғалат навишта мешаванд. Дар нашрияҳои матбуоти даврагӣ, ки ба таъин кардани этимологияи номи ҷойҳо бахшида шудаанд, гоҳо маъноҳои таърихӣ нодуруст дода мешавад. Қисман дар матбуот дар бораи ин ё он топоним маводи шубҳанок чоп мекунанд. Мисол: Xoẋdara - ро Шоҳдара, ё Дараи шоҳон меноманд, ки ин аслан хато аст. Ҳақиқатан этимологияи калимаи Шохдараро на калимаи šo, балки калимаи аслии шуғнонӣ хoẋ, ки маънояш шох мебошад, яъне рӯдҳое, ки аз кӯҳҳои Шохдара ҷорӣ мешаванд, монанди шохаи дарахт ё ин ки шохи ҳайвонҳо ҳастанд.

     Пайдоиши ойконими Тисёнро аз Тусиён мебинанд, ки ин тамоман хато аст. Аслан этимологияи феъли tis «рехт, рехтан аз <* tač-(a)ya-,tāk –[3, 28], [4, 82]; мунҷ. tыc . шуғн. ti, tis, tūyd; руш. ti /-e: tūyd;  хуф. ti: tūyd, баҷ. tе: tūyd, сарақ. tе(z): tыyd аст; рус. теч, течёт.

     Ойконими Porẋinev – ро аз порсинишинон мебинанд, ки низ нодуруст аст. Ҳақиқати ҳол, ин аз шакли қадимии por – гузаштан, гузаронидан ва xan – тахта барои мондани бор, муқоиса кунед: Xanev, tāngxanev, xanak, xanā.

     Пайдоиши ойконими Xaraɣ (Хоруғ) – ро аз xor, xorzor  мебинанд, ки ба назарамон нодуруст аст. Сарчашмаҳо нишон медиҳанд, ки калимаи Xaraɣ аз шакли қадими xarā – калон, васеъ, бузург гирифта шудааст. Дар форсии қадим farnā, авесто шаклаш x^varnā ва дар форсии миёна x^varr, форсии нав farra, xurra, xoro – калон, бузург [5, 19-21];  шуғнонӣ xoro, xarra, xarragi – калон, бузург. Калимаи roɣ аз шакли қадимии raɣa – замини назди кӯҳ, нишебии кӯҳ, ки дар ҳудуди Тоҷикистон чунин топонимҳо ва микротопонимҳо дучор мешаванд гирифта шудааст. Мисол: Roɣ, Roɣak,   Xāsxaraɣ. Пас маънояш замини фарохи таги кӯҳ мебошад.

     Як чизи дигарро ҳам қайд кардан даркор аст, ки забон бояд сарчашмаи асосӣ барои омӯзиши илм, фарҳанг, таърих бошад. Лекин дар давраи ҳозира на ҳама вақт истилоҳоти илмии дастрас ба вуҷуд оварда мешаванд, ки ин чиз тадқиқотчиён ва омӯзандагонро ба душворӣ дучор мекунад. Дар корҳои илмӣ ва васоити ахбор калимаҳое истифода мешаванд, ки барои хонанда мушкилиеро ба бор меоранд. Ба ҷои вожаҳои хуби забони тоҷикӣ калимаҳои забонҳои арабӣ ва хориҷие истифода мешаванд, ки барои фаҳмиш ва истифода нороҳатанд. Минбаъд аз меъёрҳои ҳуқуқӣ истифода бурда, ба кӯдакони худ номҳои хуби маънодор, ориёӣ – тоҷикӣ диҳем, ки хислатҳои хуби инсонӣ ва  дарккунии аломатҳои мусбии табииро дар худ таҷассум карда бошанд. Аз истифодаи номҳои бегона худдорӣ намоем, чунки онҳо забонамонро коста ва муғлақ мегардонанд. Кореро ба анҷом расонем, ки ояндагон дар ҷойҳои муқаддаси номниҳодаи ниёгонамон зиндагии орому осуда карда тавонанд ва онро аз дилу ҷон ҳифз намоянд.

     Азхудкунии забони тоҷикӣ дар шароити ВМКБ мушкилии дучандро ба бор меорад. Ин пеш аз ҳама аз он иборат аст, ки мо дар муҳити бисёрзабонӣ зиндагӣ дорем. Моро забонҳои тоҷикӣ, русӣ, англисӣ иҳота кардаанд, ки ин ҳақиқат аст. Кȳдаке, ки ба боғча ё мактаб по мегузорад, аз ин забонҳо бархȳрдор нест. Барои ҳамин, дар ин минтақа диққати аввалиндараҷаро ба омӯзиши забони тоҷикӣ дар муқоиса бо забонҳои маҳаллӣ додан зарур аст, то ки толибилмон забони тоҷикӣ-давлатиро бештар аз худ кунанд.

     Пас барои тозагию суфтагии забони тоҷикӣ ба ҳам биёем ва миён бандем, то дар пайраҳаи шоҳроҳ дар намонем. Чуноне ки Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фармудааст: “Аз ин рӯ, вазифаи ҳар як фарди бонангу номус, ҳифзу эҳтиром ва гиромӣ доштани забони давлатӣ аст. Зеро бузургтарин вазифаи ҳар як фарди худогоҳу ватандӯст, ки ба фарҳангу забони худ эҳтиром мегузорад, поку беолоиш нигоҳ доштани ин ганҷи бебаҳо ва ба наслҳои оянда бегазанд ба мерос гузоштани ин забони шевою шоирона мебошад”.

Чуноне ки Ҳакими бузург гуфтааст:

           Ман онам, ки дар пои хукон нарезам,

           Ман ин қиммати дурри лафзи дариро

                                                              (Н. Хусрав).

Адабиёт:

1. Эмомалӣ Раҳмон. Паёми Президенти Ҷуҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, 28.12. 2024), Рӯзномаи “Бадахшон”, 2 январи соли 2025.
2. Эмомалӣ Раҳмон. Забон миллат-ҳастии миллат. – Душанбе: “Эр-граф”, 2016. – 516 с.
3. Соколова В.С. Генетические отношения язгулямского языка и шугнанской языковой группы. Л., 1967.
4. Morgenstierne G. Indo-Iranian frontier languages. Vol. II: Iranian Pamir languages. Oslo, 1929.
5. Мухаммедова Н.А. “Хар” в значении большой, великий в составе некоторых персидских слов. Научные труды – “Востоковедение”. Выпуск 229, Ташкент, 1964.

ҶАШНИ РӮЗИ МОДАРОН - НИШОНАИ ДАВЛАТИ ТАМАДДУНПАРВАР

Азорабекова Ширингул – ходими илмии шуъбаи таърих,

бостоншиносӣ ва мардумшиносии ИИГ АМИТ

ҶАШНИ РӮЗИ МОДАРОН - НИШОНАИ ДАВЛАТИ ТАМАДДУНПАРВАР

     Яке аз нишонаҳои пешрафти ҷомеа аз нигоҳи тамаддун ва фарҳанги он дар ҳар давру замон ин муносибати ҷомеа нисбат ба зан – модар баҳогузор ба ҳисоб меравад. Ҳамчун тарбиятгари насли навраси ҷомеа зан модарро агар яке аз аркони ҷомеа гуем, хатто намекунем, зеро вай дар тарбияи насли нав нақши калидиро бозӣ мекунад. Ба ақидаи бархе аз андешаварон, саодати фарзанд ба навъи хонавода марбут аст ва дар таҳлили ҷойгоҳи хонавода модар нақши аввалиндараҷа дорад. Модар аввалан кудакро ба дунё меоварад ва сониян зиндагии худро дар тарбияи вай мегузаронад. Модарон паногоҳи эътимодноки фарзанд шуда, кудаконро дар ҳар замоне, ки қалби модарро эҳсоси ноамнӣ дар нисбаташон фаро мегирад, оѓуши мегиранду ба ҳар навъе наҷотдиҳандаи фарзандашон мегарданд. Чуноне, ки шоир гуфтааст:

Замину осмони ман туӣ модар, туӣ модар.

 Чаҳони бекарони ман туӣ модар, туӣ модар.

 Дар ин дунё, ки бераҳмиву бемеҳрист бунёдаш,

Ягона меҳрубони ман туӣ модар, туӣ модар.

     Аҳмади Дониш роҷеъ ба эҳтироми падару модар чунин навишта буд: «Ва ҳар касе ба виҷдони худ дармеёбад, ки волидайн лозимулитоат ва валиттибоанд, зеро сабаби вуҷуду маърифат ва имону исломи ӯ шудаанд, … дар парваридани ӯ аламу ранҷҳо бардошта». Ва дар ривояте низ гуфтаанд: «Модарат, сипас, модарат, сипас, модарат, баъд аз ин падарат, сипас, наздиктару наздиконат». Абубакр ар-Розӣ дар ин бора дар асари худ «Тадбири манозил» менависад, ки тарбияи фарзанд дар оила ва бахусус тарбияи модар дар ташаккули инсони комил ҷои муҳимро ишѓол мекунад. Бинобар ҳамин, пос доштани бузургии модарон ин арзиши миллии тоҷикон аст, ва онро бояд нигаҳ дошт, зеро ҳифзи арзишҳои миллӣ баробар ба ҳифзи миллат ва давлатдорӣ мебошад.

      Дар замони муосир, давлати Тоҷикистон, тамоми шароитҳоро барои таъмини зиндагии озоду баробар барои занонро дар ҷомеа кафолат медиҳад. Тибқи моддаи 32 Кодекси оилаи Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаҳои падариву модарӣ, тарбияи фарзанд, маълумотноккунӣ ва масъалаҳои дигари ҳаёти оилавиро зану шавҳар якҷоя, бо назардошти принсипи баробарии зану шавҳар ҳал менамоянд. Омузиши ҳар чи бештари арзишҳои миллӣ дар самти ахлоқи ҷомеа барои рушд ва инкишофи минбаъдаи фарҳанги миллӣ мусоидат карда, суботи давлатдориро таъмин месозад. Бо ҳамин мақсад, давлат барномаҳои махсуси иҷтимоиро дар самти таъмини ҷои кор, таҳсил ва баробарҳуқуқии зану мардро татбиқ мекунад.

       Дар давоми даврони истиқлолият, беш аз 504 ҳазор духтарону бонувон муассисаҳои зинаҳои мухталифи таҳсилоти касбиро хатм карда, соҳиби касб шудаанд. Аз ин ҳисоб 239 ҳазор нафари онҳо соҳиби маълумоти олӣ гардида, ҳоло боз 100 ҳазор нафар духтарон дар муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ таҳсил карда истодаанд.

       Зан-модар мураббии аҳли башар ва нахустустоди инсон мебошад ва аз ин лиҳоз, пос доштани иззату эҳтироми модар ва арҷ гузоштан ба мақому манзалати ӯ қарзи муқаддаси ҳар як инсон буда, подоши заҳмату бедорхобиҳои модар фақат аъмоли писандида, рафтори шоиста ва фазилатҳои неки ҳар як фарди солимфикр ва бонангу номус аст.

Шоире ба таври умқ бузургии модарро дарк карда менависад:

Модар фаришта буд фақат болу пар надошт,

 Шояд, ки дошт болу пар, аммо хабар надошт.

       Маҳз ба ҳамин хотир, ки модар дар зиндагии ҳар нафар мақоми бузургу хосае дорад, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рузи 8-уми мартро дар мамлакати мо ҳамчун “Рӯзи Модар” эълон намуд.

       Модарону хощарону бонувони азиз! Иҷозат фармоед ҳамаи Шуморо бо фарорасии ин ҷашни зебо - Иди Модар табрику таҳният гуфта, хоҳони онам, ки тамоми орзуҳои дар дилатон ҷодошта ҷомаи амал пӯшанд. Сиҳативу саломатӣ, рузгори хушу бурдборӣ ҳамқадаматон бод!

БЕТАФОВУТӢ – ЗИДДИ АМНИЯТИ МИЛЛӢ

Қаландариён Ҳоким Сафар, директори

Институти илмҳои гуманитарии ба номи

академик Б.Искандарови АМИТ, доктори илмҳои филологӣ

БЕТАФОВУТӢ – ЗИДДИ АМНИЯТИ МИЛЛӢ

       Нуқтаи асосии муроҷиати Раҳбари кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми имсола ин аст, ки амнияти миллӣ бояд дар чаҳорчӯби расидан ба ҳадафҳои миллӣ таъмин карда шавад. Маълум аст, ки баррасии мавзуи амнияти миллӣ ва ҳифзи он яке аз вазифаҳои калидии ҳар давлати соҳибистиқлол маҳсуб ёфта, ҳифзу таъмини амнияти миллӣ зарурати раднопазири тамоми давлатҳо, новобаста аз шаклҳои давлатдорӣ пазируфта шудааст. Бе таъмини амнияти миллӣ ҳаёти милливу ҳудудиву демографии кишварҳо низ зери савол ва дар ҳоли хатар боқӣ хоҳад монд. Тамоми пешравиҳо ва ноилшавиҳо ба дастовардҳои бузург агар аз доираи консепсияи амнияти миллӣ берун ба назар расанд, оберо мемонанд, ки чархи осиёби бегонаро метезонад. Чун амнияти миллӣ ба маънои дахлнопазирии мутлақ дар қабули қарорҳои ҳарбиву сиёсиву иқтисодӣ фаҳмида шуда, давлат қудрати худрушдкуниву худҳимоякунӣ дорад ва ҳамчунин қудрати низомиву сиёсӣ ва қобилияти иқтисодиву дипломатӣ аз рукнҳои муҳимтарини амнияти миллӣ маҳсуб меёбанд, сухани Пешвои муаззами миллат дар Паёми имсола “дар заминаи амалисозии ҳадафҳои миллиамон, пеш аз ҳама, амнияти миллӣ ва рушди устувори иқтисодиро таъмин намоем ва сатҳу сифати зиндагии мардумро боз ҳам баланд бардорем” ҷиддӣ будани ин масъалаву муҳим будани дарки онро бори дигар барои мо гӯшзад месозад.

       Ҳукумати миллӣ масъулият бар таъмини амнияти миллӣ дошта, дар баробари қабули сиёсати дурусти иқтисодӣ, барқарор намудани робитаҳои дурусти сиёсӣ бо ҷаҳони беруна, овардани шароити одилонаи сиёсӣ дар дохили кишвар, ҳамчунин бо ҷалб кардани аҳли зиё, олимону донишмандон ҳалли масъалаҳои амалӣ бо истифода аз донишҳои илмиро ба миён меоварад. Рушди илм, ки боиси тавсеаи технология мегардад, бидуни шак дар хидмати амнияти миллӣ меистад ва кишварҳои мутараққӣ дар ин замина ба муваффақиятҳои чашмгир даст ёфтаанд.

      Аммо илм танҳо ихтисос ба илмҳои дақиқу табиатшиносӣ надорад. Бояд таъкид намуд, ки кишварҳо наметавонанд сиёсати муваффақро бидуни арзёбии илмҳои гуманитарӣ анҷом бидиҳанд. Ноумедии нухбагони сиёсӣ нисбат ба илмҳои гуманитарӣ бешубҳа ба амнияти миллӣ зараровар аст, зеро бе таҳлилҳои ҷомеашиносӣ фаҳмиши дуруст дар бораи мушкилоти кишварҳо пайдо кардан аз имкон берун аст.

      Рушди илм ва мушорикати нухбагону донишмандон дар фазои озоду ором ба амалӣ шудани амнияти миллӣ мусоидат мекунад. Зеро таъсиси ҷомеаи пӯшида ва дар сурати набудани озодӣ бисёр намояндагони илму дониш зиндагӣ кардан дар кишвари дигарро афзалтар медонанд. Фазои пӯшида эҳсоси ноамниро дар мардум бедор мекунад. Дар бисёр давлатҳои диктаторӣ аҳли зиё ба сабаби зиндагии берун аз афкори озодбаёнӣ доштан хомӯширо афзал медонанд ва охируламр ҳамовоз бо фурсати фалокатовар мегарданду фурӯпошии ҳар давлату ҳукуматро сабабгор мегарданд. Ҳукумати Тоҷикистон, ки бо ҷомеаи ҷаҳонӣ робитаи хубу ҳасана дорад, муваффақ ба пайгирии ҷанбаи мусбати амнияти миллӣ буда, суботи ҳар як шаҳрвандро дар умум таъмин мекунад.

       Дар Паёми имсолаи Пешвои миллат зиёд таъкид бар он рафт, ки пайомадҳои буҳронии сиёсиву иқтисодӣ, ки ҳосили вазъи ноорому равандҳои мураккаб дар минтақаҳои мухталифи ҷаҳон ҳастанд, метавонанд ба иғвогарии барқасдона бар зидди давлатҳои рӯбатараққӣ табдил ёфта, вазъи иҷтимоии кишвари моро низ ноором созанд. Пешвои миллат сари вақт ва ба мавқеъ таъкид намуданд, ки “нооромиву низоъҳо дар минтақаҳои гуногуни олам, шиддат гирифтани мухолифатҳои сиёсӣ ва таҳримҳо миёни кишварҳои абарқудрат, мусаллаҳшавии бошитоб, «ҷанги сард», тағйирёбии иқлим, инчунин, канда шудани занҷираҳои таҳвили молу маҳсулот ва дигар омилҳои берунӣ моро водор месозанд, ки барои пешгирӣ кардани таъсири манфии онҳо ба иқтисодиёти кишвар тадбирҳои саривақтӣ андешем”.

       Дар шароити ҷаҳонишавӣ танҳо бо ҳифзи манфиатҳои миллӣ наметавон рушд карду ба пешравиҳои назаррас ноил гашт. Танҳо бо бардоштани байрақи ифтихор дар майдони ҷаҳонишавӣ аз он ки мо миллати куҳанбунёдему бояд эътироф шавем, ғунчаи умед гул нахоҳад кард. Бо пайдо кардани робитаи хуб бо ҷомеаи ҷаҳонӣ, ширкат дар ҳалли масоили мубраму глобалӣ, ҳамроҳ бо дигар кишварҳои бузург саҳим будан дар бартарафсозии омилҳову ҷараёнҳо хатарзо заминаҳое барои рушди комили иқтисодиёти иҷтимоиёти миллӣ хоҳанд шуд. Ҷаҳонишавӣ ба истилоҳи дигар навъе аз ҷаҳонсозӣ – қаламравхоҳиву қаламравгустарӣ аст, яъне сиёсати тасарруфи заминҳои дигар ва муқим гаштану муқимӣ шудан дар он ба иллати нафъбадасторӣ аз манбаъҳои он сарзамин. Мисоли содаву ҳаётии ин таърифро метавон аз ҷанги Россияву Украина ва дахолати амрикоиёну аврупоиён хулоса кард. Пас, чун дар ҳоли ҷаҳонишавӣ шоҳиди эҷоди шикофи бузургтаре миёни кишварҳои ҷаҳон ҳастем ва дарк намудем, ки паёмадҳои манфии ҷаҳонишавӣ ҷаҳониёнро таҳти таъсири амиқу азим қарор додаанд, ворид будани кишвари мо дар ҳалли проблемаҳои глобалӣ ва ҳамқадаму ҳамзамон гаштан бо давлатҳои мутараққӣ ниҳоят муҳимму актуалӣ арзёбӣ мегардад. Мо ифтихорманд аз он ҳастем, ки Пешвои муаззами миллат, Сарвари мамлакатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иқдомкунандаи пешниҳоди барномаҳои матлуб барои ҳалли мушкилоти гиреҳхӯрдаи дунё буда, аз минбарҳои баланди созмонҳои таъсиргузори ҷаҳон ба ҳалли ин мавзуъҳо пардохтаанд. Роҳбари давлат дуруст дарк намудаанд, ки “кӯшишҳои азнавтақсимкунии ҷаҳон, мусаллаҳшавии бошитоб, қудратталабӣ, бархӯрди манфиатҳои иқтисодиву тиҷоратӣ ва ҷиноятҳои киберӣ торафт шиддат гирифта, ҷаҳонро ба марҳалаи нави ҷанги сард кашонидаанд”.

        Ҳарчанд дар раванди ҷаҳонишавӣ дар дунё имрӯз мафҳумҳое чун таҳаммулгароӣ ва гуногунандешӣ бо ташреҳҳои мухталиф ҳадафҳои доираҳои мутараққиро дастгирӣ намуда бошанд ҳам, дар баробари ин рушди бесобиқаи хориҷиситезӣ ва нажодпарастӣ ҳам густариш дорад. Ҷаҳонишавӣ ҳақиқате аз зиндагии моро ташкил додааст ва дар мухолифи он қарор гирифтан ва ё тарафдорӣ кардан аз он худихтиёр нестем. Чун бетараф будан низ хатарнок аст, омода будан дар баробари чолишҳои муосир ва паёмадҳои манфии ҷаҳонишавӣ ҳаётан муҳим талаққӣ мешавад.

        Аз ин рӯ, бадтарин душмани имрӯзаи мо, ки метавонад ба андешаҳои иғвогарона ва садоҳои беасос қувваву қуввати бештаре бахшад, ин бетафовутӣ мебошад. Чаро? Зеро бетафовутӣ эҳсоси худмуҳофизаткунӣ дар баробари паёмадҳои манфии ҷаҳони муосирро, ки зиёд хатарзо ҳастанд, гум мекунад. Маҳз бетафовутӣ аз ғамхору ғамгусор будан дар баробари вазифаҳои ҷониву виҷдонӣ ва манофеи милливу давлатӣ моро дар канор мегузорад. Дар лаҳзаҳои заруриву лозим худро ҳамқисмат эҳсос накардан, ҳавасманд набудан дар пешрафтҳои иҷтимоию иқтисодӣ, бепарво будан нисбат ба рушди соҳаи интихобкарда, бетаваҷҷуҳӣ ба муваффақиятҳои ҳамкорону ҳамандешон чи ба некуаҳволии шахсӣ ва чи ба беҳбудии ҷомеа таъсири манфӣ мерасонад. Пас, чун бепарвоӣ як падидаи бади иҷтимоист, таъсири ҷомеа дар ташаккули ин сифат басо муассир аст. Агар бетафовутӣ як ҳолати рӯҳии бефаъолиятӣ буда, дар акси ҳол, нишон додани алоқамандӣ як ҳолати фаъоли таваҷҷуҳзоҳиркунист, аллакай дар тифлӣ зери таъсири муҳит ин сифатҳо дар вуҷуди кӯдакон шакл мегиранд. Роҳбари давлат ин вазъиятро хеле хуб дарк намуданд ва аз ин рӯ дар Паёми ироагашта супориши қатъӣ доданд, ки “роҳбарони вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо дар панҷ соли оянда, бо дарназардошти афзоиши аҳолӣ, барои дар ҳар як маҳалли аҳолинишин, ки 100 оила зиндагӣ мекунад, ҳатман бунёд кардани як муассисаи томактабӣ тадбирҳои зарурӣ андешанд”.

      Бепарвоӣ ба эҳсоси ҳамдилию ҳамдардӣ нисбат ба дигарон, ки асоси ҷомеаи солим аст, халал мерасонад. Ин халалрасонӣ оқибат ба вайрон намудани робитаҳои иҷтимоӣ оварда мерасонад. Худбаҳодиҳии паст ҳам бештар маншаъ аз бетафовутӣ мегирад.

       Муҳиммияти ироаи Паём аз ҷониби Сарвари мамлакат ба ин хотир ҳам бояд зарур донист, ки эҳсоси ноумедиву афсурдагӣ ва бетафовутиро аз вуҷуди шаҳрвандон берун созад. Зеро онҳое, ки умедгумкардаанду афсурдадилу парешонҳоланд ва бетафовутиро як навъи мухолифатнишондиҳӣ қабул кардаанд, таҳлилҳои вазъияти иҷтимоию иқтисодии ҷумҳурӣ бо истифода аз методи қиёскунӣ (албатта, агар хонанду ба умқи мазмуни Паём андешамандона ворид шаванд) ризомандиву хушнудии онҳоро дучанд хоҳад афзуд. Чаро ки Паём вазъияти хуби дирӯзинаро таҳлил намуда, тағйири масири зиндагии беҳтари имрӯзинаро нишон медиҳад ва умедвор месозаду мутмаин, ки самараи муроди фардоина ба даст хоҳед овард.     

       Имрӯз иғвогариҳои барқасдона ба иллати ноором кардани вазъи иҷтимоӣ дар кишварҳои рӯ ба тараққӣ дар майдони ҷанги равонӣ сиёсати расонаҳои давлатҳои бузургро амалӣ месозанд. Дар сурати адами дастгоҳи пуриқтидор ва оқилонаи таблиғу ташвиқ татбиқи амнияти миллӣ имконнопазир аст. Роҳбари давлат дар ин Паём ҳам ду меҳвари асосиро барои аҳли толор нишон дод: эътимод ба худ ва боварӣ ба фардо ва заҳмату талоши ҳама барои муваффақ шудан. Дар ин Паём Пешвои миллат изҳор доштанд, ки “Ман ба ояндаи дурахшони Тоҷикистони маҳбубамон эътимоди комил дорам. Зеро ба иттиҳоду сарҷамъӣ, ваҳдати миллӣ, ватандӯстиву ватанпарастӣ ва саъю талоши хастагинопазири ҳар фарди ҷомеа эътимоду итминон дорам”.

        Барои кишварро ба муқобили паёмадҳои муосир омода сохтан сиёсати иқтисодӣ ва истеҳолии кишвар бояд хеле пурзӯр бошад. Ба таъкиди Пешвои миллат ҷаҳони кунунӣ пешгӯинашаванда ва норавшан аст ва аз ин рӯ, ба қудрату тавоноии дохилии худ барои рафъи нооромиҳои дар пешистода бояд такя карду умед баст.

        Амният дар кишвар яке аз асосҳо ва рукнҳои асосии пешрафт, пайвастагӣ ва ифтихори кишвар аст. Бадтарин мусибате, ки ба миллати афзоянда ва рӯ ба тараққӣ расонида мешавад, маҳрумият аз амният аст. Вақте ки амният вуҷуд надорад, ҳеч гуна андешаи мунтазам вуҷуд нахоҳад дошт ва пешрафт имконнопазир аст. Маҳз дар фазои амният ҳам талошҳои илмӣ, ҳам талошҳои иқтисодӣ ва ҳам тамоми фаъолияти кишварро дуруст ба нақша гирифтан ва бодиққат риоя кардан ва ба натиҷаҳои беҳтар ноил шудан мумкин аст.

АРТИШИ МИЛЛӢ ИФТИХОРИ МИЛЛИСТ!