Конференсияи ҷумҳуриявии «Забонҳои миноритарӣ дар партави ҷаҳонишавӣ»

Конференсияи ҷумҳуриявии «Забонҳои миноритарӣ дар партави ҷаҳонишавӣ»

Имрӯз дар толори Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ Конференсия бахшида ба 21 феврал – Рӯзи байналмилалии забони модарӣ таҳти унвони «Забонҳои миноритарӣ дар партави ҷаҳонишавӣ» доир гардид. Конференсияро бо сухани ифтитоҳӣ директори Институти илмҳои гуманитарӣ доктори илмҳои филология Қаландариён Ҳоким Сафар кушода, роҷеъ ба ҳифзи забонҳои модарӣ дар шароити ҷаҳонишавӣ ва иқдоми Ҳукумати кишвар дар ин самт ибрози назар намуд.

Дар конференсия 8 маърўзаи илмӣ аз тарафи устодон ва профессорони Институти илмҳои гуманитарӣ: д.и.филол. Офаридаев Н., н.и.филол. Некушоева Ш. ва ҳайати устодону профессорони Донишгоҳи Русӣ-Тоҷикӣ (Славянӣ)-и ш. Душанбе д.и.филол., профессор Искандарова Д.М., д.и.филол., профессор Давлатмирова М.Б., Козлова О.Л., н.и.филол. Қурбонова Х.Х., Алексеева Д.А. (магистрант) баррасӣ гардиданд. Мавзуи меҳварии баромадкунандагони конференсия таҳия, проблемаҳо, ташаккулу инкишоф ва аҳаммияти корпус барои ҳифзи забонҳо буда, тавассути маърўзаҳои пурмуҳтавои формати онлайн ва офлайн ба масъалаҳои мазкур равшанӣ андохта шуд.

Конференсия бо музокираи байни иштироккунандагон анҷом пазируфт.

НАҚШИ ЗАН ДАР ҶОМЕАИ МУОСИРИ ТОҶИКИСТОН

НАҚШИ ЗАН ДАР ҶОМЕАИ МУОСИРИ ТОҶИКИСТОН

Ширингул АЗОРАБЕКОВА– ходими илмии Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Мақоми зан дар ҷомеаи муосири Тоҷикистон ҳамчун тарбиятгари насли наврас мавқеи муҳимро ишғол мекунад, зеро зан – модар пояҳои аввалини дониши фарзандро ҳамчун инсони фаъол ба роҳ мемонад. Ин нуқта дар Паёми Пешвои миллат низ баррасӣ гардид. Аз ҷумла Пешвои миллат қайд намуданд, ки мо дар даврони соҳибистиқлолӣ мақоми занонро дар ҷомеа марҳала ба марҳала баланд бардошта, барои онҳо шароити муносиби фаъолиятро фароҳам овардем. Имрӯз занону бонувони тоҷик ба хотири рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат, аз ҷумла дар сафи Қувваҳои Мусаллаҳ ва Мақомоти ҳифзи ҳуқуқ содиқона хизмат карда истодаанд. Ҳоло дар муассисаҳои таҳсилоти ибтидоиву миёна ва олии касбӣ, аз ҷумла дар хориҷи кишвар ҳазорҳо нафар духтарони боистеъдоди мо ба таҳсил фаро гирифта шудаанд. Беҳуда нест, ки мутафаккири бузург Абдуррауфи Фитрат ҳамаи пешравию тараққиёт, рушду бонизомии ҳар давлатро дар мақоми модар ва оила мебинад ва чунин менависад: «Дар ҳар ҷо, ки муносибати оила бо қуввати интизом аст, мамлакату миллат низ қавӣ ва мунтазам хоҳад буд». Бояд қайд кард, ки мо дар сохти ҷамъияти иҷтимоӣ фаъолият дорем.

Мутобиқи Паёми имсолаи Пешвои миллат самти иҷтимоӣ бахусус таҳсили духтаронро дар мадди аввал қарор медиҳад. Аз 41 ҳазору 232 нафар донишҷӯёни тоҷик, ки ҳоло дар давлатҳои хориҷӣ таҳсил мекунанд, беш аз 11 ҳазор нафарашон духтарон мебошанд. Танҳо дар даҳ соли охир 11 ҳазор нафар духтарон муассисаҳои таҳсилоти олии касбиро бо квотаи президентӣ хатм кардаанд. Аз 3 ҳазору 300 нафар ҷавононе, ки соли ҷорӣ танҳо тавассути Маркази барномаҳои байналмилалии назди Вазорати маориф ва илм ба хориҷи кишвар барои таҳсил рафтаанд, 30 фоизашон духтарон мебошанд. Дар зарфи солҳои соҳибистиқлолӣ шумораи зиёди занону бонувони лаёқатманду баландихтисос ба хизмати давлатӣ ва идоракунии давлатӣ ҷалб карда шудаанд ва ин раванд минбаъд низ идома дода мешавад.

Нақши занон дар ҷомеа ҳамчун тарбиятгари насли наврас тақозо менамояд, ки ҷавононро аз диди психологӣ ба ташкил намудани оила тайёр намоем. Дида баромадани муносибатҳои оилавии ҷавонон яке аз масъалаҳои муҳим ба шумор меравад. Дар байни омма низ андешае мавҷуд аст, ки худи ҳаёт ва оила мактаби асосии оиладорӣ аст. Маълум аст, ки таъсири оила дар инкишофи шахсияти ҷавон, бешубҳа, муассир мебошад, вале наметавон ҳама масъалаҳои оиладориро дар мактаби зиндагӣ омўхт. Барои ҳамин Пешвои миллат таъкид намуданд, ки мову шумо нафақат дар як Рӯзи модар, яъне 8-уми март, балки бояд ҳамеша ва доимо нисбат ба модарону хоҳарону духтарони худ ғамхору меҳрубон бошем. Бовар дорам, ки занон ва модарону бонувону духтарони арҷманди мо минбаъд низ дар риояи муқаррароти қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим», «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» ба ҳаёти мустақилона омода намудани фарзандон, рушди ҳунарҳои мардумӣ ва беҳтар гардидани зиндагии ҳар як оилаи мамлакат нақши арзишманди худро мегузоранд.

Яке аз мушкилотҳо дар оилаи имрўзаи тоҷик ба инобат нагирифтани характери ҳамсарон мебошад, ки ин омил барои ба вуҷуд овардани тасаввурот дар бораи ҳаёти оилавӣ хеле муҳим аст, зеро ин муносибатҳо на танҳо ба аъзоёни оила, балки ба насли оянда дар маҷмуъ таъсиррасон мебошанд. Бояд қайд намуд, ки кўдак дар оила аввал масъалаҳои муошират намудан бо одамони наздикро аз худ мекунад, намунаҳои рафтори волидайнро дида, тақлид ба он менамояд.

Ҳамин тавр, кўдак, ки минбаъд наврасу ҷавон мешавад, нақшҳои падару модарашро аз худ менамояд. Чунин азхуднамоии нақшҳои иҷтимоӣ ва характери муносибатҳои байнишахсӣ, пеш аз ҳама, аз тарбияи оилавӣ вобаста мебошад. Аз рўи андешаи баъзе тадқиқотчиён, дар оилаи солим ҳаёт ба сар бурдани ҷавон, метавонад ба дараҷаи тайёрии ў ба ақди никоҳ таъсир бахшад.

Бинобар ҳамин, Пешвои миллат ғамхорӣ нисбат ба ҷавонон, ҳалли мушкилоти онҳо ва истифодаи дурусти ин захираи стратегии миллӣ барои пешрафту ободии Ватан ва таъмини амнияту суботи ҷомеаро яке аз афзалиятҳои асосии Ҳукумати мамлакат ҳисобид. Дар замони соҳибистиқлолӣ дар маҷмуъ, беш аз 8 миллиону 800 ҳазор нафар сокинони мамлакат шароити истиқоматии худро беҳтар кардаанд, ки аксари онҳоро оилаҳои ҷавон ташкил медоданд. Дар ин замина, ҷиҳати боло бурдани сатҳу сифати тарбияи наврасону ҷавонон бояд ба масъалаи баланд бардоштани ҳисси худшиносии миллӣ, ватандӯстиву ватанпарастӣ ва инсонпарварии онҳо таваҷҷуҳи аввалиндараҷа дода шавад.

Дар масири масъалаҳои дар Паёми Пешвои миллат оид ба мақоми зан- модар дар тарбияи насли наврас гузошта шуда, зарур аст, ки корро дар ин самт боз ҳам ривоҷу равнақ диҳем, то ки тарбияи ҳамаҷонибаи насли ояндаи Тоҷикистонро дар сатҳи баланд ва мутобиқ ба талаботи замони муосир ба роҳ монем.

70-УМИН СОЛГАРД МУБОРАК БОД!

70-УМИН СОЛГАРД МУБОРАК БОД!

Институти илмҳои гуманитарӣ ба номи Б. Искандаров дар якҷоягӣ бо Мақомоти иҷроияи давлатии ВМКБ бахшида ба 70-умин солгарди доктори илмҳои филологӣ, профессор Офаридаев Назрӣ конференсияи ҷумҳуриявӣ дар мавзуи “Масъалаҳои актуалии номшиносии тоҷик” баргузор намуданд.

Конференсияро директори Институт доктори илмҳои филологӣ ҳусни ифтитоҳ бахшид. Дар конференсия муовини Раси ВМКБ доктори илмҳои филологӣ Абдулназарзода Абдулназар соҳибҷашнро аз номи Мақомоти ВМКБ табрик намуд. Чанд нафар баромадкунанда: Матробиён Саодатшо Қосимзода – Вакили Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раҳматуллозода Сахидод - муовини раиси Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Шарифзода Фарангис – директори Институти забон ва адабиёти ба номи Рўдакии АМИТ ба тариқи онлайн соҳибҷашнро табрик гуфта, бо маърўзаҳояшон баромад карданд.

Офаридаев Назрӣ яке аз симоҳои маъруфи илмии на танҳо ВМКБ, балки олими шинохта ва соҳибэҳтироми Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, давомдиҳандаи кору фаъолияти муҳаққиқони забонҳои помирӣ ва фарҳанги таҳҷоӣ ба монанди Р.Х. Додихудоев, Д. Карамшоев, М. Файзов, Т.Бахтибеков, Н. Карамхудоев мебошад. Устоди муҳтарам дар риштаи топонимия ва ойконимияи Вилояти Мухтори Кўҳистони Бадахшон, ки яке аз самтҳои асосии илми забоншиносӣ маҳсуб меёбад, таҳқиҳотҳои назаррасеро анҷом додаасту ҳоло ҳам фаъолияти ӯ дар ин ҷода беназир мебошад.

Профессор Назрӣ Офаридаев яке аз сермаҳсултарин олимони Тоҷикистон ба шумор меравад, ки ба қалами ӯ  беш аз 100 асару  мақолаҳои илмӣ оид ба масоили топонимикаи Тоҷикистон, лексикологияи  забонҳои тоҷикӣ ва помирӣ,  усулҳои  таълими  забон, таҳлили синхронӣ, диахронӣ ва муқоисавӣ-типологӣ  тааллуқ  доранд. Ба сифати муҳарризи расмии даҳҳо рисолаҳои номзадӣ ва докторӣ баромад кардаанд. Рисолаву маҳолаҳои зиёди ин донишманд аз қабили “Микротопонимияи Ванҷу Дарвоз”, “Ойконимияи таърихии Вилояти мухтори Кўҳистони Бадахшон”,  “Ойконимияи Вилояти мухтори Кўҳистони Бадахшон”, “Очеркҳо оид ба топонимия ва микротопонимияи Кўҳистони Бадахшон” дар илми забоншиносӣ мақоми хоса доранд.

Саҳми Офаридаев Н. дар пажӯҳиши забонҳои шарқ ва ғарби эронӣ басо арзанда буда, кӯшиши ӯ дар пойдории сулҳу субот ва оромиши кишвар, тарғиб ва тарафдории сиёсат ва стратегияи пешгирифтаи имрӯзаи Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомали Раҳмон оид ба мақоми забони давлатӣ шуҳрати ин олимро дар байни аҳолии Ватанамон афзудаанд. Теъдоди мақолоти публитсистии устоди муҳтарам дар самти ташвиқу тарғиби донишҳои илмӣ, сиёсати хирадмандонаи кишварамон, қонунгузорӣ дар самти забон, илму таҳсилот тавассути Воситаҳои ахбори омавӣ ва шабакаҳои интернетӣ бениҳоят зиёд буда, аз ин ҷиҳат ӯро метавон энсеклопедисти соҳаи сиёсат ва қонунгузории давлатамон низ эътироф намуд. 

Офаридаев Назрӣ дар поягузорӣ ва инкишофи риштаи филологияи  тоҷик, дар Донишгоҳи  давлатии Хоруғ ба номи М. Назаршоев, хизмати арзандае ба ҷо овардааст.  Аз рӯзҳои нахустини таъсисёбии Донишгоҳи давлатии ш. Хоруғ  ба номи М. Назаршоев ба ҳайси омӯзгор, сипас мудири кафедраи забони тоҷикӣ, декани факултаи филологияи тоҷик кор ва фаъолият намуда, баъдан солҳои тӯлонӣ вазифаи Проректор оид ба илми Донишгоҳро ба уҳда дошт. Кафедрае, ки сарварии онро устоди муҳтарам ба уҳда дошт, ба як маркази илмиву забоншиносии ҳақиқӣ ва махзани кадрҳои забоншинос табдил ёфт.

Дар тарбияи кадрҳои илмии соҳаи филология, яъне муҳаҳҳиҳон, мутахассисони ҷавони забоншинос (ҳамчун роҳбар ва мушовири илмӣ) саҳми баѓоят калон доранд. Дар давоми фаъолияти илмиву омўзгориашон то имрўз устод Назрӣ Офаридаев тавонистаанд чандин шогирдони худро дар роҳи илм раҳнамоиву тарбия намоянд. Шогирдони ин олими барҷаста ҳоло дар рушди илми забоншиносӣ ва пешрафту инкишофи илму фарҳанг дар вилоят ва ҷумҳурӣ саҳми беандоза гузошта истодаанд.

Ҷашни муборакро барои устоди меҳрубонамон фархундаву ҳумоюн гуфта, ба эшон саломатӣ, офияти рўзгор ва комёбиҳои илмии навро таманно менамоем.

ИНКИШОФИ ИЛМ ВА МАОРИФ-КАЛИДИ ПЕШРАФТИ ҲАМАИ СОҲАҲО

Давлат Ниёзбеков номзади илмҳои фалсафа, ходими пешбари илмии Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б.Искандарови АМИТ

ИНКИШОФИ ИЛМ ВА МАОРИФ-КАЛИДИ ПЕШРАФТИ ҲАМАИ СОҲАҲО

(Дар партави Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, 28.12.2023, ш. Душанбе)

Дар раванди ҷаҳонишавӣ аксари миллату давлатҳо барои ҳифзи арзишҳои маънавиву фарҳангӣ ва аз ҷиҳати иқтисодӣ пурзўр кардани мавқеи худ азму талош намуда, ба таҳдидҳо ва тамоюлҳои ҷаҳонишавӣ, ки ба нерўи зеҳнии халқияту миллатҳо таъсир мерасонад, ба василаи илму маориф мубориза мебаранд. Илму маориф ҳамчун аризиши дар даврони ҷаҳонишавӣ таъиноти фаромилӣ дорад. Чунки аксарияти арзишҳо, махсусан, арзишҳои фарҳангӣ тавассути илм, маориф дар раванди таърих аз насл ба насл ба мерос гузаштааст. Барои ин, ҳар як миллату давлатро лозим аст, ки барои комилу мукаммал ба мерос гузоштани илму тамаддун ва ҳифзи арзишҳои гузаштагони хеш ҳарчи бештар илми ватании худро рушд диҳад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо дарки масъала, мутобиқ намудани маорифи кишвар ба рӯҳияи давру замон нисбати ин соҳа бештар ғамхорӣ намуда, мекӯшад, то системаи маорифи мо пешрафта бошад. Пешвои миллат, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми худ дар ин масъала чунин таъкид намуданд, ки “ғамхорӣ кардан ба илму маориф, яъне ҳалли масъалаҳои дар ин самт ҷойдошта - сармоягозорӣ ба хотири рушди нерӯи инсонӣ мебошад ва бунёди миллати мутамаддин аз маориф оғоз меёбад”.

Дар раванди ҷаҳонишавӣ аксари миллату давлатҳо барои ҳифзи арзишҳои маънавию фарҳангӣ ва аз ҷиҳати иқтисодӣ пурзўр кардани мавқеи худ азму талош мекунанд. Зеро тамоюли ҷаҳонишавӣ фарҳанги ҳама халқияту миллатҳоро дар заифию устуворӣ имтиҳон мекунад. Роҳи ягона ва асосии ҳифзи ин арзишҳо дар чунин шароит тавассути илму маориф сурат мегирад. Мусаллам аст, ки барои дуруст рушдёбии ин падидаи ҷомеа ниёз ба мутахассисони ҳирфавӣ ва баландихтисоси касбӣ дорад, ки ин тавассути низоми маориф дар давлат ба роҳ монда мешавад.

Вобаста ба ин, ба масъалаи илм ва маориф таваҷҷуҳ зоҳир намудан ҳамасола дар Паёмҳои Президенти кишвар зикр мегардад. Пешвои миллат нисбати ин соҳаи иҷтимоии давлат диққати махсус медиҳанд.

Дар Паёми солонаи худ 28.12.2023 Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, ки “Рушди илму маориф калиди пешрафти ҳамаи соҳаҳо ва омили муҳимтарини таъмин намудани ояндаи босуботи давлат ва фардои босаодати ҷомеа ба ҳисоб меравад”. Фаъолияти устувор ва рушди соҳаи илму маориф дар ҳама сатҳҳои иҷтимоӣ мутобиқшавӣ ё навсозии динамикии шахсият ва ҷомеаро таъмин месозад. Дараҷаи баланди маориф, ки одатан бо рушди баланди илму истеҳсолот ҳамроҳ мешавад, дар ҳама марҳилаҳои тамаддуни башарӣ омили муҳимтарини пешравии иҷтимоию техникӣ ва иқтисодӣ ба ҳисоб мерафт.

Маориф дар ҷаҳони муосир омил ва шарти асосии ҳамгироии рушди системаи илм ва ҷомеаи ҷаҳонӣ ба ҳисоб рафта омилҳои он ба василаи раванди ҷаҳонишавӣ ва ҷомеаи иттилоотӣ муайян карда мешавад, ки хусусиятҳои мусбат ва манфии зуҳури худро дар равандҳои муосири ҳамгироии маориф ва илм доранд, нишон медиҳад.

Дар замони муосир дониш ва иттилоот ҳамчун низоми муттаҳидкунандаи маориф ва илм буда, онро ҳамчун заминаи асосии зеҳнии технологияҳои инноватсионӣ дар ҷомеаи муосири иттилоотӣ арзёбӣ метавон кард. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми солонаи худ 28.12.2023 ба Маҷлиси Олӣ таъкид карданд, ки “Авзои зудтағйирёбандаи ҷаҳони имрӯза низоми маорифи муназзам, мустаҳкам ва дар айни замон ҷавобгӯ ба талаботи рӯзафзуни ҷомеаро тақозо менамояд.

Дар чунин шароит омода кардани кадрҳои баландихтисоси омӯзгорӣ, боз ҳам баланд бардоштани сифати таълим, эътибори ҷиддӣ додан ба омӯзиши забонҳои хориҷӣ дар тамоми зинаҳои таҳсилот, илмҳои дақиқ, риёзӣ ва табиӣ вазифаи муҳимтарини роҳбарону масъулини соҳа ва аҳли маориф мебошад”.

Маориф дар давоми ду асри охир як қатор дигаргуниҳои ҳақиқатан инқилобиро аз cap гузарондааст. Дар аксари кишварҳои дунё мардону занон имрӯзҳо ҳуқуқи гирифтани таҳсилро доранд, давлат кафолат медиҳад, ки шаҳрвандонаш дараҷаи муайяни таҳсилот дошта бошанд, таълим мунтазам суръат мегирад. Ҷаҳони муосир бо ҳама пуртаззодӣ, мухолифат ва дигар вижагиҳояш ба илму дониш ва мутахасисони болаёқат эҳтиёҷ дорад.

Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, ки таърихи пурифтихори халқи тоҷик мактаби бузурги худшиносиву худогоҳӣ мебошад ва мо вазифадорем, ки ба он арҷ гузорем, саҳифаҳои дурахшони қаҳрамониву диловарии гузаштагони худро омӯзем ва онро дар ҷавонону насли наврас ҳамчун асоси ғояи ватандӯстиву садоқат ба Ватан ташвиқу тарғиб намоем.