Институт
- Шанбе, 24 Июн 2023
Дар Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б.Искандарови АМИТ семинари илмӣ баргузор гардид
АРЗИШҲОИ МИЛЛӢ ВА ЗАМОН
Мутобиқи нақшаи кории Институти илмҳои гуманитарии ба академик Б.Искандарови АМИТ, ба таърихи 23.06.2023 дар мавзӯи “АРЗИШҲОИ МИЛЛӢ ВА ЗАМОН”семинари илмӣ доир гардид, ки дар он ходими илмии Институти мазкур, Ҳақназар Имомназар маълумоти заруриро аз нигоҳи ҷомеашиносӣ ироа намуд. Дар маводи пешниҳодшуда мафҳуми “арзиш” дар таърихи ҳаёти ҷамъиятҳои ибтидоии одамон, ки аз забони юнонӣ “аксиос” ба маънои “муфид будани чизе, ё падидае”,“арзишманд”, “муҳим”, “фоидаовар” ва маънии аслии он дар давраҳои қадим (ҳамчунон “ҳақиқат”, “хайр”, “хуб” ё “хайри умумӣ”, “зебоӣ”, ва дар қарнҳои миёна (аз қарни 2 то 15) аз тарафи дин тасарруф шудани он ва сипас аз қарнҳои 14/16, давронҳои машҳури таърихи башар, ба монанди Ислоҳот (Реформатсия дар калисои масеҳӣ), Эҳё ва Рушангарӣ, ва тағйири арзишҳо таҳлил муфассал барои баҳсу баррасӣ пешниҳод гардид.
Мазкур қайд, ки арзишҳо самти зиндагӣ, ё раҳнамои(компас) дарунии ҳар фард, гурӯҳ ва ҷомеа буда, аз ҳадафҳо ва хостаҳову хоҳишҳо талаботи рӯзмрари ҷисми физикӣ ва эҳсосот тафовути ҷиддӣ доранд. Дар такя ба манобеи мухталифи илмӣ, таърифи арзишҳо дода шуда,хусусияти хосу нотакрории арзишҳо барои ҳар халқият, миллат, ба хусус миллати куҳанфарҳанги тоҷик хеле равшан нишон дода шуд.
Арзишҳо ба ду қисми асосӣ- моддӣ ва маънавӣ ҷудо шудаанд. Яъне тамоми он неъматҳои моддӣ ва маънавии аз ҷониби наслҳо сохта шуда ба наслҳои оянда интиқол ёфта, арзишҳои миллӣ ба шумор мераванд.
Дар мавод масъалаи замони муосир, эҳёву тақвияти арзишҳои миллӣ, ки яке аз афзалиятҳои кишвар мебошанд, махсусан таъкид шудааст.
Аз ин рӯ, талоши давлати ҷавони Тоҷикистон дар он аст, ки ин арзишҳои миллии тоҷикӣ, ба хусус арзишҳои маънавӣ ва фарҳангии он набояд бо арзишҳои бегона омехта шаванд ва ё аз байн раванд, балки ба ҷузъи арзишҳои умумибашарӣ ворид шаванд ва дар низоми таълиму тарбияи насли ҷавон саҳму нақши махсус дошта бошанд.
Дар мақола дар мавриди эҳё, таҳким ва баландтар бардоштани сатҳи арзишҳои миллӣ ва нақши он дар ҷомеаи кишвар, аз ҷониби роҳбарияти олии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, шахсан ибтикороти ҳамешагии Пешвои миллат,Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қобили эътирофи умум ва арҷгузорӣ мебошад, махсусан таъкид шудааст.
Аз ҷумла, арзишҳои маънавӣ, ба амсоли мафҳумҳои озодӣ, баробарӣ, адолат, некӣ ва мафҳумҳои дигар, ки хоси таъриху фарҳанги миллати тоҷик мебошанд, аз қабили ҷашнҳои миллӣ (Наврӯз, Меҳргон,Садда, Идҳои Қурбон ва Рамазон, ҷашни Истиқлолияти Давлатӣ, Ваҳдати миллӣ, ҷашни забони миллӣ, Парчами миллӣ ва ғайра, маҳз дар даврони соҳибдавлатӣ ба мақоми сазовор расонида шуданд.
Инъикоси мукаммали мафҳумҳои вобаста ба он, аз қабили, эҳёву тақвияти арзишҳои миллӣ, дар робитаи ногусастаниашон бо арзишҳои умумибашарӣ ва ниҳоят истифодаи дурусти онҳо ҳамчун омили муҳимтарин дар таъмини ваҳдати комил, якпорчагии тамоми ҷомеаи кишвар, дар самти таъмини рушди минбаъда ва шукуфоии бештари Ватани азиизи мо, Тоҷикистон нуктаи калидии мақолаи мазкур мебошанд.
ҲАҚНАЗАР ИМОМНАЗАР
Ходими илмии Институти илмҳои гуманитарии ба академик Б.Искандарови АМИТ
Муфассал ...
- Панҷшанбе, 15 Июн 2023
Дар Институти илмҳои гуманитарӣ ба номи академик Баҳодур Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон семинари илмӣ баргузор гардид
Дар Институти илмҳои гуманитарӣ ба номи академик Баҳодур Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон семинари илмӣ баргузор гардид.
Дар он ходими илмии шуъбаи фолклор ва адабиёти Бадахшон Имомназар Хоҷаназар Лутфулло бо маърузаи “Нақш ва мақоми арзишҳои маънавии миллӣ дар таҳкими давлатдории навини тоҷикон” баромад намуд.
Мавсуф, дар муқаддимаи маъруза қайд намуд, ки мавзуъи мавриди назар, аз диди замон, хеле муҳим мебошад. Зеро дар марҳилаи ҳозираи мавҷудияти ҷомеъаи инсонӣ таҳавуллоти амиқи тақдирсоз, дар ҳамаи самту ҷодаву соҳа, босуръат, бо касби сифату аломати мухталиф, ба вуҷуд омада истодаанд. Тадқиқот ва кашфиёти рӯзафзун, махсусан, дар ҷодаи генетика ва технологияи рақамӣ, тасаввуроти инсонро дар бораи ҳастӣ тағйир дода, то андозае, ба ҷаҳонбинии анъанавии ҳамаи тамаддунҳои мавҷуда таъсири гуногун мерасонад.
Пас аз он вобаста ба масъалаи арзишҳои умумиинсонӣ, аз он ҷумла, маънавӣ, андеша ронда, афзуд, ки онҳо аз рӯзи нахустини пайдоиши инсон, бо ҳаёти ҷисмонию равонии ӯ пайвасти ногусатанӣ доранд.
Вобаста ба мафҳуми “арзиш”, ки категорияи илмҳои зиёд, махсусан, фалсафа, ба шумор меравад, дар илми ҷаҳонӣ тадқиқоти зиёд анҷом ёфта, дар марҳилаи ҳозира, чуноне ки зикр намудем, бо таҳаввулоти ҷиддии рӯзафзун дар ҳаёти башарият, масъалаи тадқиқи бунёдӣ ва таҷдиди назар дар мавриди он, аҳамияти бузургро аз лиҳози посух ёфтан ба саволи мавҷудияти ояндаи ҷомеаи инсонӣ, касб менамояд.
Илмҳои гуногун таърифҳои зиёдро барои ин мафҳум, аз диди объект ва предмети омӯзиши худ, додаанд. Аммо, бо дида баромадани баъзе аз ин таърифҳо ва ҷудо намудани аломату сифат ва дигар паҳлӯҳои муҳим, метавон(ба истилоҳи математикӣ) онро ба як махраҷ ё нишондиҳанда овард. Он ҳам бошад, ин аст, ки “арзиш” ё “арзишҳо” танҳо хоси ҷомеаи инсонӣ буда, талаботи сириштӣ, зеҳнӣ, равонӣ, рӯҳӣ ва ҷисмонии ӯро қонеъ намуда, муфиду манфиатовар буда, рушди фард ва муносибати ӯро бо ҷомеа ва умуман муҳит ташкилу таъмин сохта, асоси ҳамзистии босуботи ҷамъияти алоҳида ва башарият, дар маҷмуъ, мебошанд. Арзишҳо ба рушди ҳамаҷонибаи фард нигаронда шуда, ҳамзамон ба симати чаҳорчӯба ё хати самт(вектор)-и ҳаракат ва амали шахс баромад мекунанд; инсон бо дарки моҳиятии онҳо вазифа, ҳадаф ва рисолати худро муайяну муқаррар менамояд.
Миллати тоҷик, ки аз аз нажоди ориёӣ мебошад, дар қатори дигар миллатҳои соҳибтамаддуну соҳибфарҳанг дар саргаҳи офариниши арзишҳои умумиинсонӣ қарор гирифта, бо мурури замон, ки ҳазорсолаҳоро дарбар мегирад, низоми муайяни арзишҳои миллии хешро ба вуҷуд овард.
Дар баробари ин, арзишҳои зиёд аз тамаддун ва фарҳанги дигар ба низоми арзишҳои миллии мо ворид шуда, мақоми бештару бартар аз пешро соҳиб гаштанд. Низоми арзишҳо яке аз омилҳо ва унсурҳои мавҷудияти мо ҳамчун миллат баромад мекунанд. Онҳо ҳалқаҳои мустаҳками занҷири тиллоие мебошанд, ки имрӯзи моро бо гузаштаи дурамон маҳкам пайваст менамоянд.
Дар тӯли таърих арзишҳои аслии маънавии тоҷик бо бозбинӣ, маҳдудият, хатари азбайнравӣ мувоҷеҳ гардида, бо сабаби муҳимияти худ ва то ҷое ирсӣ буданашон, боз эҳё мешуданд.
Моҳи ноябри соли 1992 дар Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар асоси консенсуси умумимиллӣ, ки он ҳам як арзиши маънавӣ аст, вакилони мардумӣ, дар мавриди масъалаҳои бунёдӣ, аз он ҷумла, наҷоти давлатдории навини тоҷикон, аз парокандагӣ раҳо бахшидани миллат ва барқарор намудани ниҳодҳои давлатию истиқрори сулҳу суботи иҷтимоӣ, аз тариқи конститутсионӣ, ба мувофиқа расиданд.
Таърихи минбаъдаи давлатдории навини тоҷикон нишон дод, ки интихоби роҳбари нави давлат дар симои Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва аз ҷониби ин шахсият, дар марҳилаи ниҳоят вазнини таърихӣ ба уҳда гирифтани масъулияти роҳбарии кишвари дар оташи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ сӯзон, барои эҳёи арзишҳои аслии маънавии ҳазорсолаи миллӣ таҳкурсии устувор гузошт. Дар ин амали мардум, вакилони мардумӣ ва Роҳбари навтаъини ҷавони давлат арзишҳои маънавии миллӣ, аз қабили ҳамдигарфаҳмӣ, ҳамгироӣ, дарки рисолат, масъулият, эътимод, ҷавонмардӣ, ҷасорат ва ғайра баръало намоён мешаванд. Дар ин маврид арзишҳои асили миллӣ- боварӣ ба нерӯи худ, идроки рисолати таърихии шахс дар назди ҷомеъа, масъулияти баланди ватанпарстӣ, миллатдӯстӣ, диловарию шуҷоат, ҷонфидоӣ дар роҳи ҳақиқат ва сарсупурдагӣ барои миллат, ки дар таърихи миллати тоҷик борҳо аз ҷониби фарзонафарзандони он дар арсаи номуси ватандорию меҳандӯстӣ ҷилва дода буданд, ин дафъа дар симои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сатҳ ва сифати дигари баландтар зоҳир гаштанд. Аз ҷониби шахс дар умум ва алалхусус шахсияти дорои ҳокимияти давлатӣ савганд ёд кардан ва ба савганди худ содиқ мондан яке аз арзишҳои муҳими маънавии миллӣ аст, ки аз умқи ҳикмати миллӣ, ки футувват дар он ҷойгоҳи хос дорад, сарчашма мегирад.
Ба андешаи мутафаккири немис Г. Гегел “Он чизе, ки дар умқ, дар ҷавҳари ҳар миллат мегузарад, барои давлат ҷанбаи моҳиятӣ дорад” . Аз ин рӯ, Давлати мо, маҳз бо назардошти аҳамияти ҷавҳарии расму ойин ва анъанаҳои неки ниёгон, саъй бар он дорад, ки ин ғановати бостонии миллатро эҳё ва дар хизмати ҷомеъа гузорад. Дар ин самт, дар муҳлати кӯтоҳ, гомҳои устувор гузошта шуданд.
Истиқлолият, ки яке аз муҳимтарин арзиши миллӣ ба ҳисоб меравад, таҳкурсии мустаҳками давлатдории навини тоҷиконро гузошта, барои таҷаддуд ва таҳкими арзишҳои дигар заминаи мусоид фароҳам овард. Пешвои муаззами миллат, Эмомалӣ Раҳмон дар ин маврид мефармоянд: “Истиқлол ҳадафи бартару волотар нисбат ба ҳадафу манфиатҳои сиёсӣ, гуруҳӣ ва шахсӣ дошта, барои ҳамагон арзиши муқаддас аст.”
Конститутсия, ҳамчун арзишҳои умумибашарӣ, дар заминаи фарҳанги ҳуқуқии миллати тоҷик дорои хусусиятҳои миллӣ гардида, яке аз аркони устувору муҳимтарини мавҷудияти давлатдории навини тоҷикон ба шумор меравад. Бо назардошти таҳияи Конститутсияи ба талаботи ҷомеаи миллии мо ҷавобгӯ, аз ҷониби Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон гуруҳи кории салоҳиятнок таҳти роҳбарии худи Сарвари Давлат дар ибтидои солҳои 90-уми асри гузашта таъсис ёфта, бо назардошти низоми арзишҳои миллӣ, ин ҳуҷҷати тақдирсоз таҳия ва қабул гардид.
Меҳвари марказии Конститутсияи Тоҷикистон ин инсон аст ва ҳамаи паҳлӯҳои марбут ба инсон, ки ӯро ба камоли маънавӣ мерасонанд, дар ин ҳуҷҷати арзишманд, ҳамчун арзиши воло қабул гардидаанд. Дар моддаи яки Боби аввали Конститутсия арзишҳои бунёдии давлатдории тоҷикон эълон шуда, дар дигар қисматҳои он мафҳумҳо ва ифодаҳои “давлат”, “истиқлол”, “ваҳдати миллӣ”, “забони миллӣ”, “фарҳанги миллӣ”, “озодӣ”, “ҳуқуқ” ва ғайраҳо ҳамчун арзишҳои маънавӣ маънидод мешаванд. Яъне, Конститутсия худ дорои арзиши баланд буда, арзишҳои дигарро ҳифзу ҳимоя менамояд.
“Таърих” ва “хотираи таърихии миллат”, ки худ аз арзишҳои дигари маънавӣ ба шумор мераванд, дар замони нав эътибори дигар ва сифатан навро гирифтанд. Акнун, ин арзишҳо пурра дар ихтиёри худи миллат буда, ба қонеъ намудани манфиати гуногунпаҳлӯи он нигаронда шудаанд. Чунин муносибат ба фарҳанг ва тамоми ҷузъҳои таркибии он: дониш, илм, маориф, санъат, ахлоқ, зебоипарастӣ, эътиқод ва тарбия баръало дида мешавад.
Забони миллӣ ҳамчун арзиши волои миллӣ пас аз садсолаҳо мақоми сазовори худро пайдо намуд. Имрӯз забони тоҷикӣ, ки соҳиби мақоми баланди давлатию ҷамъиятӣ аст, меҳвари аслии ваҳдати миллӣ ва омили рушду муаррифгари миллату давлат ба ҳисоб меравад. Ин рисолатро забони миллии мо ҳазорсолаҳо иҷро намуд, аммо, танҳо дар давраи соҳибистиқлолӣ бунёди ҳуқуқии мақоми он гузошта шуд.
Ваҳдати миллӣ, ки то андозае дар солҳои аввали ба даст овардани истиқлол, таҳти таъсири омилҳои манфии муайян, моҳияти аризишии худро аз даст дода буд, дар заминаи таҳкими арзишҳои фавқуззикр, боз ҷойгоҳи муҳими худро дарёфт намуд ва имрӯз яке аз арзишҳои воло дорои моҳият ва аҳамияти бунёдии худ мебошад.
Оила, ҳамчун унсури билодии ҷамъият ва аъзои анъанавию табиии он, яъне волидайну фарзандон, дар доираи арзишҳои дигар, аз қабили ахлоқу ҳуқуқ, дар марҳилаи ҳозираи рушд, мақоми наву сазоворро касб намуд.
Зарур ба таъкиди махсус аст, ки оила ҳамчун ҳодисаи ҷамъиятӣ, табиатан, дар шаклҳои гуногун вуҷуд дошт. Аммо, имрӯз дар сатҳи ҷаҳонӣ, алалхусус, дар баъзе мамолики Ғарб, ба таҳаввулоти, ба табиати он носозгор, рӯ ба рӯ гардида, то андозае таъсири ин дигаргунии манфӣ ба оилаи миллии мо низ расида истодааст.
Дар ин маврид аз мақоми баланди яке аз рукнҳои оила: зан-модар бояд сухан ронд, ки мақоми модар дар фарҳанги миллии мо дорои арзиши бузурги маънавӣ буда, он бо арзиши дигар-ватан тавъам мебошад.
Футувват, некӣ, кӯмак, хайрия, эҳсонкорӣ, тамизкорӣ, таҳаммулпазирӣ, ҳурмат, эҳтиром, меҳмоннавозӣ ва ғайраву ҳоказо аз арзишҳои маънавии миллии мо ба шумор мераванд ва дар асоси ҳамин ва дигар арзишҳои воло давлатдории навини тоҷикон ташаккул ёфта, дар шоҳроҳи инкишофи худ қарор дорад.
Дар заминаи анъанаи андешаи бостонии миллӣ оиди муносибати оқилона ва сарфакорона ба муҳити зист ва бойгариҳои табиӣ Роҳбаритяи олии мамлакат чанд иқдоми таърихиро рӯи кор овард. Чор унсури табиӣ, ки дар ҳикмати ориёӣ ба онҳо нигоҳи амиқ андохта шуда, ба обу оташу хоку бод муносибати арзишмандро қоил ҳастанд, айни замон, аз ҳолати муқаррарии табиии худ убур намуда, зарари ҷиддӣ ба бор оварда истодаанд.
Бо ташаббуси Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъалаҳои мубрами ҳифзи муҳити зист, аз он ҷумла, муносибати оқилона ба об ва истифодаи сарфакоронаву самараноки он аз ҷониби башарият қабул ва дар нисбати ҳалли масоили вобаста ба он чораҳо андешида шуда истодаанд. Ин далолат ба он менамояд, ки дар низоми арзишҳои маънавии миллӣ эҳтиром ба муҳити зист ҷойгоҳи махсусро доро буда, онҳо муқаддас шумурда мешаванд.
Ҳамчунин, дар маъруза вобаста ба дигар арзишҳои маънавии миллӣ сухан рафта, таъкид гардид, ки масъалаи мазкур бояд аз ҷониби олимон мавриди таҳқиқ ва омӯзиши минбаъда қарор дода шуда, ҷиҳати густариш ва ҳифзу ҳимояи арзишҳои миллӣ, тадбирҳои судманд рӯи кор оварда шаванд.
Муфассал ...
- Панҷшанбе, 15 Июн 2023
ЗАБОНИ ДАВЛАТӢ – ОМИЛИ ТАҲКИМБАХШИ ВАҲДАТИ МИЛЛӢ
Омили муҳимми рушди босуботи мамлакат ваҳдату якпорчагии мардум мебошад. Ғояи миллии ваҳдат торафт ба умқи дарку фаҳми ҷомеа таъсир мерасонад. Дар тарғибу ташвиқи ғояи Ваҳдат нақши забони миллӣ басо бузург аст. Забони ягонаи миллии пурқудрат омили муҳими ваҳдати миллӣ мебошад, зеро забони ягонаи адабӣ намояндагони тамоми забонҳо, гӯишҳо ва лаҳҷаҳои Тоҷикистонро муттаҳид месозад. Забони тоҷикӣ ба забони муоширати байналхалқӣ дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон табдил меёбад. Дар асари Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мухтарам Эмомали Раҳмон дар ин маврид таъкид шудааст: « Далели ин гуфтаҳо он аст,ки дар тамоми ин давраи таърихӣ, ҳатто дар сахтарин солҳои ҷанги дохилӣ яке аз манфиатхое, ки тамоми гурӯҳу табақоти ҷомеаро, сарфи назар аз тамоюлоту сахтгириҳои иҷтимоию сиёсӣ, ба ҳам мепайваст, масъалаи забон буд. Ин ягона мавриде буд, ки ҳизбу ҳаракатҳои мухталиф нисбат ба он ҳамфикру ҳамақида буда, мафиати миллиро аз ормонҳои гуруҳӣ ва ҳадафҳои зудгузари ҳизбиву идеологии худ болотар мегузоштанд» .
Забони давлатӣ яке аз муҳимтарин аркони давлати миллӣ маҳсуб меёбад. Метавон гуфт, ки дар баробари Нишон, Парчам ва Суруди миллӣ забони давлатӣ низ ба қатори муқаддасоти миллӣ дохил мешавад. Дар ташаккул ва рушди давлатдории навин ва устувории он дар умури сиёсӣ иқтисодӣ, иҷтимои ва фарҳангӣ забони давлатӣ нақши муҳим дорад. Забон дар баробари рукнҳои асосии давлати соҳибистиқлол ба ҳисоб рафтан. инчунин омили муҳимми ягонагии давлат низ маҳуб меёбад. Ҳар як давлат вазифадор аст, ки на танҳо рукни муҳими сохибистиклолии худро мустаҳкам нигоҳ дорад, балки ҷиҳати рушди он ғамхорӣ намуда, густариши онро дар қаламрави мамлакат ва берун аз он таъмин намояд. Забони миллӣ василаи ифодаи идеологияи давлалатӣ мебошад ва дар татбиқи он саҳми чашмрас мегузорад. Ғояи миллии ҳар як давлат ба василаи забони назм, адабиёт ва санъату ҳунар ифода ёфта,дар дилу ниҳоди ҳар як фард ҷойгузин мегардад.
Дар шароити имрузаи ҷаҳонишавӣ ба фаҳму дарки аҳли ҷомеа, махсусан насли ҷавон расонидани таъриху тақдири забони тоҷикӣ , кудрату тавоноии он ҳамчун муқаддасоти миллӣ, фароҳам овардани шароити мусоид барои рушду нумӯи забони тоҷикӣ дар давраи Истиқлол ба тақвияти худшиносии миллӣ, тарбияи рӯҳияи ватанпарастӣ, ифтихори шаҳрвандӣ, бедор намудани ҳисси муҳаббату эҳтиром нисбат ба забон ва омӯзишу аз худ намудани забони тоҷикӣ ва забонҳои дигар ва инчунин ба боло рафтани сатҳи худогоҳии маърифатию маънавӣ ва мафкуравии сокинони мамлакат мусоидат мекунад.
Илова бар ин забон падидаи фарҳанги миллист,ки маҳз тавассути он миллат ҳувияти хешро таҳким бахшида, муаррифӣ месозад ва онро ҳифз менамояд. Ба ибораи дигар, забон ҳастии миллат мебошад. Ба сифати падидаи (феномени) фарҳанги миллӣ забон на танҳо ҷузъи фарҳанг ба ҳисоб меравад, балки вижагиҳои равонию маърифатӣ ва маънавии халқро низ инъикос менамояд. Дар забони ҳар як миллат равоншинохтии ҳамон миллат акси худро ёфтаааст. Аз ин рӯ забон бузургтарин ёдгории маданӣ ва маънавии миллат мебошад. Маҳз таввасути забон дастовардҳои фарҳангии миллат аз насл ба насл, аз як замон ба замони дигар, аз як давра ба давраи дигар, аз як қарн ба қарни дигар интикол ёфта, дастраси башарият мегарданд. Забони миллӣ омили муҳимми фарҳанг ва рушди он мебошад. Фарҳанги миллӣ аз бузургию шаҳомати миллат гувоҳӣ медиҳад. Фарҳанги миллат дар шароити ҷахонишавӣ аз ҷумлаи умдатарин намоди ҳифзи ҳувият ва умдатарин васоитаи муаррифии миллат дар ҷаҳони имрӯзаи зудтағйирёбанда ба шумор меравад. Забони миллӣ ва фарҳанги миллӣ ду ҷузъи як падидаи ҳувиятсозӣ ва давлатсозӣ махсуб гардида, ҳифзи асолат ва таҳкими пояхои онҳо бар мабнои рақобатпазирӣ бо фарҳангу забонҳои дигар вазифаи умдаи давлатист. Илова бар ин ҳифзу таҳкими забон ва фарҳанги миллӣ ба таҳкиму устуворсозии пояҳои истиқлолияти давлатӣ мусоидат мекунанд. Забони давлатӣ омили муҳимми таҳкими ваҳдати миллӣ низ мебошад Хамчунин забони давлатӣ омили муҳими иттиҳод ва ҳамбастагии миллатҳо ва халқиятҳои сокини ҷумҳурӣ маҳуб мешавад. Эътироф гардидани забони тоҷикӣ ба сифати забони давлатӣ ба муттаҳид шудани тамоми қавму миллатҳои сокини Тоҷикистон мусоидат намуд. Қабул шудани қонун «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» вазъи этнолингвистии сифатан наверо ба вуҷуд овард,ки он барои баланд бардоштани мақому манзалати забони тоҷикӣ, риояи меъёрҳо ва рушди он заминаи воқеӣ фароҳам овард. Аз тарафи дигар ба вазъи ҳуқуқии тамоми забонҳои сокинони Тоҷикистон новобаста ба «хурдию бузургиашон» эҳтиром гузошта шуд. Ба ҷуз аз забони давлатӣ ба забонҳои тамоми сокинони Тоҷикистон ҳуқуқи корбурд ва инкишофи озодона дода шудааст.
Қонуни мазкур дурнамои рушди забони далатиро дар асоси меъёрхои муқарраргардида дар иртибот бо вазъи ҳуқуқии забони давлатӣ аз ҷумла меъёрхои истифодаи дигар забонҳо дар шароити кунунии муносибатхои дохилӣ ва хориҷии кишвар танзим ва мукаррар менамояд. Дар даврони соҳибистиқлолии Тоҷикистон давраи нави рушди забони куҳанбунёди тоҷикӣ оғоз гардида, чун забони давлатӣ мақоми манзалати баландро соҳиб шуд. Дар партави сиёсати фарҳангпарваронаи Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мухтарам Эмомали Раҳмон забони тоҷикӣ таҳти ҳимояи давлат қарор гирифт. Вазифаи ҷамъиятии забони адабии тоҷикӣ густариш ёфта, мақоми давлатии он дар тамоми арсаҳо таҳким ёфт.
Дар суханрониҳои Сарвари давлат, асру мақолаҳои ба масоили забон бахшидашудаи эшон нақши забон ҳамчун падидаи фарҳанги миллӣ дар тақвияти худшиносии миллӣ, равнақи тафаккур ва шуури миллӣ, эҳёи арзишҳои миллӣ ва омили муҳимми давлатсозӣ дар шароити кунунии ҷаҳонишавӣ пайваста таъкид мегардад.
Забон падидаи иҷтимоӣ ва фарҳангист, ки дар асари таҳаввулоти иҷтимоӣ ба тағйироту дигаргуниҳо дучор ояд ва ин як омили айниии (объективии) рушду инкишофи забонҳост. Забон ба истилоҳ табиати шахшуда ва тағйирнопазир надошта, дар асари таҳаввулоти берунӣ қонуниятҳои дохилии он низ метавонанд дигаргун шаванд. Дар дунё забоне нест, ки ба қавле танҳо дар деги худаш ҷӯшад. Хоҳем нахоҳем забон аз забони дигар вожаҳо, унсурҳои дастуриро вом мегирад (иқтибос мекунад). Забони тоҷикӣ низ аз ин конуниятҳои инкишофи забонҳо истисно нест. Пайдоиши забонҳои нав, дигаргун шудани номи забонҳои мавҷуда, пайдоиши номи нави забонҳо бо дар назардошти таҳаввулоти иҷтимоию сиёси як амри вовоқеист. Бо чанд ном маълум будани забони тоҷикӣ ( дарӣ, порсӣ, форсӣ, порсии дарӣ, форсии дарӣ) низ ба омилҳои ичтимоӣ вобаста аст. Бояд ёдовар шуд, ки номи забон аз ҷониби соҳибони он муайян мегардад. Аз тарафи дигар олимону донишмандон ин ё он номро бо дарназардошти асосҳои илмиву фарҳангӣ ва сиёсӣ махсуси забон медонанд. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мухтарам Эмомали Раҳмон масълаи мазкурро дар асари «Забони миллат – ҳастии миллат» масъалаи арзёбӣ намуда, зикр намудаанд: «Зуҳури номвожаи Тоҷикистон ва таркиби «забони тоҷикӣ» дар ибтидои садаи XX сабабҳои хоси сиёсӣ ва далелҳои дурусти объективӣ низ дошт. Аввал он ки ҳангоми таъсиси номи ҷумҳуриҳои нав ва забони онҳо аз номи миллат ва қавму қабилаҳои сокини онхо гирифта шуд, ба мисли Ӯзбекистон, Туркманистон, Қирғизистон. Бинобарин, аз ин нигоҳ Тоҷикистон ва забони тоҷикӣ низ мутобиқи ин меъёр буд».
Тариқи раъйпурсии умумӣ қабул шудани Қонститутсияи Ҷумхурии Тоҷикистон дар тақвияти истиқлолияти давлатии Тоҷикистон нақши бузурге бозид. Ин санади санавиштсоз давлати тозабунёди Тоҷикистонро чун давлати ҳуқуқбунёд, дунявӣ, иҷтимоӣ ва ягона муаррифӣ сохта, мавқеи баналмилалии кишвари навбунёди моро таҳким бахшид. Дар Қонуни Асосии ҳар як кишвар муайян намудани номи забони расмӣ ва давлатӣ аз ҷумлаи масъалахои меҳварӣ мебошад. Номи забони расмию давлатии Тоҷикистон бо иттифоқи ороъи аксарияти мутлақи мардуми Тоҷикистон – забони тоҷикӣ пазируфта шуд. Пазируфта шудани номи забон ба меъёрҳои илмию фарҳангӣ ҷавобгӯ буда, аз тарафи ҷомеаи байналмилалӣ низ пазируфта шуда, боиси эътирози доираҳои расмии ягон давлат нагардида буд. Вазъи нави иҷтимоию геосиёсӣ тақозо менамояд, ки тоҷикро чун миллати пешрафта, соҳиби таъриху фарҳанги ғанӣ, ки дар рушди афкори созандаи умумибашарӣ саҳм гузоштааст, дар шароити нави таърихӣ барои ҷаҳониён муаррифӣ созем.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мухтарам Эмомали Раҳмон дар асарашон «Забони миллат – ҳастии миллат» дар робита ба масъалаи мазкур чунин таъкид кардаанд: «Назар ба воқеиятҳои ҷорӣ, ба андешаи мо, номи расмии забони давлатии мустақилу соҳибихтиёри Тоҷикистон «забони тоҷикӣ» ба тамоми меъёру талаботи илмӣ ҷавобгӯ буда, ҷанбаҳои сиёсӣ ва равонии ин масъаларо низ дар бар гирифтааст. Он ба монанди аксарияти забонҳои дунё баёнгари номи миллат,яъне тоҷикон ва кишвари онҳо Тоҷикистон мебошад» .
Соҳиби истиқлоли комили сиёсӣ гардидани Тоҷикистон дар сарнавишти миллати куҳанбунёди тоҷик давраи нави тақдирсозе буд, ки барои рушди фарҳангу забони миллӣ шароити мусиде фароҳам овард. Тоҷикистон бо чеҳраи хоси фарҳангии худ ба ҳайси давлати миллӣ ба арсаи муносиботи байналхалқӣ ворид гардида, бо роҳи инкишофи ботадриҷи иқтисодию иҷтимоӣ қадам ба қадам ба сӯи рушд ва бунёди давлати дунявӣ ва ҳуқуқбунёд гом мебардорад. Барои рушди босуботи иқтисоди миллӣ замина ва шароити мусоид ба вуҷуд омада, баҳри боло бурдани сатҳи зиндагии мардум шароити муайяне фароҳам омад. Ҳадафҳои стратегии рушди иқтисодӣ ва иҷтимоии мамлакат муайян гардида, дар ин замина корҳои бузурге дар самтҳои аз бунбасти коммуникатсионӣ раҳо намудани мамлакат, ба даст овардани истиқлолияти энергетикӣ ва таъмини амнияти озуқаворӣ анҷом дода шудаанд.
Бояд ёдовар шуд, ки фарханги миллии тоҷик кайҳо аз бунбасти маҳдуди маҳаллӣ берун баромада, дар намоишгоҳу ҷашнвораҳои ҷаҳонӣ муаррифӣ гардида, забони тоҷикӣ низ, ки ҷузъи фарҳанги миллӣ маҳуб ёфта аз нав мақому нуфузи байналмилалӣ пайдо намуд. Фарҳангу забони миллӣ заминаҳои маънавии бунёди давлатро фароҳам меоваранд ва давлати миллиро дар ҷаҳон, қабл аз ҳама бо фарҳангу забонаш мешиносанд, ки тоҷикон кайҳо боз чун мардуми фарҳангиву тамаддунсоз шинохта шудааст. Нуктаи зайл дар асари Пешвои миллат «Забон – ҳастии миллат” бори дигар моро ҳушдор медиҳад, ки ба арзишҳои таърихии офаридаҳои моддиву маънавии халкамонро дар асри имруз арҷгузорӣ намоем: « Хушбахтона, халқи мо аз ҷумлаи чунин мардумони фарҳангзову тамаддунсози дунёи қадим ба шумор меравад. Офаридаҳои моддиву маънавии дар як минтиқаи васеи ҷаҳон паҳн гардида, на танхо мардуми ҳамнажоду ба ҳам наздик, балки қавму қабилаҳои гуногунро дар домани худ парваридааст. Бинобар ин, агар аз захираҳои сарватҳои моддӣ ва иҷтимоию сиёсии садахои охир дороиҳои озимаи ҷаҳони нав ва шароити муосир барои мо камтар боқӣ монда бошад ҳам, вале аз ҷиҳати мероси фарҳангӣ ва арзишхои ахлоқиву маънавии умумибашарӣ мо соҳиби сарвати нодиру камназире будем, ки дар тору пуди миллат танидааст» [1,28].
Имрӯз нақши забони тоҷикӣ ба сифати забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон чун падидаи шуури миллӣ, омили ташаккули афкори солими ҷамъиятӣ ва василаи мафкураи созандаи давлатӣ дар устуворсозии чанбаҳои фарҳангию маънавии давлатсозӣ, тахкими истиқлолияти давлатӣ ва таъинсозии ҳувияти миллӣ, тақвияти нуфузи баналмилалии Тоҷикистон барои ҷомеаи мо аз ҳар вақти дигар басо чашмрас ва ҳадафманд ба назар мерасад.
Назрӣ Офаридаев,
доктори илмҳои филологӣ, сарходими илмии шуъбаи забонҳои помирии Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б Искандарови АМИТ
Муфассал ...