ИЛМ ВА ҶОМЕА ДАР МАРҲИЛАҲОИ ТАЪРИХӢ

Шоинбеков А. А. - Мудири шуъбаи бостоншиносӣ

ва мардумшиносии ИИГ ба номи

академик Б. Искандарови АМИТ

 ИЛМ ВА ҶОМЕА ДАР МАРҲИЛАҲОИ ТАЪРИХӢ

       Ҳар як нуқтаи паёму суханрониҳои Ҷаноби Олӣ, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, чандин паҳлуҳо ва маъноҳо дорад, ки баҳри ҳар яки мо ҳамчун дастуру раҳнамо барои дар оянда роҳи дурусти амиқро ёфтан мусоидат мекунад.

       Чуноне аз мӯҳтавои суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар (аз 30- майи соли 2024) бармеояд, дар ҳама давру замон илм ва ҷомеа бо ҳам тавҳаманд. Илм бе ҷомеа шудан наметавонаду ҷомеа бе илм. Илм бояд дар ҳар марҳилаҳои таърихӣ ба ҷомеа хизмат кунад, ҷомеаро рушд диҳад ва ҷомеа аз илм баҳра бигирад.

       Олимони муосири тоҷик низ бояд дар ин марҳилаи таърихию тақдирсози Ҷумҳурии Тоҷикистон саҳми босазои худро дар рушди ҷомеа гузоранд, чуноне ки  Ҷаноби Олӣ, мӯҳтарам Э. Раҳмон дар суханрониашон қайд намудаанд: “Вазъи кунунии ҷаҳон ҳар яки моро водор месозад, ки дар кишварамон сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллиро боз ҳам мустаҳкам гардонем ва манфиатҳои миллии худро аз таъсири пайомадҳои манфии равандҳои ҷаҳони муосир ҳифз намоем. Ҳифзи ҷомеаи кишвар аз таъсири зуҳуроти манфии ҷаҳони муосир, аз ҷумла фарҳангу маънавиёти бегона, дар рӯҳияи худшиносиву ватандӯстӣ, ифтихори ватандорӣ, эҳтироми забони модарӣ, таърих, суннату анъанаҳо, расму ойинҳо ва либоси миллӣ тарбия кардани наслҳои наврасу ҷавон қарз ва вазифаи муҳимтарини ҳар яки мо ба шумор меравад”.

       Мо низ такя ба ин суханҳо карда мақолаи баррасӣ намудаамонро ба ду бахш тақсим кардааем. Дар бахши якум, назари хеле кӯтоҳе ба таърихи илми тоҷик намуда бо овардани як ду мисол аз давраи асрҳои миёна, давраи Шӯравӣ ва солҳои Истиқлолият, фарқиятҳои ин марҳилаҳои таърихиро бо ҳам муқоиса мекунем. Дар бахши дуюм, дар мисоли илмҳои мардумнигорӣ (этнография) ва мардумшиносӣ (этнология) баъзе фикру андешаҳои хешро баён мекунем, ки мо олимони ҷомеашинос бо ҷомеа бояд чӣ гуна робита дошта бошем.

       Агар ба таърихи илми тоҷик назар андозем, илми тоҷик чор марҳилаи таърихиро аз сар гузаронидааст. Якум, давраи қадим - то давраи исломӣ. Дуюм, давраи асрҳои миёна - давраи исломӣ. Сеюм, давраи нав - давраи Шӯравӣ. Чорум, давраи навтарин солҳои истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон. Ҳар як ин марҳилаҳо вобаста ба давру замон, авзои сиёсӣ, динӣ фарҳангӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ аз ҳамдигар ба куллӣ фарқ доранд.

       Ва агар ҳамаи ин чор марҳилаи таърихиро дар таърихи илми тоҷик гирем, дар ҳар марҳила ҳам ҷиҳатҳои мусбӣ ва ҳам манфӣ дида мешаванд. Масалан, дар асрҳои миёна аз як тараф маъруфтарин нобиғаҳои илм энсиклопедистони форсу-тоҷик маҳз дар ҳамин давру замон  ба майдони илм омадаанд ва маъруфи ҷаҳон гаштанд. Вале аз тарафи дигар асрҳои миёна як давраи ҷоҳилият, давраи таъқибу куштори олимону донишмандон буд.

       Дар давраи Шӯравӣ низ аз як тараф чандин олимон ба таъқиботҳои солҳои сиюм дучор шуданд, маҳдудиятҳои зиёди сунъии идеологию-сиёсӣ  падид омаданд. Вале аз тарафи дигар давлати абарқудрати Шӯравӣ ба олимон шароити хеле хуб фароҳам овард. Давраи Шӯравӣ давраи гулгулшукуфии чандин илмҳо буд. Олимони маъруфи гуногунсоҳаи Иттиҳоди Шӯравӣ дар Осиёи Миёна аз ҷумла дар Тоҷикистон ба бисёр илмҳо бунёд гузошта бо фароҳам омадани шароит (амалӣ сохтани инқилоби маданӣ) аз миёни тоҷикон чандин касон, ки ташнаи илму дониш буданд, вориди илм гашта на фақат дар тамоми Иттиҳоди Шӯравӣ, балки берун аз он ҳам маъруф гаштанд. Масалан, дар илми таърих аллома Б. Ғафуров ва академик Б. Искандаровро мисол оварем кофист.

       Агар ба таърихи илм дар солҳои истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон назар андозем, дар ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ аҳволи ходимони илмӣ ва ваъзияти Академияи илмҳо хеле баду ногувор гашт. Ҳатто хатари аз байнравии Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон низ ба миён омад. Вале маҳз бо талошу заҳматҳо, ҷоннисориҳои Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мо на фақат ба Ваҳдати миллӣ шарафёб гаштем, балки марҳила ба марҳила ба рушди иқтисодию иҷтимоӣ гузашта, барои пешрафти минбаъдаи Академияи миллӣ шароити мусоид фароҳам омад.

       Дар рӯзҳою солҳои аввал[1] ва солҳои минбаъдаи истиқлолияти Чумҳурии Тоҷикистон дар тамоми минтақаҳои Тоҷикистон муассисаҳои илму маориф таъсис дода шуданд. Чуноне, ки Пешвои миллат дар суханрониашон ин рақамҳоро нишон додааст: “ То замони истиқлол дар кишвар 13 муассисаи таҳсилоти олӣ бо 65 ҳазор донишҷӯ фаъолият дошт. Ҳоло ин рақам ба 47 ва шумораи донишҷӯёни онҳо ба зиёда аз 220 ҳазор нафар расидааст. Яъне ҳам шумораи мактабҳои олӣ ва ҳам шумораи донишҷӯёни онҳо қариб чор баробар афзудааст...... Ҳоло Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон узви баробарҳуқуқи даҳҳо муассисаи бонуфузи илмии ҷаҳонӣ мебошад”.  Ин далелҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки Тоҷикистони соҳибистиқлол новобаста ба мушкилотҳои зиёд ба рушди илму маориф дикқати хосса дода истодааст. Вале чуноне, ки аз таҳлилҳои дақиқу эродҳои амиқи Ҷаноби Олӣ бармеояд.... “бо вуҷуди дастгириву таваҷҷуҳи доимии давлату Ҳукумат натиҷаи кори олимон ва сохторҳои соҳаи илм посухгӯи талаботи замон нест”.

       Аз суханрониҳои Пешвои муаззами миллат, мӯҳтарам Э. Раҳмон бармеояд, ки дар солҳои истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон низ вазъи дутарафаи илм дида мешавад, яъне аз як тараф барои олимон шароити хуб фароҳам омада истодаасту аз тарафи дигар бошад дар миёни олимон асардуздӣ асар кардаст.

       Мо дар ин ҷо ба олимони ҷавон ишора карда гуфтанием, ки Давлати Шӯравӣ яке аз давлатҳои абарқудраттарин буд, вале, агар шароити кории олимони он давраро бо шароити кории олимони имрўза муқоиса кунем тафовутҳои хеле зиёд дида мешавад. Муҳимтарин фарқият ин буд, ки олимони тоҷик мустақилият надоштанд, побанди Академияи илмҳои СССР (ИҶШС) буданд. Хусусиятҳои хоси миллии тоҷикон кам ба назар гирифта мешуд. Бинобар ин дар замони Шӯравӣ аввалан, вориди илм гаштан хеле душвор буд. Дуюм, касе ки корҳои илмӣ тадқиқотӣ мебурд бисёр меҳнату заҳмати калон ба харҷ медод. Ман фақат як мисол дар соҳаи илми таърих меорам. Барои маводи бойгонӣ ё адабиёти зарурӣ ба даст овардан олимони тоҷик маҷбур мешуданд, ки ба бойгониҳою китобхонаҳои шаҳрҳои Тошканд, Москва, Ленинград ва ғайра рафта маводи зарруриашонро  ёфта аз он нуқтаҳои ассосиро бо ручкаю қалам барои худ дар қоғаз қайд карда, картотекаҳои бешумор тартиб дода баъдан онро дар мошини чопӣ ба тартибу низоми илмӣ дароварда, чандин маротиба онро гаштаю баргашта ислоҳ карда, таҳлилу таҳрир карда, баъд рисолаи номзадии худро пешниҳод мекарданд.

       Он вақт номзади илм шудан осон набуд. Номзади илм шудан маънои онро дошт, ки худро қурбони илм мекунӣ, аз худ мегузарӣ. Ҳамаи ин мушкилотҳою машаққатҳои рӯ ба сӯи илмро академик Б. Искандаров дар китоби худ “Трудный путь к знание” (М.: 1999), “Раҳи мушкил ба илм” хеле хуб нишон додааст. Ва ман ба тамоми кормандони соҳаи илм тавсия мекунам, ки ин китобро хонанд, дарк кунанд, ки то кадом дараҷа дар замони Шӯравӣ корҳои илмӣ, тадқиқотиро анҷом додан мушкил буд.

       Дар замони Шӯравӣ дар баробари ин ба шаҳрҳои Москва, Ленинград ва ғайра рафта ҳимоя кардан ҳам кори хеле вазнину душвор буд. Барои ҳалли ин мушкилот дар худи Тоҷикистон “Комиссияи олии аттестатсионии миллӣ” ташкил карда шуд, чуноне ки мӯҳтарам Ҷаноби Олӣ дар суханронии хеш кайд намудааст:  Мо Комиссияи олии аттестатсионии миллии худро таъсис додем, то ки мушкилоти ҳимояи корҳои илмӣ ва тайёр намудани кадрҳои илмиро бартараф намоем ва имконият фароҳам оварем, ки муҳаққиқони мо имкони ҳимояи диссертатсияҳои худро дар кишварамон дошта бошанд. Ҳозир дар ватани худ, ҳатто дар вилояти худ метавонанд бо забони тоҷикӣ дар баъзе илмҳои ҷомеашиносӣ рисолаи номзадӣ дифоъ намоянд.

       Ҳадаф аз ин муқоисаҳою гуфтаниҳо он аст, ки дар ин давраи дастрасии васеъ ба маводи илмӣ ва адабиёти илмӣ, асардуздӣ  бояд набошад, сифату мазмуну мундариҷаи рисолаҳои илмӣ ба талабот ҷавобгӯ бошанд, чуноне ки худи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомали Раҳмон қайд намудааст ....”таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки сифати корҳои илмӣ, аз ҷумла диссертатсияҳо хеле нигаронкунанда мебошад. Мӯҳтарам Ҷаноби олӣ дар идомаи сухани худ чунин ибрози ақида намудааст: ...ва мо чӣ тадбирҳое бояд андешем, ки илм дар кишвари мо ба талаботи замони тараққиёту таҳаввулоти зеҳниву технологӣ ҷавобгӯ бошад, роҳро барои рушду пешравии давлат ва ҷомеа ҳамвор созад, яъне ба давлат ва халқи Тоҷикистон хизмат намояд.... Дар муассисаҳои илмиву таҳқиқотӣ ва таҳсилоти касбӣ раванди робитаи илм бо истеҳсолот ва дар амал татбиқ намудани дастовардҳои олимону ихтироъкорон ба талаботи имрӯза ҷавобгӯй нест”.

       Ҳақиқатан ҳам бояд иқрор шавем, ки мутаассифона раванди робитаи илм бо истеҳсолот илм бо ҷомеа хеле заиф аст. Барои ҳамин бахши дуюми мақолаамонро ба ин масъала мебахшем. Ҳатто дар илмҳои ҷомеашиносӣ робитаи олимони ҷомеъашинос бо ҷомеа ба талабот ҷавобгӯ нест. Олимони ҷомеашинос бояд ҳамеша дар миёни мардум бошанд ва дар робитаи зич бо ҷомеа фаъолият намоянд. Ҷомеа аз онҳою онҳо аз ҷомеа наъф гиранд.

       Ман аз миёни фанҳои ҷомеашиносӣ фақат як мисол, дар мисоли илмҳои этнография, этнология ва антропология мебиёрам. Фолклоршинос профессор Равшан Раҳмонӣ вобаста ба вазифаҳои ин фанҳо номи ин фанҳоро ба забони тоҷикӣ хеле хуб тарҷума кардааст. Тибқи тарҷумаи ӯ этнография ин мардумнигорӣ, этнология - мардумшиносӣ ва антропология-инсоншиносӣ  мебошад. Дар кишварҳои хориҷ бахусус дар давлатҳои англисизабон антропология мафҳуми хеле васеи ҷомеашиносиро ифода мекунад, бинобар ин антропологияро монда фақат як мисол дар доираи мардумнигорӣ ва мардумшиносӣ мебиёрем, ки олимони ин соҳаҳо бояд чӣ гуна бо ҷомеа дар иртибот бошанд. Аз худи ному мафҳуму вазифаи ин ду фан (мардумнигорӣ ва мардумшиносӣ) бармеояд, ки мо бояд бо мардум робитаи зич дошта бошем. Вазифаи илми мардумнигорӣ ин нигориш- тасвири (описать) мардум мебошад. Яъне сода карда гӯем, олими ин соҳа мардуми ин ё он минтақаро объекти тадқиқотии худ қарор дода чизеро ки бо чашми худ мебинад, бо гӯши худ мешунавад дурустии онро санҷида онро ба қайд мегирад. Яъне ӯ бевосита дар объекти тадқиқотии худ дар миёни мардум зиндагӣ мекунад, ё муваққатӣ дар он ҷо корҳои илмӣ тадқиқотӣ анҷом медиҳад, ё ин ки вақт ба вақт ба пеши мардум рафта ҳаёту рӯзгори онҳоро бевосита мушоҳида мекунад, меомӯзад, маводи шифоҳӣ-этнографӣ ҷамъ меорад ва ба қайд мегирад. Хулоса, вай дар ин марҳила бо рафтору кирдори хоси худ (эҳтиром ба фарҳанги мардуме, ки онро ҳамчун объекти тадқиқотиаш қарор додааст) ба боварии мардум медарояд ва аз миёни мардум мавод ҷамъ мекунад. Дар ин марҳила олим ба маълумоти мардум эҳтиёҷи сахт дорад, зеро чизеро ки мардум медонад ӯ намедонад. Дар ин марҳила (ҳангоми ҷамъ овардани маводи шифоҳӣ) мардум ба ӯ маълумоти зиёд медиҳанд ва ин маълумот моли мардум аст. Вале як хусусияти хоси мардум ин аст, ки онҳо дар ҳаёти рӯзмарраи худ вобаста ба тасаввурот, таъбиру боварҳо ва эътиқод чандин расму оинҳо анҷом медиҳанд, вале аксарияти мавридҳо барои чӣ онро анҷом медиҳанд, намедонанд. Бинобар ин, онҳо дар ин маврид ба кӯмаки олим эҳтиёҷ пайдо мекунанд. Олими мардумнигор ин моли мардумро  ҷамъ оварда дар утоқи кории худ ба марҳилаи дуюми тадқиқоти худ шурӯъ мекунад. Ӯ маълумотҳои ҷамъовардаи шифоҳии худро ба тартибу низоми илмӣ медарорад, дар муқоиса бо дигар халқҳо ва адабиёти нашршуда онро ҳама тарафа пурра такмил медиҳад, таҳлилу таҳқиқ мекунад ва сабабҳои иҷро кардани ҳар як расму оинҳоро муайян мекунад. Бинобар ин, ба фикрам хеле хуб мешуд, ки олими мардумнигор аввал, натиҷаҳои тадқиқотии илмии худро дар шакли китоби илмӣ- оммавӣ ва ҳатто оммавӣ дастраси ҷомеа гардонад, то ки вақти зарури аз даст нараваду талаботи мардумро қонеъ гардонад. Мардум аз тадқиқоти олими мардумнигор дар вақташ огоҳӣ ёфта аз натиҷаҳои тадқиқотии ӯ наъф-фоида мегирад. Мардум аз тадқиқоти олими мардумнигор хусусиятҳои хосу умумиятҳо, решаю сабабҳои пайдоиши ин ё он расму оини худро мефаҳманд ва ба хулоса мебиёянд, ки онро иҷро кунанд ё не. Ё онро ба талаботи замон мувофиқ кунанд. Агар олим дар вақташ ин корро анҷом диҳад, робитаи ӯ бо ҷомеа пайдо мешавад ва мардум ӯро эътирофу ҳурмату эътиром мекунанд. Вале мусаалам аст, ки дар доираи илм бо нашри мақолаҳо ва китобҳои оммавӣ ӯро эътироф намекунанд. Бинобар ин олими мардумнигор (этнограф) дар марҳилаи дуюми тадқиқотиаш ҳамчун мардумшинос (этнолог) амал карда барои ҳимояи рисолаи номзадӣ, нашри мақолаҳо, китобу монография вақти зиёдро (чандин солҳо) сарф карда дар доираи маҳдуди олимони соҳааш эътироф пайдо мекунад, вале аз мардум дур мемонад. Тадқиқоти илмиаш дар шакли илмӣ мақбули мардум намегардад. Бинобар ин, баъзан мардумшинос, вале ба маънои томаш мардумро намешиносанд ва мардум ҳам онҳоро намешиносанд. Ё ин ки забоншиносону фолклоршиносон ва умуман аксарияти олимони ҷомеашинос дар миёни илму мардум саргум мемонанд.

       Бинобар ин, аз гуфтаҳои фавқулзикр ба хулоса меоем, ки ҳар як олими ҷомеашинос бояд корреро анҷом диҳад, ки ҳам дар ҷомеа ва ҳам дар доираи олимони соҳаи худ ҷойу мавқеи муайян  ишғол намояд.

 

 

 

Муфассал ...

Андешае оиди мулоқоти Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Эмомалӣ Раҳмон бо кормандони илм ва маориф.

МИРЗОЕВ Шоҳназар- номзади илмҳои филологӣ,

ходими пешбари илмии шуъбаи забонҳои помирии

Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ

 

Андешае оиди мулоқоти Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Эмомалӣ Раҳмон бо кормандони илм ва маориф.

   30 майи соли ҷорӣ мулоқоти Пешвои миллат, Асосгузори Сулху Вахдат, Президенти Чумхурии Точикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо кормандони илм ва маориф баргузор гардид.

   Илм ва маориф ду мафҳуме ҳастанд, ки бо ҳам зич алоқаманд буда, бе ҳамдигар арзи вучуд надоранд. Онҳо ҳамдигарро пурра месозанд. Чи қадаре ки илм дар сатҳи баланд қарор дошта бошад, ҳамон қадари дигар сатҳи маориф баланд мешавад.

   Ба ин ду соҳа аз рӯзи соҳибистиқлол эълон гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон диққати махсус дода мешавад. Зиёд шудани шумораи мактабҳои миёна, донишгоҳҳои олӣ ва институтҳои тадқиқотӣ, баланд шудани маоши кормандони ин соҳа, исботи ин амаланд.

   Дар бораи маориф ва саҳми он дар пешбурди ҷомеа ҳакими қадими Хитой Канфусий чунин гуфтааст: “ агар хоҳи баъди як сол ҳосил гири, шолӣ бикор; ва агар хоҳи баъди даҳ сол ҳосил гири, дарахт бинишон; ва агар хоҳи баъди сад сол ҳосил гири, кӯдаконро таълим биёмуз”. Гапҳои илоҳӣ ҳастанд. Сатҳи баланди иқтисодиёти Хитойи имрӯза исботи фикриҳои ин оқил мебошанд.

   Халки тоҷик аз давраҳои қадим боз соҳиби илму маърифат аст ва шахсони алоҳидаи он то кунун дар илм мақоми намоён доранд ва аз тарафи илми ҳозираи дунё эътироф мешаванд.

   Дар шароити ҳозира пешрафти иқтисодии ҷомеа бе пешрафти илм ғайриимкон аст. Барои ҳамин ҳам, бояд кӯшиш ба харҷ дод то суханро бо амал оро диҳем, на ин ки амалро бо сухан.

   Агар, миқдоран шумораи мактабҳо, донишгоҳҳо ва институтҳои тадқиқоти зиёд шуда бошанд, сифати кори онҳо ҳам бояд талаботи ҷомеаи ҳозираро қонеъ гардонда тавонад. Ба ин хотир, мо кормандони илм бояд илмро бо тачриба чунон пайваст намоем, ки он сабабгори асосии пешрафти иқтисодии мамлакат гардад.

         Дуруст гуфтаанд:    Илмат ба амал чу ёр гардад,

                                          Қадре  ту яке ҳазор гардад.

Муфассал ...

Таъсиси ташкилоти ибтидоии ҲХДТ таҳти унвони “Неруи илм”

Таъсиси ташкилоти ибтидоии ҲХДТ таҳти унвони “Неруи илм”

Сафи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, ки дар таърихи 10 декабри соли 1994 дар Анҷумани муассисони Ҳизби Халқии Тоҷикистон ташкил ёфтааст, ҳамеша дар ҳолати тавсеа қарор дошта, ҳайати аъзоёни он ҳаррӯза зиёд мегарданд. Афзоиши шумораи аъзои ин ҳизб нишондиҳандаи мақоми хуб ва эҳтироми он дар ҷомеа аст.

Имрӯз як ташкилоти ибтидоии дигари ин ҳизб дар Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таҳти унвони “Неруи илм” бо 22 нафар аъзои навворидгардида  таъсис ёфт.

Дар чорабинии таъсисёбии ташкилоти ИИГ АМИТ директори Институт, доктори илмҳои филологӣ Қаландариён Ҳоким Сафар бо сухани ифтитоҳӣ баромад намуда, ишора ба аҳамияти чунин ташкилотҳои ибтидоӣ намуда, иброз доштанд, ки онҳо ба ҳайси асоси як ҳизби сиёсӣ такондиҳандаву таблиғгари сиёсати давлат мебошанд.

Ҳамчунини дигар дар чорабинӣ Раиси ҲХДТ дар сатҳи шаҳри Хоруғ Париноз Азизӣ дар баромади худ аъзоёни нав интихобшуда ба ҲХДТ-ро табрику таҳният намуда, оиди зиёд намудани сафи ташкилоти навбунёди “Неруи илм” аз ҳисоби ҷавонони фаъол ва ашхоси арзанда, инчунин сидқан талош намудан барои тарбияи насли наврас ибрози ақида намуданд.

Дар доираи чорабинӣ Раиси ташкилоти ибтидоии “Неруи илм” ва муовини раис тасдиқ гардида, кортҳои ҳизбӣ дар як фазои тантанавӣ ба аъзоён тақдим гардиданд. 

 

Муфассал ...

Бардоштҳо аз суханронии Пешвои миллат дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар.

Д.и.и. Ҷонмамадов Ш.Б.

 

Бардоштҳо аз суханронии Пешвои миллат дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар.

 

   30 май дар Кохи Ваҳдат Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли илм ва маорифи кишвар мулоқот карданд.

   Ҳадафи вохӯрӣ баррасии натиҷаҳои мулоқоти қаблӣ бо аҳли зиё, ҳолати кунунии рушди илм ва дурнамои он, масъалаҳои баланд бардоштани сатҳи омӯзиши илмҳои табиӣ ва риёзӣ, ташаккули тафаккури техникӣ, дастгирии ташаббусҳо дар самти ихтироъкорӣ, инчунин, сифат ва самаранокии тарбияи кадрҳои илмӣ дар кишвар мебошад.

   Чунонки дар му­лоқот таъкид гардид, соҳаи маориф ва илм дар сиёсати маърифатпар­варонаи Пешвои миллат ва Ҳуку­мати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамеша бартарӣ дошта, илм ба масобаи “яке аз омилҳои асосии рушди кишвар” ва олимон ҳамчун “захираи бузурги зеҳнии ҷомеа” эътироф гардида, ҷиҳати пешрафти ҳамаҷонибаи илм ва “беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи маориф ва илм ҳамаи имкониятҳо” муҳайё гардидаанд. Дар ин росто Президенти кишвар қайд карда буданд, ки: “Мо дар ин марҳала барои тақвияти заминаҳои моддиву техникии илми ватанӣ маблағгузориро зиёд карда, ба ин мақсад 1 миллиарду 607 миллион сомонӣ ҷудо намудем, сохтори Академияи илмҳоро мукаммал гардонидем ва соли 2020 онро ба Академияи миллии илмҳо табдил додем.

   Дар давраи соҳибистиқлолӣ дар соҳаҳои мухталифи иқтисодиву иҷтимоии кишвар, аз ҷумла дар соҳаи илму маориф аз ҳисоби буҷети давлатӣ ва сармояи хориҷӣ беш аз 1400 лоиҳаи сармоягузории давлатӣ ба маблағи 36 миллиард сомонӣ амалӣ карда шуд”.

   Масъалаи нигаронкунандаи дигар ва мубраме, ки дар мулоқот аз ҷони­би Пешвои миллат ба миён гузошта шуд, ба тақозои замон ҷавобгӯ набу­дани вазъи тайёр кардани олимони ҷавон аз рӯйи баъзе ихтисосҳо мебо­шад. Дар ин росто президенти кишвар қайд карданд, ки “дар кишвар вазъи тайёр кардани олимони ҷавон аз рӯи ихтисосҳои зилзилашиносӣ, энергетика, геология, меъморӣ, технологияҳои иттилоотиву коммуникатсионӣ, металлургия, биологияи молекулӣ, генетика, селексия, биотехнология, биохимия ва экология ба тақозои замона ҷавобгӯй нест”.

   Дар ин замина таъкид шуд, ки “санҷиши вазъи тайёр кардани кадрҳои илмӣ дар Пажӯҳишгоҳи математикаи Академияи миллии илмҳо муайян намуд, ки аз соли 2018 то соли 2023 дар ин муассиса 18 нафар ба докторантура аз рӯйи ихтисос аз ҳисоби буҷет ва 1 нафар ба таври шартномавӣ қабул карда шудааст. Вале, аз шумораи умумии хатмкардагон танҳо 2 нафар докторант рисолаи илмии худро ҳимоя кардааст”.

   Идомаи суннати устоду шогирд яке аз масъалаҳои муҳимми дигарест, ки дар мулоқот таъкид шуд. Президенти кишвар қайд намуданд, ки “Ба ақидаи ман, идома додани мактаби устоду шогирд дар ҳамаи касбу корҳо ва махсусан дар соҳаи илм қарзе мебошад, ки онро ҳар як олими собиқадору соҳибтаҷриба дар назди шогирдони худ бояд адо намояд”. Дар ин росто  пешниҳод шудани ду меъёри зерин “дар арзё­бии фаъолияти илмии ҳар як олим, махсусан, доктори илм” асосу асл ва комилан дурусту мантиқист: а) “посухгӯи ниёзҳои рушди иқтисо­дию иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар” будани натиҷаҳои таҳқиқот; ва б) “тарбияи кадрҳои ҷавон, ки ба саҳм гузоштан дар рушди илми кишвар қодир бошанд”. 

   Дар мачмӯъ, ҳамин нуқтаро қайд менамоям, ки ин суханронии  таърихӣ барои аҳли зиёи кишвар дастури раҳнамо қарор гирифта, ба пешрафти илму маориф, рушди тафаккури техникиву технологӣ ва ҷаҳонбинии илмии ҷомеаи тоҷикистонӣ мусоидат хоҳад кард

 

                                                                                                      

Муфассал ...