СОХТМОНИ РОҲИ МУРҒОБ-ҚУЛМА-ҚАРОҚУРУМ – САМАРАИ ИСТИҚЛОЛИЯТ

Азорабекова Ширингул – ходими

калони шуъбаи таърих, бостоншиносӣ

ва мардумшиносии ИИГ АМИТ

 

СОХТМОНИ РОҲИ МУРҒОБ-ҚУЛМА-ҚАРОҚУРУМ – САМАРАИ ИСТИҚЛОЛИЯТ

    Инкишофи ҳамаҷонибаи муносибатҳои дустона ва мутақобилан манфиатбахш бо Ҷумҳурии Халқии Хитой яке  аз самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад. Хитой дар шумори аввалинҳо истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистонро  ба расмият шинохта, бо кишвари мо муносибатҳои дипломатиро барқарор намуд. Муносибатҳои дипломатӣ  байни  Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Халқии Хитой 4-уми январи соли 1992 барқарор шуданд. Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Ҷумҳурии Халқии Хитой 7-уми апрели соли 1997 дар шаҳри Пекин ба кор шурӯъ намуд. Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Халқии Хитой пеш аз ҳама ҳамсояи наздик, дӯст ва шарики  боэътимоданд. Ҳамкории мутақобилан судманди ду давлат, ки бар пояи усулҳои ҳамзистии осоишта асос ёфтааст, устуворона ва пайгирона ба манфиати ҳар ду давлат ва миллат инкишоф меёбад. Аз нигоҳи таърихии тоҷикон ва хитоиҳоро муносибатҳои деринаи  тиҷоратӣ, фарҳангӣ ва илмӣ муттаҳид месозанд, ки имрӯз дар заминаи сифатан нав эҳё мегарданд. Дар марҳалаи душвори ташаккулёбии давлатдории тоҷикон, Ҷумҳурии Халқии Хитой чандин бор ба кишварамон мадади моддӣ расонида, ба таври устувор сиёсати роҳбарияти Тоҷикистонро  барои барқарор намудани сулҳу субот ва разоияти миллӣ дастгирӣ намуд. Марҳилаи пас аз барқарор намудани муносибатҳои дипломатӣ миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Халқии Хитой аз сафарҳои пурсамар дар сатҳҳои мухталиф, қабл аз ҳама дар сатҳи олӣ, робитаҳои корӣ миёни намояндагони ду кишвар ғанӣ аст, ки аз ҳамкориҳои ояндадор дар соҳаҳои сиёсӣ, тиҷоратӣ, иқтисодӣ, илмӣ-техникӣ, ҳарбӣ, гуманитарӣ шаҳодат медиҳанд.

    Бояд қайд намуд, ки нахустин сафари расмии роҳбари давлат, Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба хориҷи кишвар ба Ҷумҳурии Халқии Хитой 7-11-уми  марти соли 1993 сурат гирифта буд. Дар фарҷоми ин боздид Эъломияи муштарак дар бораи принсипҳои асосии муносибатҳои байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Халқии Хитой аз ҷониби ду давлат ба имзо расид. Ғайр аз ин  ҳашт созишнома ва ду протокол дар бораи ҳамкории дуҷониба имзо шуданд.

   Дар Эъломия аз ҷумла омадааст, ки ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистонро баҳри ҳимояи истиқлолияти миллӣ ва соҳибихтиёрӣ, барқарор намудани  сулҳу суббот дар қаламрави кишвари худ дастгирӣ менамоянд Ҷониби Тоҷикистон дар навбати худ ҳукумати Ҷумҳурии Халқии Хитойро ягона ҳукумати қонунии тамоми Хитой  эътироф намуда, Тайвонро  қисми ҷудошавандаи он мешуморад ва Душанбе ба он муносибатҳои расмӣ барқарор нахоҳад кард.

   Тоҷикистон ва Хитой мунтазам дар масъалаҳои муҳими ҳамкориҳои дуҷониба ва мушкилиҳои мубрами байналхалқӣ мубодилаи афкор менамоянд.  Бо кӯшиши ҷонибҳо, заминаи боэътимоди шартномавӣ-ҳуқуқӣ ба вуҷуд омадааст, ки ба рушди ҳамдастиҳои сиёсӣ ва ҳамкориҳои мутақобилан судманди иқтисодӣ мусоидат мекунад.  Бо назардошти сатҳи баланд ва самараноки муколамаи сиёсии ба даст омада, эътимоди  тарафҳои  сол то сол робитаҳои мунтазам густаришёбандаи иқтисодӣ ва гуманитарӣ, мустаҳкам кардан ва такмил додани пойгоҳи шартномавӣ-ҳуқуқии ҳамкориҳои Тоҷикистону Хитой заруранд.

    Маҳз ҳамин ҳамкориҳои дутарафа имкон  доданд, ки сохтмони шоҳроҳи Мурғоб-Қулма-Қарокурум оғоз ёбад. Ин роҳ Тоҷикистонро бо Чин, Покистон, Эрон, Ҳинд ва бандарҳои калонтарини ҷаҳонӣ мепайвандад. Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон имрӯзҳо бо вилоятҳои Ҷумҳурии Халқии Чин равобити тиҷоратӣ дорад, ки барои рушди иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон мусоидат менамояд. Сохтмони роҳи Мурғоб-Қулма-Қароқурум ин ду давлати ҳамсояро боз бештар ба ҳам наздик намуд.

    Чин ва Тоҷикистон мамлакатҳои дуст ва ҳамсоя, ки тавассути кӯҳҳои баланд ва дарёҳои бузург ба ҳам пайвастаанд. Дӯстии халқҳои ҳар ду мамлакат таърихи қадимӣ доранд, гуфта буд, ходими давлатию ҷамъиятии Ҷумҳурии Халқии Чин Цзян Цзэмин.

     Моҳи ноябри соли 1997 дар фасли сармои зимистони Помири Шарқӣ дар давраи буҳрони шадиди иқтисодӣ сохтмони роҳи Мурғоб-Қулма-Қароқурум оғоз гардид.

    Тавассути ғамхории Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон навбати аввали роҳи Мурғоб-Қулма-Қароқурум дар муддати кутоҳ, яъне то 1-уми ноябри соли 1998 сохта ба истифода дода шуд.

    Дар аввал барои сохтмони ин шоҳроҳ проблемаҳои зиёде ба вуҷуд омаданд. Бо ин мақсад сардори давлат Эмомалӣ Раҳмон чандин маротиба бо роҳбарияти Ҳукумати Чин дар шаҳрҳои Пекин ва Душанбе мулоқот намуд. Албатта, барои сохтмон ва ба сатҳи ҷаҳонӣ мутобиқ кардани ин шоҳроҳ корҳои зиёдеро ба анҷом расондан зарур буд. Аз он ҷумла мумфарш карда, қад-қади он иншооти комуникатсионии шаҳракҳо ва маҳалҳои аҳолинишин, марказҳои савдо ва хизматрасонии маишӣ бунёд кардан лозим буд, то ки минтақаҳое, ки роҳ аз байни онҳо мегузарад, ободу зеботар гарданд.

    Масофаи шоҳроҳ аз Душанбе то сарҳади Хитой 1010 км ва то Давлати Исломии Покистон  1110 км ташкил медиҳад. Барои амалсозии лоиҳаи сохтмони роҳи автомобилгарди Мурғоб ағбаи Қулма дар солҳои 2000-2003 14 млн. 813,0 ҳазор доллари ИМА масраф гардид. Лозим ба ёдоварист, ки дар он давраи душвор роҳи Мурғоб-Қулма-Қароқурум ба таври замонавӣ сохта шуд. Намояндагии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии сарвазири мамлакат Оқил Оқилов чандин маротиба аз ин шоҳроҳ дидан намуданд.

   3-уми ноябри соли 1998 ба муносибати кушода шудани роҳи автомобилгарди Мурғоб-Қулма президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомали Раҳмон ба ВМКБ ташриф оварда, дар ҳузури мардуми Тоҷикистону Чин суханронӣ намуд. Аз он ҷумла таъкид намуданд, ки “боиси хушнудист, ки имрӯз мо шоҳиди боз як воқеаи муҳим – кушодашавии роҳи мошингарди Мурғоб-Қулма мегардем, ки натиҷаҳои кӯшишҳои пайгиронаи Ҳукумати Чумхурии Тоҷикистон ва меҳнати суботкоронаи сохтмончиён аст.

    Албатта, дар амал тадбиқ намудани барномаи пурвусъат меҳнати софдилона, вақт ва маблағи калонро тақозо мекунад. Вале бо дарназардошти он ки мамлакати мо дорои неруи бузург аст, мутахассисон олимон, коркунони соҳибтаҷриба кам нестанд ва аз ҳама муҳимаш созандагии халқият хислати азалии мардуми тоҷик аст, ман боварӣ дорам, ки мо ҳама мушкилоти мавҷударо паси сар мекунем, ба ҳамаи сахтиҳо тоб меорем ва ба муроди хеш мерасем” [2].

   24-уми майи соли 2004 шоҳроҳи Мурғоб-Қулма кушода шуд. Ин роҳ барои тараққиёти минбаъдаи вилоят аҳамияти махсус дорад. Бадахшон дорои захираҳои бойи фоиданок мебошад ва ин имконият медиҳад, ки бо Ҷумҳурии Халқии Чин ва дигар давлатҳо корхонаҳои муштарак дар соҳаи саноати маъданҳои кӯҳӣ бунёд кунад. Бо ин шароити мусоид садҳо ҷойи нави корӣ кушода мешаванд.

    Ҳамаи ин пешравиҳо аз нерӯи Истиқлолият буд, ки Бадахшон бори нахуст дар таърих аз изолятсияи ҷуғрофӣ берун гашт. Муроди истиқлолият танҳо бунёдкорист. Нерӯи истиқлолиятро ягон ҳаводис тағйир дода наметавонад.

    Шоҳроҳи Мурғоб-Кулма-Қароқурум дар баробари дигар иншоотҳои бузурги Тоҷикистон аҳамияти калон дорад.

    Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба саволҳои хабаригорони воситаи ахбори Ҷумҳурии Халқии Чин 22-юми майи соли 2006 оид ба аҳамияти бузурги ин роҳи мошинагарди байналмиллалӣ барои Ҷумҳурии Тоҷикистон посух гуфта, зикр карданд, ки сохтмони роҳи Душанбе-Хоруғ-Қошқар тавассути ағбаи Қулма ба ифтитоҳи гузаргоҳи марзӣ  дар июли соли 2004 анъанаи «Роҳи Абрешим»-ро эҳё менамояд. Шарқу Ғарбро мепайвандад ва аҳамияти на фақат иқтисодӣ, балки сиёсӣ хоҳад дошт. Орзуи деринаи халқи тоҷик дӯстӣ ва ҳамкорӣ бо ҳамсояи бузурги худ амалӣ гардид. Фаъолияти роҳи автомобилӣ ба инкишофи минтақавӣ мусоидат намуд. Тоҷикистон ва ҳамсоягон имконияти амалӣ пайдо намуданд, ки на фақат ба бозорҳои Хитой, балки Покистон, Ҳинд, Осиёи Шарқиву Ҷанубӣ ва бандарҳои уқёнуси ҷаҳон роҳ ёбанд.

   Ҳоло дар гузаргоҳи наздисарҳадии Қулмаи Чин савдои сарҳадӣ равнақу ривоҷ ёфтааст. Тавассути шоҳроҳи Мурғоб-Қулма-Қароқурум ҳар рӯз садҳо мошин ҳаракат намуда, дар як шабонарӯз  ҳазорҳо тонна бори мавриди ниёзи мардумро мекашонанд.Танҳо дар соли 2007 аз гузаргоҳи сарҳадии Қулма 12,5 ҳазор мусофир гузошта, муомилоти мол 250 млн. доллари ИМА–ро ташкил додааст.

    Соҳибкорони тоҷик бе ягон мушкилӣ вориди манотиқи Чин гардида, ба тиҷорат машғул мешаванд ва дар баробари ин, тоҷирони чинӣ низ ба Бадахшон рафтуомад доранд. Садҳо нафар аҳолии Бадахшон соҳиби мошинҳои мусорфиркаш гардида, ба халқашон хизмат мекунанд.

    Дар баробари пешравиҳо, камбудиҳои зиёде низ дар ин соҳа ба назар мерасанд. Гарчанде, ки роҳҳои берунии Бадахшон дар сатҳи байналмилалӣ қарор дошта бошанд, роҳҳои дохилии шаҳру ноҳияҳои вилоят ба талабот ҷавобгӯ нестанд. Роҳи мошинагарди Хоруғ ва ноҳияҳои вилоят фақат дар замони Собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ таъмир гардиданду халос. Сарвари давлат ҳангоми сафарҳои кориашон ба Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон аз вазъияти роҳҳои вилоят изҳори нигаронӣ менамоянд ва барои таъмиру азнавсозии онҳо ба масъулин дастуру супоришҳо медиҳанд. Маҳз ба шарофати ғамхории ҳамешагиашон таъмир ва барқарорсозии роҳҳ на танҳо дар самти зикргардида, балки дар тамоми ҳудуди вилоят ба нақша гирифта шудааст.

    Хуллас, сохтмони роҳҳо, аз ҷумла роҳи Мурғоб-Қулма-Қароқурум дар таърихи миллати тоҷик хеле муҳим аст. Ин шоҳроҳи бузург яке аз комёбиҳои муҳими замони Истиқлолият аст, ки имконияти ба дараҷаи баланд тараққӣ кардани иқтисодиёти Тоҷикистонро фароҳам овард.

     Китобнома:

1. Эмомалӣ Раҳмон. Истиқлолияти Тоҷикистон ва эҳёи миллат. Ҷ. 2 . - Душанбе, 2002. - С. 477.
2. Эмомалӣ Раҳмон. Истиқлолияти Тоҷикистон ва эҳёи миллат. Ҷ. 7. - Душанбе , 2002. – С. 450.
3. Масов, Р. Файзи истиқлол дар «Боми ҷаҳон» / Р. Масов, Ҳ. Пирумшоев. – Душанбе, 2010. – 411 с.

 

 

Муфассал ...

АКСИОМАИ «ПРЕЗИДЕНТ – ВАҲДАТ – ИСТИҚЛОЛ»

Варқа ОХОННИЁЗОВ

доктори илмҳои филологӣ

 

АКСИОМАИ

«ПРЕЗИДЕНТ – ВАҲДАТ – ИСТИҚЛОЛ»

 

         Истиқлолияти давлатии мамлакати мо воқеъан давлати бемисол аст ва он ба шарҳи забонӣ эҳтиёҷ надорад. Бас аст ба симои ҳар як маркази ноҳия назар андохтан ва ё ба гирду атрофи як хоҷагии рустоӣ гаштан, то натиҷаи Истиқлол ва самараи онро ба чашми худ бинем. Дар шони пойтахти азизамон шаҳри Душанбе ва марказҳои маъмурии вилоятҳои Ҷумҳурӣ бошад чӣ тавсифҳое, ки ба бор наоянд, каманд. Имрӯзҳо ҳар як маркази ноҳия худ мисли як гӯшаи пойтахти Ватан шукуфоии ба худ хос дорад ва дар пеши хонаи ҳар як сокини дилхоҳ деҳа нақлиёти гуногунтамға ва гуногунқувва дар хизмати хонавода омода истодааст. Дар хусуси он, ки дар тӯли ҳамагӣ 20 соли охир ҳар як сокини Тоҷикистон соҳиби телефони мобилӣ гардид ва нисфашон соҳиби ду адад чунин телефонҳо шудаанд, ҳоҷат ба исбот нест. Чи иншоотҳо ва сохтмонҳои бузурге дар давоми Истиқлолият бунёд нашудаанд!

        Истиқлолияти давлатӣ барои давлат ва мардуми мо осон даст дод, вале нигоҳ доштан ва таҳким бахшидани он ба ивази ҳазорҳо ҷони фарзандони ин миллат муяссар гардид. Дар наҷоти Истиқлолияти Ватан аксиомае вуҷуд дорад, ки онро бояд такрор ба такрор ба самъи ҳар як сокини мамлакат расонд. Ин аксиома «ПРЕЗИДЕНТ – ВАҲДАТ – ИСТИҚЛОЛ» аст ва шарҳаш содда аст, вале мафҳум ва тӯли ба аксиома расиданаш душвор, заҳматталаб, иродапурс ва имтиҳонкунанда буд. Хонанда шояд саволе дошта бошад, ки таърихан Истиқлол аввал буд, Президет баъд ва Ваҳдат пас аз ин ду, вале дар аксиомаи шумо онҳо ба таври дигар омадаанд? Мафҳуми аксиомаи пешниҳодшуда маҳз дар ҷавоби ҳамин савол аст.

         Мусаллам аст, ки ба истиқлолият расидани мамлакати мо аз ташаббус ё ибтикори афроди алоҳида камтар вобаста, балки он натиҷаи аз ҳам пош хӯрдани система ба таври умумӣ буд. Агар ба таърихи он солҳо назар андозем, мо ҳатто ҳолати аксро мушоҳида мекунем, зеро аксари давлатдорони давр ва аъзои ҳизби ҳоким ба тарафдории муттаҳид мондани ҷамоҳири Шуравӣ бархестанд. Вале чун чархи таърихро ба қафо тоб додан амрест муҳол, Иттиҳоди Шуравӣ аз ҳам пошид ва ҷамоҳири он ба мустақилияти давлатии хеш расиданд, ки Тоҷикистони мо яке аз онҳо буд. Мутаассифона, ба истиқлол расидани мамалакатро гурӯҳҳои алоҳида ба тарз ва фоидаи худ истифода намудан хостанд ва Ватану халқро ба вартаи кашмакашиҳо тела доданд. Яке аз сабабҳои ба муноқиша мувоҷеҳ гардидани мамлакат ин буд, ки на ҳамаи гурӯҳҳо ва кулли мардум роҳи фардояшонро медонистанд. Аз ин рӯ, онҳо аз ҷониби қувваҳои беруна осон ва бидуни ягон мушкилӣ идора мешуданд. Ин буд, ки Истиқлолият ба тангнои марг расид ва ... 

      ... ва ба бахти Истиқлолият, Ватан ва Миллат ба сари давлати нимсохта ва нимносохта Президент омад, Президенте, ки ҷавонӣ, ҳастӣ ва ҳаёташро барои наҷот ва таҳкими истиқлолияти Ватан бахшид. Барои Истиқлолиятро аз нестӣ наҷот додан ва онро пояи мустаҳкам бахшидан, сарҷамъ намудани миллат, сулҳи абад ва имконият барои созандагӣ зарур буд. Мифтоҳи ин мушкил Ваҳдат буд ва Президент барои Ваҳдати миллат камар бар миён баст ва ҷон бар каф гирифт. Чӣ шабзиндадориҳо паси сар нашуданд ва чӣ хатарҳо пеш наомаданд дар ин роҳ! Президент ҳамаашро паси сар намуд ва миллатро ба Ваҳдат овард ва Истиқлолияти Ватанро наҷот дод.

      Ин аст мафҳуми аксиомаи «ПРЕЗИДЕНТ – ВАҲДАТ – ИСТИҚЛОЛ»!

  

 

Муфассал ...

Истиқлолият ва рушди забони давлатӣ

Офаридаев Назрӣ – доктори илмҳои филологӣ, профессор,

сарходими илмии шуъбаи забонҳои помирии Институти

илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ

 

Истиқлолият ва рушди забони давлатӣ

«Истиқлолият барои  эҳёи забони тоҷикӣ ва  фарҳанги миллӣ  заминаи устувор  гузошт. Забони ширину  шево ва шоиронаву  зебои точикӣ,ки моро ба ҷаҳониён  ҳамчун  миллати куҳанбунёд  ва қавми ориёӣ  муарраифӣ  кардааст, ба ҳайси забони давлатӣ эътироф шуд».

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               Эмомалӣ Раҳмон

 

       Забони давлатӣ яке аз муҳимтарин  аркони  давлати миллӣ  маҳсуб меёбад. Метавон гуфт, ки дар баробари   Нишон, Парчам ва  Суруди  миллӣ   забони давлатӣ  низ  ба қатори  муқаддасоти миллӣ  дохил  мешавад.   Дар ташаккул ва рушди давлатдории навин ва устувории он дар умури сиёсӣ иқтисодӣ, иҷтимои ва фарҳангӣ   забони давлатӣ   нақши  муҳим дорад.  

       Қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» дар рушду  пойдор сохтани  забони тоҷикӣ ҳамчун забони давлатӣ воқеаи  тақдирсози  фарҳангӣ ба ҳисоб  меравад. Қонуни  Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» 5 октябри соли 2009 таҳти рақами 553 қабул гардид,ки аз 7 боб ва 28 модда иборат аст. Ҳадаф ва мақсади ниҳоии  ин қонун ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқукӣ    рушди  забон чун падидаи фарҳанг, васеъ намудани  амалкарди забони   тоҷикӣ  дар таълим, коргузорӣ, илм, васоити ахбори  омма, муносибатҳои  байналмилалӣ,   ҳифзи забони  тоҷикӣ   дар  хориҷи  кишвар ба ҳисоб  меравад. Истиқлолияти давлатӣ  омили муҳимми зҳёи забони тоҷикӣ мебошад.

       Забони  давлатӣ  яке аз   рукнҳои  давлатдории миллӣ  махсуб ёфта, омили  ваҳдати  миллӣ  низ  мебошад Хамчунин забони давлатӣ омили  муҳими иттиҳод ва ҳамбастагии миллатҳо ва халқиятҳои сокини ҷумҳурӣ маҳсуб мешавад.

      Эътироф гардидани забони тоҷикӣ  ба сифати  забони давлатӣ  ба  муттаҳид шудани  тамоми қавму  миллатҳои   сокини  Тоҷикистон  мусоидат  намуд.  Қабул шудани қонун  «Дар бораи забони давлатии  Ҷумҳурии Тоҷикистон»  вазъи этнолингвистии сифатан  наверо  ба  вуҷуд  овард,ки он барои  баланд бардоштани  мақому  манзалати забони  тоҷикӣ,  риояи  меъёрҳо ва рушди   он заминаи  воқеӣ  фароҳам   овард. Аз  тарафи дигар ба  вазъи ҳуқуқии  тамоми забонҳои сокинони Тоҷикистон  новобаста ба «хурдию  бузургиашон» эҳтиром  гузошта шуд. Ба ҷуз аз забони давлатӣ ба забонҳои тамоми сокинони Тоҷикистон ҳуқуқи корбурд ва инкишофи озодона дода шудааст.

       Қонуни мазкур дурнамои рушди забони далатиро дар асоси меъёрхои муқарраргардида дар иртибот бо вазъи ҳуқуқии забони давлатӣ аз ҷумла меъёрхои истифодаи дигар забонҳо дар шароити кунунии муносибатхои дохилӣ ва хориҷии кишвар танзим ва муқаррар менамояд.

      Асосгузори  ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти  Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба масъалаи  рушди забони давлатӣ ва пок нигоҳ доштани он ва дар баробари ин донистани забонҳои хориҷӣ пайваста таъкид  менамояд. Аз ҷумла, Пешвои миллат  дар суханрониашон ба муносибати Рўзи забони давлатии Ҷумҳурии  Тоҷикистон  5 октябри соли 2010   ба  ҷавонон муроҷиат намуда кайд намуданд: «… тамоми  нерўи худро барои азбар кардани донишҳои муосир, ихтисос ва касбу ҳунари интихобкарда, омўзиши забонҳои хориҷӣ ва ҳарҷу эҳтиром гузоштан  нисбат ба забони модарӣ ва дигар муқаддасоту арзишҳои миллӣ равона созед» (1).

      Барои  татбиқи  муқаррароти   Қонуни  забони  давлатӣ  ва  муҳайё   намудани  шароити  мусоид барои  рушди  забони   тоҷикӣ   Кумитаи забон ва истилоҳот  дар назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкил карда шуд. Бояд қайд намуд,ки ин сохтори давлатӣ дар ҳамкорӣ бо дигар мақомотҳои давлатӣ татбиқи Қонунро дар  тамоми идораву муассисаҳои давлатӣ  ва  ѓайридавлатӣ  таъмин менамояд.

      Истиқлолият  ҷиҳати   рушд   ва  инкишофи  забони  тоҷикӣ    заминаи  мусоидро   фароҳам  овард. Забони  тоҷикӣ аз нав эҳё   гардида,  дар умури  давлатдорӣ   мавқеъ  ва  манзалат   пайдо  намуд  ва  таҳти пуштибонии Пешвои  миллат ба забони   муқтадири  байналмилалӣ   табдил  ёфт: «Дар замони истиқлолият забони тоҷикӣ мақоми давлатӣ пайдо намуда, дар асоси меъёрҳои таърихӣ ва адабӣ ташаккул пайдо мекунад ва тақрибан вазифаи забони муоширати байни намояндагони миллатҳои гуногуни сокини кишварро ба дўш мегирад. Аз ин лиҳоз, истиқлоли давлатӣ ҳамчун омили воқеъии эҳёи забони мо дониста мешавад. Имрӯз давлати тозаистиқлоли Тоҷикистон бо забони давлатӣ санадҳои  ҳуқуқии байналмиллаливу байнидавлатӣ, аз ҷумла  созишномахо ва қарордодҳои муҳимро ба имзо мерасонад…» (2).

     Дар доираи ҳамкориҳои байналмиллалӣ ҷорабиниҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангие  баргузор мегарданд,ки забони кори онҳо дар баробари забони англисӣ ва русӣ, забони тоҷикӣ мавриди истифода қарор мегирад.Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки забони  тоҷикӣ  дар ҳамоишҳои  байналмилалӣ  соҳиби мақоми  байналмилалӣ  гардидааст.

     Пешвои  миллат пайваста  таъкид  мекунанд, аз  худ намудани  забони  адабӣ вазифаи  муҳимми  давлатӣ  маҳсуб  меёбад:  «Ҳар як шахси таҳсилкарда, бахусус роҳбарон ва кормандону мутахассисони ташкилоту  муассисаҳо бояд  забони давлатиро хуб донанд ва бо забони адабӣ ба таври озод сӯҳбат карда тавонанд. Дар таъини онҳо ба вазифаи роҳбарӣ дар кадом сатҳ донистани забони давлатӣ ба инобат гирифта шавад».

     Ҳамзамон Қонуни нави  Ҷумҳурии Тоҷикистон « Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» имкон медиҳад,ки  истифодаи ва рушди забонҳои аққалиятҳои миллии сокинони кишвар пешбини менамояд. Дар банди 2-юми моддаи 4 Қонуни мазкур такид гардидааст, ки «Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ҳимоя ва инкишофи забонҳои бадахшонӣ (забонҳои помирӣ ва яѓнобӣ) шароит фароҳам меоварад». Вобаста ба ин  солҳои охир дар кишвар китобу мақолаҳои илмӣ ва барои хонандагони мактаб ва муассисаҳои томактаби қитобҳои дарсӣ чоп шуда истодаанд.

     Тадбиру чорабиниҳои давлату Ҳукумати Тоҷикистон имрӯз ба он равона шудаистодааст,ки забони тоҷикӣ дар мақоми  забони илм қарор дода шавад. Муасиссахои таҳсилоти касбӣ ва илмии ҷумҳурӣ  мутобиқи  талаботи моддаи 10-и Қонуни мазкур ӯҳдадор  карда мешаванд, ки барои ташаккули забони тоҷикӣ хамчун забони илм ва рушду танзими истилоҳоти илмӣ тадбирҳои муассир андешанд. Пеш аз ҳама  навиштан ва нашри китобҳои дарсӣ барои донишҷӯён,фарҳангҳои русӣ- тоҷикӣ, англисӣ- тоҷикии истилоҳоти бахшҳои гуногун илмӣ бояд ба раванди доимӣ табдил  ёбад.  Боло  бурдани сатҳи фарҳанги забондонӣ вазифаи асосии муассисаҳои таълимӣ  мебошад. Аз ин рӯ  ба таълими он бояд дар ин муассисаҳо бо истифода аз усулу имкониятҳои замони ҳозираи  илму техника ва технологияи нав бештар диққат дода шавад ва барои ташкили муҳити забони   илм шароит фароҳам оварда шавад.

     Ҷиҳати арҷгузорӣ ба арзишҳои таърихӣ ва ба ҷаҳониён ба таври  шоиста муаррифӣ намудани дастовардҳои ниёгон таҳқиқ намудани тарихи пурифтихори миллат, проблемахои фалсафа ва адабиёту фарханг, поку бегазанд нигоҳ доштани забони давлатӣ ва тахким бахшидан ба мақоми он, тоза нигох доштани забони муошират,эҷоду эҳёи забони илмии тоҷикӣ  аз вазифаҳои  муҳим  мебошад.

      Дар замони пуртазоду пуриихтилофи ҷаҳоншавӣ устувор ва мустаҳкам намудани робитаи фарҳангию забонӣ, омӯхтану аз худ намудани адабиёт, таъриху фарҳанги ниёгон  ба манфиати миллат ва рушди  забони тоҷикӣ мебошанд.

      Соҳибистиқлол гардидани  Ҷумҳурии Тоҷикистон баробари  фароҳам овардани  шароити мусоиди сиёсию  ҳуқуқӣ  дар самти ҳифз ва рушду  инкишофи  арзишҳои фарҳанги миллӣ барои  рушди забони тоҷикӣ низ шароити  мусоид фароҳам  овард.

      Адабиёти истифодашуда

1. Суханронии Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 5 октябри соли 2010 //Ҷумҳурият 2 сентябри соли 2014 № 171 (22 476)

       2.Эмомалӣ Раҳмон. Забони миллӣ- рукни асосии давлатдорӣ//

Омӯзгор, 21.07. 2007).

3. Суханронии Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати Рӯзи забони давлатии

Ҷумҳурии Тоҷикистон, 5 октябри соли 2010 

4. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»,Душанбе.2009.

 

 

Муфассал ...

СТРОИМ БУДУЩЕЕ: ИНВЕСТИЦИИ В ОБРАЗОВАНИЕ И РАЗВИТИЕ МОЛОДЕЖИ ТАДЖИКИСТАНА

Сабоиева Джамила – научный сотрудник

Института гуманитарных наук имени

академика Б. Искандарова НАНТ

 

СТРОИМ БУДУЩЕЕ: ИНВЕСТИЦИИ В ОБРАЗОВАНИЕ И РАЗВИТИЕ МОЛОДЕЖИ ТАДЖИКИСТАНА

 

       1 сентября 2024 года Президент Республики Таджикистан в День знаний провел встречу с представителями науки и образования в недавно построенном здании общеобразовательного учреждения №19 города Душанбе. Это учебное заведение считается одним из крупнейших образовательных учреждений в столице страны и предоставляет отличные условия для обучения. Школа состоит из 4 этажей и 75 классов, способных разместить 3500 учащихся.

     День знаний – это важный и значимый праздник, знаменующий начало учебного года и настраивающее на новые свершения. Этот праздник объединяет учеников, педагогов и родителей, создавая атмосферу единства и поддержки. В этот особенный день каждый имеет возможность оглянуться назад, оценить пройденный путь и с надеждой посмотреть в будущее. Лидер нации напутствовал на то, чтобы каждый новый учебный год будет насыщен успешными начинаниями, яркими событиями и, конечно же, новыми знаниями, которые помогут каждому из нас стать лучше и внести свой вклад в развитие общества. В годы государственной независимости Таджикистана празднование Дня знаний и урока мира в начале учебного года стало хорошей общенациональной традицией на всех уровнях образования страны.

       Каждый год первого сентября сотни тысяч радостных детей впервые переступают порог образовательных учреждений, начиная свой путь в мир грамоты и знаний, а также осваивая моральные ценности и учебные дисциплины.

      В своем выступлении Президент страны поздравил всех школьников, студентов, преподавателей и научных сотрудников страны, а особенно 250 тысяч детей, которые сегодня делают свои первые шаги в образовательных учреждениях, полные надежд и грез о будущем. С началом этой доброй традиции – урока мира – новый учебный год приобретает существенное значение для студентов и школьников во всех сферах образования. Только в условиях мира, стабильности, спокойствия и безопасности возможно устойчивое развитие всех аспектов жизни общества и государства, включая образовательный процесс и воспитание. Реализация добрых намерений каждого человека, а также созидательных планов и программ государства и общества осуществима лишь при наличии мира, спокойствия, политической стабильности и национального единства.

       С начала эпохи независимости и по сей день вопросы, касающиеся образования, учителей и учеников остаются в центре внимания правительства страны. Процесс реформирования, модернизации и конструкции образовательной сферы активно продолжается во всех направлениях.

       На сегодняшний день для регулирования работы отрасли приняты и внедряются сотни нормативно – правовых актов. В период независимости финансирование образования увеличивалось каждый год, что способствовало постоянному улучшению ситуации в этой сфере и условий работы ее сотрудников.

       В этот период, помимо государственного бюджета, было реализовано 30 инвестиционных проектов на сумму свыше 3,5 миллиарда сомони, а в настоящее время выполняются еще 11 проектов на сумму 4,6 миллиардов сомони.(источник НИАТ «Ховар»).Если в 2000 году на образование выделялось всего 42 миллиона сомони, то в 2005 году эта сумма возросла до 253 миллионов, в 2010 году – до более чем 1 миллиарда, а в 2015 году – 2,5 миллиарда сомони, в 2020 году – до 5,5 миллиарда сомони, а в 2024 году планируется достичь 8 миллиардов 231 миллионов сомони. Это составляет 5,7% от валового внутреннего продукта и 18,9% от общего объема расходов государственного бюджета. За годы независимости зарплата работников сферы образования возросла в 21 раз. (источник НИАТ «Ховар»).

        С 1 июля текущего года заработная плата работников отрасли снова возросла на 40%, что в результате привело к почти восьмикратному росту зарплаты.

       Мы понимаем, что инвестиции в человеческий капитал, особенно в образование и воспитание молодежи, являются одними из наилучших и наиболее эффективных вложений.

      В течение периода независимости на всех источниках финансирования было построено и реконструировано 3648 зданий образовательных учреждений, которые вмещают 1,6 миллиона учащихся. Большинство школ, оставшихся с прежних времен, были адаптированы к современным требованиям и преобразованные в новые учебные заведения. Новые школы оснащены современными условиями, и этот процесс продолжает развиваться.

       В текущем году ведется строительство и реконструкция 370 образовательных учреждений, для более чем 150 тысяч учебных заведений. Только за первые шесть месяцев текущего года было построено и введено в эксплуатацию 37 зданий образовательных учреждений, рассчитанных на 15 тысяч учащихся, и ведется строительство 200 зданий на более чем 60 тысяч учеников, которые будут сданы в эксплуатацию до конца года. (НИАТ «Ховар»).

      Таким образом, с учетом быстрого роста населения, проделанная работа все еще недостаточна, и требует увеличить усилия в данном направлении. Кроме того, в стране 314 зданий школ находятся в аварийном состоянии, 378 зданий требуют капитального ремонта, а в 50 общеобразовательных школах ведутся занятия в три смены. (НИАТ «Ховар»).

      Президент страны во время своего выступления дал указ исполнительным органам государственной власти на уровне областей, городов и регионов, а также Министерству образования и науки предпринять конкретные и срочные меры для решения возникающих проблем в этой сфере до празднования 35-летия независимости.

     Стоит отметить, что за годы независимости в стране, включая образовательные учреждения, для подростков и молодежи было построено более 11 тысяч спортивных сооружений. Однако, судя по наблюдениям, их содержание и эффективное использование оставляют желать лучшего. Таким образом, Президент страны вновь призвал руководителей, отвечающих за эту сферу образования, обратить на данный вопрос

       серьезное и постоянное внимание.

      В заключении хочу отметить, что настало время, когда мы должны объединить усилия ради создания процветающего будущего для подрастающего поколения. Слагая основы современного образования и создавая условия для умного и творческого роста молодежи, мы не только развиваем их потенциал, но и строим благосостояние нашей страны.

      Инвестиции в образование, здоровье и спорт – это инвестиции в наше общество, в стабильность и гармонию. Пусть каждый шаг, сделанный на пути к улучшению образовательной сферы, станет залогом мирного и успешного завтра, где молодежь будет вдохновляться достижениями прошлого и стремиться к новым вершинам в будущем. Открывая новые горизонты, мы даем возможность каждому молодому уму раскрыть свои таланты и внести свой вклад в общее дело. Так пусть же дух единства и стремления к знаниям ведет нас вперед к светлым перспективам!   

Муфассал ...