ТОҶИКИЯТ – ПОЯИ ХУДШИНОСӢ

АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН

ИНСТИТУТИ ИЛМҲОИ ГУМАНИТАРИИ БА НОМИ Б. ИСКАНДАРОВ

 

ТОҶИКИЯТ – ПОЯИ ХУДШИНОСӢ

 

    Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ дар доираи нақшаи тасдиқшудаи Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маҳфили илмии «Хирад»-ро баргузор намуд, ки ба яке аз масъалаҳои калидии худидоракунӣ ва ҳамбастагии иҷтимоӣ дар шароити муосир таҳти унвони «Тоҷикият – пояи худшиносӣ» ихтисос дода шуд. Маҳфил дар заминаи дастури арзишии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки дар мулоқот бо намояндагони дин ва фаъолон садо додааст («Ман аввал тоҷик, баъд мусулмон»), ҳамчун меҳвари консептуалӣ баррасӣ гардид. Аз дидгоҳи илмҳои иҷтимоӣ ва гуманитарӣ, чунин тезис ба ташаккули иерархияи ҳувиятҳо ишора мекунад: дар он ҳувияти шаҳрвандӣ-этномадании «тоҷик будан» ҳамчун пояи ҳамгироии ҷамъиятӣ ва амнияти фарҳангӣ пеш гузошта шуда, ҳувияти динӣ ҳамчун унсури муҳими ҷаҳонбинӣ дар қолаби умумимиллӣ ҷой мегирад.

    Барномаи маҳфил бо суханронии ифтитоҳии муовини директор, номзади илмҳои филологӣ Некушоева Шаҳло оғоз ёфта, сипас бо се маърӯзаи асосӣ идома пайдо кард: доктори илмҳои филологӣ, сарходими илмии шуъбаи фолклор ва адабиёти Бадахшон Абдулназарзода Абдулназар; ходими илмии шуъбаи таҳқиқоти иқтисодиёти иҷтимоии Бадахшон Ҳаќназар Имомназар; ва унвонҷӯи соли аввал, рӯзноманигор Худоёрбекзода Хосият. Мавзӯъ аз чанд самти таҳқиқотӣ фаро гирифта шуд: (1) таҳлили фарҳангӣ-матншиносӣ ва нақши мероси фолклорӣ дар ҳифзи хотираи таърихӣ; (2) дидгоҳи иҷтимоӣ-иқтисодӣ дар бораи омилҳои таҳкими ҳамбастагӣ ва худшиносӣ дар ҷомеа; (3) баррасии коммуникатсионии масъала тавассути таҷрибаи журналистика ва таъсири дискурсҳои ҷамъиятӣ ба шаклгирии ҳувият.

    Дар бахши саволу баҳс иштирокчиён мавқеъҳои худро бо такя ба муҳтавои маърӯзаҳо, далелҳои таърихӣ ва мушоҳидаҳои муосир асоснок карданд. Муҳокимаҳо нишон доданд, ки худшиносии миллӣ на танҳо мафҳуми эҳсосӣ, балки падидаи иҷтимоӣ-фарҳангии дорои унсурҳои маърифатӣ, арзишӣ ва рафторӣ мебошад: он тавассути забон, хотираи таърихӣ, анъанаҳо, институтҳои иҷтимоӣ ва сиёсати фарҳангӣ истеҳсол ва бозтавлид мегардад. Ҳамзамон, баҳсҳо фазои ҳамфикрӣ ва ҳамкории маърифатиро тақвият дода, ба хулосабарории муштарак ва бардоштҳои амалӣ замина фароҳам оварданд.

    Аз нигоҳи аҳаммияти иҷтимоӣ, баргузории чунин маҳфил саривақтӣ арзёбӣ мегардад, зеро он ба боло бурдани фарҳанги хирадварзӣ, таҳкими ҳувиятгароӣ (дар маънои илмии худ ҳамчун қувваи ҳамгироии ҷомеа) ва густариши таҳқиқи равандҳои иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷомеаи муосир мусоидат мекунад. Дар ҷамъбасти маҳфил натиҷаҳо ҷамъбаст гардида, зарурати идомаи чунин чорабиниҳои илмӣ таъкид шуд. Илова бар ин, қайд гардид, ки идомаи силсилаи чунин маҳфилҳо барои рушди тафаккури илмӣ, таҳкими худшиносӣ ва фаъолсозии потенсиали таҳқиқотии ҷавонон аҳаммияти вижа дорад.

 

 

Муфассал ...

ЧАНД АНДЕША ПЕРОМУНИ СУХАНОНИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ “МАН АВВАЛ ТОҶИКАМ БАЪД МУСАЛМОН”

АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН

ИНСТИТУТИ ИЛМҲОИ ГУМАНИТАРИИ БА НОМИ Б. ИСКАНДАРОВ

 

Абдулназарзода Абдулназар Абдулқодир – доктори илмҳои филологӣ,

ходими пешбари шуъбаи фолклор ва адабиёти ИИГ АМИТ

 

ЧАНД АНДЕША ПЕРОМУНИ СУХАНОНИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ “МАН АВВАЛ ТОҶИКАМ БАЪД МУСАЛМОН”

   Дар ин мақолаи фишурда мехоҳам, чанд андешаро оиди сухани Асосгузори ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Ман аввал тоҷикам баъд мусалмон”, ки дар вохӯрӣ бо намояндагони дин ва фаъолони кишвар баён намуданд, манзур намоям. Барои шарҳи васеътари масъала зарур аст, ки қабл аз ҳама ба мафҳумҳои миллат ва дин ва дар алоҳидагӣ таваҷҷуҳ намоем. Масъалаи аввал ин муҳимияти ҳар яке аз ин мафҳумҳо барои ҳар шахс мебошад.

1. Миллат дар луғатҳо ба маънои уммат, қабила, халқ омадааст, ки шакли олии умумияти таърихию этникии одамон аст, ки дар асоси ин умумияти нажодӣ, иқтисодӣ, умумияти забон, масоҳат ташаккул меёбад. Қайд кардан зарур аст, пеш аз ҳама дар ин радиф умумияти қавмӣ дар бавуҷудоии миллат мавқеи калидӣ дорад. Яъне ба таври содда гуем, барои ҳастии миллат ягонагии хешу пайвандии гуруҳи одамон зарур аст. Пайвандии кавмӣ дар ҳаммиллатӣ нақши асосӣ дорад. Аз ин хотир, миллатро чун падару модар интихоб намекунанд. Ҳар инсон аз дақиқаи ба дунёи омадан мансуб ба ин ё он миллат аст. Ӯ имкон дорад, ки шаҳрвандӣ, ҷойи зистро дигар кунад, тарки ватан кунад, лекин намояндаи миллати хеш мемонад. Ба фикри ин ҷониб, дар баъзе нуқтаҳои шарҳи мафҳуми миллат, ки дар луғатҳо омадааст,ба монанди умумияти иқтисодӣ, забон, масоҳат ва ҳаёти маданӣ барои мафҳуми миллат на он қадар ҷойгоҳи марказӣ доранд. Аз ҳама муҳим пайвандии хешу таборӣ аст. Чунки ҳам иқтисод, ҳам забон, ҳам макони зист ва ҳам шакли зиндагиро интихоб кардан, дигар намудан имкон дорад, лекин барои робитаи авлодӣ ва қавмиро решакан кардан дар ягон ҳолат имкон нест. Ҳатто инкор кардан, як намуди безорӣ ё ругардонӣ аз қавму миллати хеш низ наметавонад, моро аз пайванду насли хеш ҷудо бисозад. Ин аст, ки миллатро дигар кардан ғайримкон аст.
2. Пас дин чист ва он то чи андоза дар ҷаҳони муосир муҳимият дорад? Дар аксари адабиётҳо дин чунин шарҳ дода шудааст. Дин аз омезиши омилҳои равонӣ (ниёз ба маъно ва тасаллӣ), иҷтимоӣ (ҷустуҷӯи ягонагӣ, танзими рафтор) ва гносеологӣ (кӯшиши шарҳ додани ҷаҳон) ташаккул меёбад, ки аз эътиқодҳои ибтидоӣ оғоз ёфта, ба системаҳои мураккаби эътиқод, мазҳабҳо ва созмонҳо табдил меёбад, ки аксар вақт тавассути ваҳй ё мутобиқшавӣ ба сатҳи фаҳмиши одамон ба амал меояд. Он шуури динӣ (ғояҳо, догмаҳо), фаъолият (мазҳаб, маросимҳо) ва созмонҳоро дар бар мегирад.

   Яъне дин як омили равонӣ-маънавӣ буда, бар пояи боварҳо устувор мешавад. Боварҳои одамон гуногунанд ва дар ин масъала ҳар фард комилан озод аст. Инсон ҳамчун узв ё намояндаи дини муайян ба ҷаҳон намеояд. Дар ҷараёни зиндагӣ миллионҳо нафар дини худро иваз мекунанд, миллионҳои дигар бошад, бедин мешаванд ё баръакс, ба ягон дин рӯ меоранд.

  Тақрибан 16% аҳолии ҷаҳон (зиёда аз 1,1 миллиард нафар) худро ғайридинӣ ё беэътиқод муаррифӣ мекунанд; ба ин гурӯҳ атеистҳо ва онҳое низ дохил мешаванд, ки ба дини мушаххас пайравӣ намекунанд. Ин нишондиҳандаҳо дар таҳқиқотҳои гуногун фарқ мекунанд, аммо дар маҷмӯъ ҳиссаи «бединҳо» дар ҷаҳон тақрибан аз 11% то 16% арзёбӣ мешавад.

   Тақрибан аз ҳар панҷ як ҳиссаи калонсолон дар саросари ҷаҳон дар тӯли умри худ дини худро иваз мекунанд ё онро тарк менамоянд. Ин маънои онро дорад, ки аз ҳар панҷ нафар як нафар метавонад дини аҷдодии худро, ки дар кӯдакӣ ба ӯ талқин шуда буд, канор гузорад. Ба ибораи дигар, тахминан 20% калонсолони сайёра дини аслии худро тарк мекунанд ё тағйир медиҳанд.Ин тамоюл дар кишварҳои гуногун мушоҳида мешавад ва, тибқи баъзе арзёбиҳо, бештар динҳои масеҳият ва буддоӣ дар ҷаҳон қисми зиёди пайравони худро аз даст медиҳанд.

   Сабабҳои иваз кардани динро ҳар фард мувофиқи ҷаҳонбинӣ, фаҳмиш ва эътиқоди шахсии худ тавзеҳ медиҳад. Ба ибораи дигар, ҳар кас ҳақиқатро дар доираи таҷрибаи маънавии худ дар ин ё он дин ҷустуҷӯ ва дармеёбад. Барои намуна, андешаҳои як нафарро меорем, ки дар остонаи тағйири дини худ қарор гирифта, чунин менависад:

   «Я знаю много людей, которые перешли в ислам, и не знаю ни одного человека, принявшего христианство. Я говорю это не для сравнения и не в смысле “ислам хороший, а христианство - нет”. Мне кажется, одна из причин в том, что ислам сегодня во многом такой же, каким был в VII веке — он сохранился в “оригинале”. Все мы знаем, что Библию неоднократно переписывали. Тот же Константин II, говорят, переписал её “под себя”. В итоге от “оригинального” христианства, как считают некоторые, мало что осталось. Для многих это и становится важным аргументом в пользу ислама. Впрочем, кто-то находит свою истину и в других религиях: например, принимают конфуцианство, разделяя его ключевую идею – гуманность. Поэтому на этот вопрос нельзя ответить однозначно: каждый случай индивидуален, а каждого индивида свои причины».

   Дар маҷмуъ чанд сабаби иваз кардани дин вуҷуд дорад ва онҳоро метавон ба шакли зерин нишон дод:

Сабаби сиёсӣ:

• Манфиатҳои миллӣ: Поймол кардани манфиатҳои миллӣ низ метавонад омили тағйироти динӣ бошад. Дар сиёсати давлат манфиатҳои миллӣ аз ҳама арзишҳо болотар меистад. Замоне, ки барои ин манфиатҳои ягон хатар ё маҳдудият эҳсос мегардад, дар ин ҳолат дигар арзишҳо, аз ҷумла дин сарфи назар карда мешавад.
• Таъсири сиёсӣ: Паҳншавии ғояҳои гуманистӣ ва хоҳиши таъсири бештари роҳбарон дар тағйироти динӣ

Сабабҳои шахсӣ ва маънавӣ

• Ҷустуҷӯҳои маънавӣ: Одамон метавонанд динҳоро дар ҷустуҷӯи фаҳмиши амиқтари маънавӣ, фалсафа ё тарзи зиндагии беҳтаре, ки бо эътиқоди ботинии онҳо мувофиқат мекунад, иваз кунанд.
• Таъсири ҳаракатҳои нави динӣ: Ҳаракатҳои нави динӣ аксар вақт пайравони дорои эътиқоди баланди шахсӣ, тамаркузи миссионерӣ ва таъсири қавии пешвоёни худро ҷалб мекунанд.
• Аз нав шарҳ додани таълимот: Дар баъзе мавридҳо, тағйироти динӣ бо аз нав шарҳ додани ғояҳои динии "бумӣ" ё бо омезиши унсурҳои таълимоти гуногун алоқаманд аст.

Сабабҳои равонӣ

• Ҷустуҷӯи маъно ва ҳадаф: Дин ба одамон кӯмак мекунад, ки маънои зиндагиро бештар дарк намоянд ва бо тарсҳои вуҷудӣ ва мушкилоти зиндагӣ мубориза баранд, ки метавонад ангезаи пурқуввати тағйироти динӣ бошад.

   Агар таърихи миллати тоҷик ва қабул гардидани дини Ислом аз ҷониби мо - тоҷиконро гирем, мисоли гуфтаҳои боло шуда метавонад.

   Маълум аст, ки тоҷикон ҳамчун халқ аз гурӯҳҳои қадимаи эронизабони Осиёи Марказӣ (аз ҷумла суғдиён ва бохтариён), ки аз оғози ҳазораи якуми пеш аз милод дар ин сарзамин зиндагӣ мекарданд, тадриҷан ташаккул ёфтаанд.Тоҷикон, ҳамрадифи дигар мардумони эронии минтақа, дар асрҳои VII–VIII дар пайи истилои арабҳо ва ворид шудани дини нав ба ин сарзамин, ки то он замон дар он зардуштӣ ва дигар эътиқодҳо роиҷ буданд, Исломро қабул карданд. Раванди исломигардӣ якбора анҷом наёфт: он дар тӯли чанд аср идома карда, дар давраи хилофат, нахуст дар қисматҳои ҷанубӣ устувор шуд ва баъдан ба минтақаҳои шимолӣ низ паҳн гардид. Яъне дар таърихи худ тоҷикон тағйири динро аз сар гузаронидаанд: то паҳн шудани Ислом, зардуштиро парастиш мекарданд. Ислом бошад дар заминаи забти минтақа ва таъсири сиёсию иҷтимоии нерӯи ғолиб ҷорӣ гардид.

   Аз ин бармеояд, ки дар баъзе давраҳои таърихӣ дин на танҳо тавассути таблиғу қабулҳои ихтиёрӣ, балки дар шароити фишор ва маҷбуркунӣ низ паҳн мешуд ва гоҳ миллатҳо водор мегардиданд, ки ин ё он динро қабул кунанд. Дар маҷмуъ, мафҳуми «мусулмон» ҳамчун номи умумии пайравони Ислом дертар шакл гирифта, ба гурӯҳҳои гуногуни этникӣ ва иҷтимоӣ татбиқ шудааст. Аз ҳамин лиҳоз, метавон гуфт, ки мафҳуми «мусулмон» аз ҷиҳати таърихӣ баъдтар аз мафҳуми «миллат» ба истифодаи фарогир даромадааст.

   Ҳамин тариқ, хулосаи аввал ин аст, ки Пешвои миллат дар ин сухан ба ҳувияти миллӣ нисбат ба ҳувияти динӣ бартарият додааст. Ин мавқеъ пеш аз ҳама дорои заминаи таърихист: яъне аввал миллат аст ва баъд дин; инсон нахуст мансубияти миллии худро дорад, сипас метавонад динеро интихоб кунад ё умуман бедин бимонад.

   Хулосаи дувум: миллатро инсон интихоб намекунад, аммо динро метавонад интихоб кунад ва дар ҷараёни зиндагӣ онро тағйир диҳад.

   Хулосаи сеюм: ба андешаи ин ҷониб, суханони мазкур ба вазъи имрӯзаи Тоҷикистон дар масъалаи сатҳи диндорӣ ва муҳтавои амалии он дар миёни қисми зиёди шаҳрвандон иртиботи мустақим дорад ва аз ин лиҳоз саривақтӣ ва таъсиргузор аст. Зеро, бо вуҷуди фароҳам будани имкониятҳои зиёд, афзоиши шумораи масҷидҳо, нашри китобҳои динӣ, дастгирӣ ва ҳадяи адабиёти динӣ аз ҷониби давлат ва дигар тадбирҳо, бояд эътироф кард, ки диндорӣ на ҳамеша моҳияти миллӣ касб намудааст ва дар ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва давлатии кишвар ба таври бояду шояд саҳмгузор нест. Дар айни замон, диндорӣ дар байни қисми муайяни мардум бештар шакли зоҳирӣ дошта, гоҳе бо унсурҳои хурофотӣ омехта мешавад. Дар ин замина, сухани Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ — «Ҳазорсола раҳ аст аз ту то мусулмонӣ» — баёнгари он аст, ки мусулмонӣ пеш аз ҳама маърифату ахлоқ ва амалро тақозо мекунад, на танҳо зоҳирпарастиро.

   Тавре ки Пешвои миллат таъкид кардаанд: «Бар ивази ҳамаи тадбирҳои то имрӯз амалигардида ва дастгириву пуштибонии давлату Ҳукумат ҷиҳати муътадил нигоҳ доштани вазъи динӣ дар мамлакат таассубу хурофот, тафриқаандозӣ, бегонапарастиву зиёдаравӣ, ифротгароӣ ва амалҳои террористии хусусияти динидошта ба омили ташвишовар ва нигаронии ҷиддӣ табдил ёфта истодааст».

   Нигаронии шаҳрвандон низ дар ҳамин замина мушоҳида мешавад: паҳн гардидани Нигаронии шаҳрвандон низ дар ҳамин замина мушоҳида мешавад: паҳн гардидани таассубгароӣ дар баъзе ҳолатҳо сунъӣ буда, бештар аз хурофот маншаъ мегирад. Аз ҷумла, даст задани бархе шаҳрвандони Тоҷикистон ба амалҳои террористӣ дар хориҷи кишвар, афзоиши теъдоди «ба ном ҳоҷиҳо», маъмул шудани навъҳои либосе, ки ба фарҳанги миллии мо созгор нестанд ва дигар падидаҳо боиси ташвиши аҳли ҷомеа мегарданд.

   Бо назардошти гуфтаҳои боло, дар анҷом таъкид мекунем, ки ин сухани Пешвои миллат хеле саривақтӣ буда, ҳар шаҳрванд бояд аз он дар ду самт — миллатшиносӣ ва муносибати дуруст ба диндорӣ — хулосаи зарурии худро барорад.

 

 

Муфассал ...

МЕҲНАТИ ИЛМӢ ҲАМЧУН РИСОЛАТ: ТАБРИКНОМА БА УСТОД ОХОННИЁЗОВ ВАРҚА ДУСТОВИЧ

АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН

ИНСТИТУТИ ИЛҲМОИ ГУМАНИТАРИИ БА НОМИ Б. ИСКАНДАРОВ

 

МЕҲНАТИ ИЛМӢ ҲАМЧУН РИСОЛАТ: ТАБРИКНОМА БА УСТОД ОХОННИЁЗОВ ВАРҚА ДУСТОВИЧ

 

    Имрӯз дар муҳити илмӣ ва фарҳангии кишвар як рӯзи воқеан муборак аст: рӯзи зодрӯзи Устод Охонниёзов Варқа Дустович. Ба ин муносибат аҳли Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ, ҳамкорон, шогирдон ва дӯстдорони илму адаб устодро бо самимияти тамом табрик гуфта, барояшон саломатии бардавом, умри дароз, рӯзгори пурбаракат, хотири ҷамъ, нерӯи тоза ва комёбиҳои пайваста дар роҳи таҳқиқу эҷод орзу менамоянд.

    Охонниёзов Варқа Дустович аз ҷумлаи он донишмандоне мебошанд, ки ҳузури онҳо худ як мактаб аст: мактаби эҳтироми самимӣ ба илм, мактаби пухтагии андеша, мактаби нозукии фарҳанги сухан ва мактаби масъулияти баланду поки маънавӣ. Кор ва зиндагии илмии устод солҳо боз бо як равиши ором, вале устувор пеш меравад: равише, ки аз мактаби эҳтироми самимӣ ба илм, мактаби пухтагии андеша, мактаби нозукии фарҳанги сухан ва мактаби масъулияти баланду поки маънавӣ нерӯ мегирад. Дар ин роҳ шитоб нест, аммо натиҷа ҳамеша равшан аст: ҳар мавзуъ бо таҳаммул, бо далел, бо муқоиса ва бо хулосаи пухта баррасӣ мешавад. Барои ҳамин ҳам осори устод на танҳо барои доираи танги мутахассисон, балки барои ҳар касе, ки ба фарҳанг ва мероси адабӣ дилбастагӣ дорад, хонданӣ ва омӯзанда аст.

    Фаъолияти устод, агар ба таври умумӣ бигӯем, ба се меҳвари муҳим такя мекунад: шинохти амиқи мероси адабӣ, нигоҳдории сарчашмаҳо ва кушодани маъноҳои пинҳон дар матн. Ин се меҳвар, дар ҳақиқат, якдигарро пурра мекунанд. Вақте муҳаққиқ матнро дуруст мешиносад, метавонад онро ҳифз кунад; ва вақте матн ҳифз мешавад, шарҳ додани маъно ва арзиши он барои ҷомеа осонтар мегардад. Устод маҳз ҳамин гуна пайванди солимро дар кори худ нигоҳ доштаанд. Ҳамзамон, бояд бо ифтихор таъкид кард, ки эшон на танҳо дар таҳқиқ, балки дар эҷод низ соҳибсалиқаанд: дар навиштани шеър ба забони маҳалии бадахшонӣ (помирӣ) низ маҳорати мумтоз дошта, бо ҳамин кор пайванди зиндаи “илм–мерос–эҷод”-ро қавитар месозанд.

    Яке аз ҷанбаҳои барҷастаи корҳои илмии устод таваҷҷуҳ ба адабиёти минтақа, фолклор ва мероси маънавии Бадахшон мебошад. Ин самт аҳаммияти калон дорад, зеро мероси фарҳангӣ танҳо дар шакли ёдгорӣ ё хотира зиндагӣ карда наметавонад; он ба таҳқиқ, ба ҷамъоварӣ, ба танзим ва ба муаррифии илмӣ ниёз дорад. Ҳар қадар чунин корҳо бештар анҷом ёбанд, ҳамон қадар хотираи фарҳангӣ устувортар мешавад. Маҳз бо ҳамин руҳия устод дар як силсила асарҳои худ чеҳраи адабии Бадахшонро аз зовияҳои гуногун ба таҳлил гирифтаанд: аз омӯзиши назм ва суннатҳои маҳаллизабон дар китоби «Пайдоиш ва ташаккули шеъри муаллифӣ ба забонҳои помирӣ», то баррасии фарогири равандҳо ва решаҳои адабӣ дар «Таърихи адабиёти форсии тоҷикӣ дар Бадахшон. Китоби аввал: Заминаҳои пайдоиш ва таҳаввули адабиёти форсии тоҷикӣ дар Бадахшон», ҳамчунин таҳлили ҷараёнҳои навини адабӣ дар «Таҳаввули адабиёти Бадахшон дар даврони Истиқлолият». Барои мукаммал шудани заминаи пажӯҳиш ҳам корҳои манбаъшиносӣ ва роҳнамоӣ ҷойгоҳи муҳим доранд, аз ҷумла «Феҳристи манбаъҳои пажӯҳиши фолклор ва адабиёти Бадахшон» ва «Саҳми муҳаққиқони рус дар таҳқиқи адабиёти гуфторӣ ва навиштории Бадахшон». Дар маҷмуъ, дар пажӯҳишҳои устод Бадахшон ҳамчун як муҳити зиндаи адабӣ ва маънавӣ тасвир меёбад: муҳите, ки ҳам анъанаҳои хос дорад, ҳам бо адабиёти умумитоҷикӣ ва форсӣ робитаи табиӣ ва амиқ нигоҳ доштааст.

    Дар баробари ин, устод дар пажӯҳишҳои худ ба поэтика ва назм низ таваҷҷуҳи хос доранд. Ин ҷо сухан на танҳо аз “қофия” ё “вазн” меравад, балки аз худи тарзи кор кардани шеър ҳамчун як низоми фикрӣ. Ҳамин нигариш дар асарҳо ва навиштаҳои дахлдори эшон равшан инъикос ёфтааст: аз китоби «Пайдоиш ва ташаккули шеъри муаллифӣ ба забонҳои помирӣ» то дастури методии «Роҳнамои таълимии “Назмшиносӣ», инчунин дар як силсила мақолаҳои махсус, мисли «Назаре ба назми шуғнизабон», «Назми помиризабон таърихи қадима дорад», «Назми маҳаллии помиризабон – муҳофизи суннатҳо ва эътиқодоти мардумӣ», «Назаре ба назми ирфонии Бадахшон», «Таҳқиқе дар вазн ва арзиши “Шоҳнома”», «Равзане ба маъонии шеъри Рӯдакӣ» ва «На хамаи ғазалҳои Мавлоно Ҷалолуддини Балхии Румӣ ғазаланд». Шеър, дар назари устод, танҳо сухани зебо нест; шеър метавонад ҷаҳонбинӣ ва тафаккури як давраро нишон диҳад, ҳолати руҳӣ ва иҷтимоии инсонро баён кунад, ва ҳатто масъалаҳои бузурги маънавиро дар шакли рамзӣ нигоҳ дорад. Ин гуна муносибат бо матн хонандаро водор мекунад, ки шеърро бо чашми дигар бинад: ҳар мисраъ метавонад маънии бештар дошта бошад аз он чӣ дар зоҳир менамояд.Начало формыКонец формы

    Маҳз аз ҳамин ҷо ба самти дигари бисёр ҷолиби корҳои устод мерасем: таҳлили рамзҳо ва маъноҳои ниҳонӣ дар адабиёти классикӣ. Ин равиш дар осори махсуси эшон равшан таҷассум ёфтааст, аз ҷумла дар монографияи «Мафҳум ва рамзи рангҳо дар назми классикии форсу тоҷик», ҳамчунин дар маҷмуаи мақолаҳо ва баҳсҳои илмии «Берангӣ хосияти Офаридгор», ки дар онҳо масъалаи рангҳо ҳамчун “забони рамзӣ” бо нигоҳе амиқ ва фарогир шарҳ дода мешавад. Устод ба хонанда нишон медиҳанд, ки адабиёти классикӣ як ҷаҳони пуррамз аст. Дар он ҳар унсур аз табиат то ашё, аз нур то торикӣ, аз об то оташ метавонад маъно дошта бошад. Аз ҷумла, рангҳо дар шеъри классикӣ танҳо барои “зебо шудани тасвир” истифода намешаванд. Рангҳо метавонанд аломати руҳия, рамзи ҳолат, ишораи фалсафӣ ё ирфонӣ бошанд. Гоҳе як ранг нишонаи умед аст, гоҳе нишонаи ғам, гоҳе рамзи қудрат, гоҳе аломати покӣ. Ҳамин гуна таҳлилҳо ба хонанда кумак мекунанд, ки аз сатҳи зоҳирии матн боло равад ва ба умқи фикри шоир бирасад.

    Ғайр аз таҳқиқоти илмӣ, саҳми устод дар ташаккули муҳити илмӣ низ калон аст. Устодон вақте арзишманд мешаванд, агар дониш ва таҷрибаи худро бо дигарон низ тақсим мекунанд. Роҳнамоӣ, машварат, дастгирии ҷавонони илмдӯст, фаҳмондани самт ва тарзи кор - ҳамаи инҳо ба тарбияи насли нав кумак мекунад. Ва ҳамин ҷо як ҳақиқат равшан мешавад: мактаби илмӣ танҳо бо китоб не, бо одам ҳам устувор мешавад. Ҳузури чунин шахсиятҳо дар муассисаҳои илмӣ барои ҷавонон як такягоҳ аст: онҳо мебинанд, ки илм чӣ гуна бо сабр, бо интизом ва бо садоқат пеш меравад.

    Дар рӯзи зодрӯз мо на танҳо як шахсиятро табрик мекунем, балки як роҳи пурмеҳнат, як фарҳанги таҳқиқ ва як ҳифзи мероси маънавиро қадрдонӣ менамоем. Зеро ҳар пажӯҳиши воқеӣ дар ниҳоят ба ҷомеа хизмат мекунад: ба худшиносӣ, ба фарҳанг, ба таърих, ба забон, ба руҳи мардум.

    Бори дигар Устод Охонниёзов Варқа Дустовичро самимона табрик мегӯем. Бигузор рӯзгорашон ҳамеша равшан бошад, саломатӣ ҳамсафарашон гардад, қаламашон хаста нашавад, илҳомашон бештар шавад ва осори наву таҳқиқоти тозаашон ба илми тоҷик ва фарҳанги миллӣ хидмати боз ҳам бузургтар оварад.

 

ЗОДРӮЗ ХУҶАСТА БОД, УСТОДИ ГИРОМӢ!

Қаландариён Ҳоким Сафар ва ҳайати кормандони ИИГ АМИТ

 

Муфассал ...

МАН АВВАЛ ТОҶИКАМ БАЪД МУСАЛМОН

АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН

ИНСТИТУТИ ИЛМҲОИ ГУМАНИТАРИИ БА НОМИ Б. ИСКАНДАРОВ

Хосият Худоёрбекзода - журналист, унвонҷуйи шуъбаи фолклор

ва адабити Институти илмҳои гуманитарии

ба номи академик Баҳодур Искандаров 

МАН АВВАЛ ТОҶИКАМ БАЪД МУСАЛМОН

    “Ман аввал тоҷикам, баъд мусалмон”. Гуфтаест, ки имрӯз вирди забонҳост. Ҳар як инсони худогоҳ тибқи фаҳмишу диди хеш ба ин суханҳо баҳогузорӣ намуда, таҳлил менамояд ва аз он ҳикмат мегирад. Ҳамчун фарзанди ин сарзамин, ҳамчун шаҳрванди Тоҷикистони азиз ва ҳамчун як модар, ки ояндаи Ватан - ояндаи фарзандону наберагони ману мо  аст ва нисбати он беэътино будан наметавонам, мехостам чанд андешаи худро дар таҳлили ин мавзӯъ манзур намоям. Таҳлили бандаи камтарини хокӣ аз нигоҳи як модар аст, диди як бонуе, ки дили ӯ барои ояндаи ҳар як наврасу навҷавони ин сарзамин месузаду метапад.

    Нахуст мехоҳам иброз намоям, ки шукронаи ин фазои тинҷу орому обу хоки муқаддасро дорам ва шукронаи он, ки миллати ман дар ин айёми бархурди тамаддунҳо ва геополитикаи тезу тунди ҷаҳон ба сони мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Пешвои сиёсии хирадманду дурандеше дорад. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баъди гузашти солҳову қарнҳо низ ҳамчун Пешвои миллати тоҷик ёд хоҳад шуд. Мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Анушервони асри 21 аст, Куруши бузурги даврони худ ва ӯро Сомонии сонӣ мегӯянду ватандустии ӯ намунаи олиест баҳри ҳифозати манфиатҳои миллӣ.

    Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин сухани ҳикматомезро - «Ман аввал тоҷикам, баъд мусалмон» зимни мулоқот бо ходимони дини мамлакат 9 майи соли 2024 баён намудаанд. Маълум аст, ки мӯътавои ин суханон баёни ҳуввияти миллӣ аст, баёни садоқату арҷгузорӣ ба фарҳанг, забон, таърих ва расму ойинҳои тоҷикона.

   «Ман аввал тоҷикам, баъд мусалмон»- садои қалби Пешвои миллати куҳантаъриху некбунён аст ва мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон инсонест, ки бо маънои том қалби ӯ чароғи раҳнамои ҷомеа аст. Дар ин суханон дурандешиву ояндабинии фазои ваҳдаторои Ватан ва манфиатҳои миллӣ таҷассум ёфтаанд.

    Инсони худогоҳ ҳеҷ гоҳ ин баёнияро зидди фаҳмишу эътиқоди динӣ қабул кардан наметавонад, зеро дар он ҳикмате аст, ки чун дину ойин баҳри бародарӣ, рафоқату ҳамдигарфаҳмӣ, осудагиву оромиву сулҳу салоҳи ҷомеа, ки асоси онро ақлу заковат ташкил менамояд, равона аст. Чунончӣ Худованд низ дар ояте мефармояд, ки “...гирмитарини шумо назди Аллоҳ парҳезгортарини шумо аст” ва парҳезгорӣ дур будан аз амалҳо ва рафторҳои нодуруст, пайравӣ кардан ба одоб, ахлоқ ва рафтори нек, эҳтироми дигарон ва покии ботин аст.

    Олимону коршиносони зиёд ин суханони Пешвои муаззами миллатро аз ҷиҳати илмиву динӣ таҳлил кардаанд, ки ҳоҷат ба такрор нест. Танҳо мехоҳам чун як бонуи кӯҳистон андешаи худро оддитар карда баён созам.

    Имрӯз дар ин даврони ҷадид, ки даврони пешрафтатарини таърихи башарият мебошад ва инсон бемамоният ба коинот парвоз мекунаду, Одам худ одамсозӣ дорад, ҳатто зеҳни сунъӣ кашф гардида, дар хизмати инсон қарор дорад, дар бархе аз давлатҳо ҷангҳо дар асоси тафовутҳои эътиқодиву нобаробариҳои мазҳабӣ давом доранд. Давлатҳою тамаддунҳо рӯ ба нестӣ оварда истодаанд, ки сабаби он кашмакашҳои диниву эътиқодӣ мебошанд ва ин амал дар асри 21,- дар ин даврони волоияти ақлу заковат барои фарзанди Ҳазрати Одам нобахшиданист.

    Бояд гуфт, ки бештари тоҷикони Тоҷикистони азиз пайрави дину мубини ислом астанд, дар байни онҳо теъдоди гуногуни тоҷикон мутаалиқи равияҳову мазҳабҳои гуногуни ин дини бузург мебошанд. Инчунин тоҷикон пайравони дини насронӣ, яҳудӣ, зардуштӣ низ ҳастанд, ки муқими Тоҷикистон мебошанд. Шояд намояндагони ойинҳою динҳои дигари дунё ҳам дар Ватани азизи ман зиндагӣ доранд, ки инро аниқ намедонам, вале яқинан ҳамаи онҳо аз рӯи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамаи ҷодаҳои ҷомеа ҳуқуқи баробарро доранд. Дар эътиқод озод астанд. Ҳамаи онҳо зери ҳимояи Қонуни асосии мамлакат мебошанд. Намояндагони ҳамаи ин дину ойинҳои гуногунро як миллат будани онҳо, тоҷик будани онҳо муттаҳид месозад. Такя на бар бартарияти дине, мазҳабе, ойине ҳаст, балки бартарият дар тақвияти ҳуввияти миллист ва ин аст ҳикмати сухани Пешвои муаззами миллат.

    Айёму даврони гузарон гувоҳ аст, ки нотинҷиҳои бештари кишварҳои мусалмоннишин, чӣ дар гузашта ва чӣ дар имрӯз натоиҷи мухолифатҳои динист, инчунин дар боло гирифтани манфиатҳои шахсиву динӣ нисбат ба манфиатҳои миллӣ маънидод аст. Агар манфиатҳои миллӣ омили баҳамоӣ ва ҳамдилӣ шуда натавонанд, манфиатҳои динӣ ҳеҷ гоҳ омили ҳамрайъии эътиқодмандони динҳои гуногуни як ҷомеа шуда наметавонанд ва баръакс мӯъҷиби нофаҳмиҳову норозигиҳо мегарданд, ки билохира ҷомеаро ба шикаст мувоҷеҳ месозанд. Худи дину ойин муҷиби ҷудоандозӣ нест, вале ишора сари фанатизми диниву сатҳи пасти маънавияти эътиқодмандон мебошад. “Ман аввал тоҷикам, баъд мусалмон”-худшиносии миллист ва худшиносӣ як раванди Худошиносӣ мебошад.

    Ҳадафи ибрози «Ман аввал тоҷикаму баъдан мусалмон» як тири нишонрас алайҳи бадхоҳону бадбинони миллати тоҷик аст, ки дар пайи ҷудоандозиҳои мазҳабиву динӣ дар Тоҷикистон астанд, вале бар рағми ин бадниятон миллати тоҷик дорои фарзонафарзандест, ки Пешвои кулли тоҷикони ҷаҳон шинохта шудааст, дурандешу хирадманд ва муҳофизи манфиатҳои миллӣ мебошад. Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ин баёния изҳор медорад, ки асоси ҳастии ӯ миллаташ,-тоҷик буданаш аст.

    Мо нахуст тоҷикем, дорои таъриху фарҳанги куҳан ва пеш аз дини ақлгарои ислом низ давлату марзу ҳастӣ доштем. Аз ин рӯ худшиносии миллӣ аз дину мазҳаби мо вобаста нест. Мо тоҷикон ғояи бузурги миллӣ дорем, ки асрҳо ғунуда шудааст ва маҳз ин маънавияти бузурги миллӣ боис аст, ки ҳар бор , баъди шикастҳои масири таърих аз нав эҳё мегардем. Замони имрӯза басо ҳассос аст. Айёми муборизаи ғояҳо ва манфиатҳост. Барои дар гӯшаи фаромушии аҳли башар намондан, айёми худмуаррифиҳост. Арзишҳои волои инсонӣ, ки тарбиятгари аҳли ҷомеа мебошанд, дар ҳар давру замон тибқи муҳимияти худ ҳамеша пируз ҳастанд ва мо - тоҷикон низ дар ин ҷода неруманд ва пируз ҳастем, зеро фарҳанги миллати мо таъсиргузор ба фарҳнги умумибашарист. Наврузи мо, чакану адрасу атласи мо ҷаҳонӣ шуд. Пиряху обу кӯҳу роҳҳои мо, табиату ҷойҳои қадимаю таърихии моро ҷаҳониён таваҷҷуҳ доранд ва ин тоҷикияти мост. Дорои забон, хат, либоси миллӣ, урфу одат, гӯишҳои бузурги мардумӣ астем ва ин низ тоҷикияти мост.

    Тибқи касбу корам, ки фаъолияти журналистӣ дорам, ҳамеша бо мардум-сокинони шаҳру ноҳияи Вилояти Мухтори Куҳистони Бадахшон дар сӯҳбат астам ва борҳо дар ин мавзуъ нақлу андешаронӣ низ намудаем. Аз афкору гуфтори ҳамсӯҳбатони хеш хулоса баровардаам, ки мардуми ин минтақаи куҳӣ, - тоҷикони асилу худогоҳ бо чунин андешаҳои Пешвои сиёсии миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамфик астанд, комилан дастгиру ҷонибдор мебошанд. Хуб дарк доранд, ки ҳадафи ниҳоии ин гуфта, мутаҳҳид намудани мардуми кишвар мебошад; сарҷамъ намудани намояндагони дину ойинҳои гуногун зери як ғояю манфиати умумимардумӣ ва миллӣ.

    Набояд фаромӯш сохт, ки ин таъкид аз забони инсоне гуфта шудааст, ки дар ин асри ҷаҳонишавии тезу тунд ва марҳилаи нави тақсимоти ҷаҳон дорои мавқеи устувор мебошад ва ҳар як сухани ӯ дар арсаи байналмиллалӣ вазн дорад; инсоне, ки барои баланд бардоштани ҳуввияти миллӣ шаҳкитоби бузуги “Тоҷикон”-ро барои ҳар як хонадон эҳдо намудааст; барои афзун намудани ҳисси ватандорӣ ва ҳимояи манфиатҳои миллӣ “Шоҳнома”-и безаволро барои мардум тақдим кардааст.

    “Ман аввал тоҷикам, баъд мусалмон” ҳадафмандона гуфта шудааст. Ин таъкид на танҳо барои миллати тоҷик гуфта шудааст, балки барои гӯши шунавои кулли мардуми ҷаҳон; ин сухан гӯшрас намудани тамоми нерӯҳои некхоҳу бадхоҳро аз он лиҳоз, ки миллати тоҷик муттаҳид аст ва дар ин даҳри таззодҳо медонад чӣ амал барои манифати миллист, чӣ кор кунаду ба куҷо равона бигардад.

    Аҳсан ба чунин падари миллат, Пешвои сиёсии тоҷикон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон. Чун як модари диёри кӯҳҳои Ватан хоҳарона дуояш мекунам ва самимона аҳсан мехонам.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Муфассал ...