ШИРИНШО ШОТЕМУР И БОРЬБА ПРОТИВ РЕЛИГИОЗНЫХ ПРЕДРАССУДКОВ

Курбон Аламшоев -кандидат исторических наук отдела истории, археологии и этнографии Института гуманитарных наук имени Б. Искандарова НАНТ

 

ШИРИНШО ШОТЕМУР И БОРЬБА ПРОТИВ РЕЛИГИОЗНЫХ ПРЕДРАССУДКОВ

…Только независимость и светская система нашего государства позволили, чтобы представители разных национальностей, последователей разных религий и мазхабов в нашей стране свободно осуществляли свою религиозную деятельность в рамках предписаний Конституции страны и действующего законодательства…

Из выступления Основателя мира и национального единства - Лидера нации, Президента Республики Таджикистан уважаемого Эмомали Рахмона  на встрече с активистами, представителями общественности и религиозными деятелями страны, город Душанбе, 09 марта 2024 года.

 

Шириншо Шотемур появился на свет тогда, когда две державы - Россия и Англия целиком были заняты разграничением Памиров (Западного и Восточного). При таком разделении за основу был принят не этнический, а географический принцип. Защищая лишь свои колониальные интересы, эти государства растоптали и попрали национальные, этнографические, религиозные, экономические и политические интересы проживающих здесь народов.

Россия передала управление Западным Памиром Россия (в 1896-1905 гг.) передала Бухарскому эмирату, что повергло жителей Горного Бадахшана самому жестокому экономическому, политическому и религиозному гнёту.

 Уже с первых дней вступления в свои должности чиновники эмира стали притеснять местное население, а на почве религии разжигать религиозную рознь. Произвольно взимали деньги и подати с населения, которые шли на содержание бухарского бека и его нукеров. Бухарцы постоянно разжигали споры между жителями, а для их разбора облагали спорщиков штрафами, которые тоже оплачивались в пользу бека. С купцов, приезжающих из Ферганы и Афганистана, они получали дорожную пошлину. Многочисленные официальные и неофициальные подати и поборы привели к истощению внутренних ресурсов страны и разорению населения. При всём этом бесчинстве эмирская администрация не принимала никаких мер по улучшению благосостояния региона. В результате большие и малые народности, проживающие на левом берегу реки Пяндж и веками боровшиеся против господства иноземных войск, снова очутились под чужеземным игом. Разгневанный народ вновь обратился с целью присоединения края к российской державе. Свободолюбивый народ  включился в жизнь русского Туркестана, где религиозный догматизм и давление на человека чувствовались намного меньше. Население получило право «избирать всех сельских начальствующих лиц: мингбашей, казиев, аксакалов»^[1]. Впервые в истории горного края люди получили право свободного выезда на другие территории, а именно в русский Туркестан, где выйдя из природно-климатических изоляции, смогли познакомиться с жизнью и бытом представителей  других национальностей.

Самым крупным и оживленным и жизнедеятельным центром Шугнана и всего Западного Памира, до выбора русскими кишлака Хорог для будущего размещения военного отряда, считалось селение Поршинев. Оно было местом жительства и деятельности Саида Юсуфалиша – пира, который имел многочисленных мюридов не только на Западном Памире, но и в Кашгаре, Сарыколе, Читрале, Оше и северных районах нынешнего Афганистана. Фактически, кроме религиозной власти, пиры контролировали почти всю социально-экономическую ситуацию региона^[2]. Их всегда навещали не только мюриды, но и люди из высокопоставленного сословия и верующие из соседних стран. Благодаря этому местные жители, всегда находились в контакте с этими людьми, имея возможность быть более информированными о положении на приграничных территориях. В основном здесь проживали сейиды – религиозная элита, считавшие себя потомками пророка Мухаммеда. Большинство сейидов были образованными людьми, среди них были знатоки религии, философы, табибы (лекари). Поршинев славился по всему Памиру своими охонами – домашними учителями. Зимой, во время отдыха от полевых работ, к ним для обучения грамоте со всех уголков горного края привозили десятки детей.

Однако открытие первой светской школы на Памире, разбудил общество в буквальном смысле. «По инициативе наиболее прогрессивных представителей из пограничных войск в целях подготовки нужных грамотных людей, в том числе переводчиков из числа местного населения, в Хороге в 1909 была организована первая русская школа».^[3] Один из учеников, которой являлся Шириншо. Первая русско-туземная школа сыграла для Памира такую же роль как Царскосельский лицей для России. Главное значение школы было в том, что она была светского направления и сумела прорвать все религиозные, местнические, психологические преграды для нового поколения Памира.

Как видно из лично заполненных им анкет, коммунист с 1921 года, он никогда не игнорировал религию, свое происхождение, учебу в частной мусульманской школе и знание «мусульманского» (арабскую графику персидского) языка. Еще в 1921 году в своей автобиографии он пишет: «По происхождению со стороны отца- духовного звания, что отмечается и в имени и в фамилии (Шотемур Шириншо). Частица «шо» означает «саид» т.е. прямой потомок Магомета»^[4]. Или в другой автобиографии, написанной через год: «…Со стороны отца происхожу из потомков саидов, т.е потомок Магомета»^[5]. В личной карточке участника съезда в 1924 году на вопрос: «Умеет ли участник съезда читать и писать: «а) только по-русски» он ответил «да», в графе «б) только по-мусульмански» тоже «да». Ниже ответ на вопрос «мусульманское образование» таков: «низшее»^[6].

Вспыхнувшая в январе 1904 года война России с Японией обострила все противоречия общественной жизни и ускорила назревающие в России революционные события. Отзвук революции дошел до самых отдаленных колоний и полуколоний России. Первая русская революция сыграла немалую роль в подъеме национально-освободительного движения на Востоке, в том числе в Иране и Афганистане – самых близких таджикам народов по культуре, быту, языку и религии. Победа социалистической революции на Памире и Северном Таджикистане стала поводом для ускорения свержения режима бухарского эмирата и военно-феодального государства Хивы. Под влиянием Октябрьской революции в 1920 году в Бухаре и Хиве произошли народные восстания, в результате которых возникли Хорезмская и Бухарская советские народные республики.^[7]

Воспользовавшись моментом, в это время на политическую арену вышли джадиды, буржуазно-националистические партии «Шурои ислом» и «Шурои уламо», которые объединили пантюркистов и реакционно-настроенное духовенство. Джадиды, в основном были выразителями торговой национальной буржуазии и, защищая эмира, требовали лишь проведения весьма ограниченных реформ в области управления, школьного образования, религии.^[8] «Политика панисламистов, пантюркистов, джадидов, таджикских буржуазных националистов сводилась к тому, чтобы разжечь национальную вражду и тем самым помешать таджикским трудящимся разглядеть и бороться против своего настоящего врага – бая, кулака, феодала», так резюмировал их цель и деятельность Шотемур, ставшим уже партийным и государственным деятелем.

Общая социально-политическая и экономическая картина в первые годы создания Таджикистана выглядела примерно так: вследствие отсутствия развитой сети внутренних путей сообщения и связи глубоко чувствовалась внутренняя разобщенность, экономическая и политическая децентрализация отдельных районов республики. Низкая производительность труда и товарность сельского хозяйства, примитивность орудий производства и способов обработки земли, преобладание натурального хозяйства и вместо денег – натуральный обмен, классовое расслоение кишлака, экономическая зависимость дехкан от зажиточных слоев были основными проблемами, с которыми политическому руководству Таджикистана и предстояло бороться. Уровни развития сельского хозяйства в районах и вилаятах существенно отличались. Их усугубляли бытующий оседлый и полукочевой способ жизни, товарные отношения и натуральный уклад. В свою очередь, устойчивость феодальных хозяйственных отношений сдерживала рост национального самосознания, способствовала сохранению внутренней национально-племенной разобщенности и обособленности. Особенно тяжёлой была жизнь женщин. В своём большинстве, не имея никаких прав, они продолжали оставаться в положение рабынь, а узаконенное религией многоженство усугубляло этот процесс. Сильное идеологическое влияние на народные массы имело мусульманское духовенство. Уже с детства оно воспитывало в людях рабскую покорность. Таджикская интеллигенция, которая могла бы противостоять учению консервативной религиозной психологии, только подрастала и еще не имела своего социально-политического авторитета.

Вот в таких непростых политических и социально – бытовых условиях Ш. Шотемур вступил в руководство республикой. Когда организовалась советская власть, образованных и грамотных людей на Памире было очень мало, их можно было встретить только среди духовенства. Однако, их привлечение таковых к преподаванию в светских и советских школах имело некоторую опасность. Как дальновидному политику Ш. Шотемуру при решении вопроса нехватки учителей удалось найти пути решения. В те годы на территории Западного Памира официально действовал представитель Ага-Хана III – уполномоченный по религии на Памире Саид Манираддин валади Саид Мухаммадкосим*.

В конце 1922 года Ш. Шотемур – уже председатель ВПТ в целях «установления прочной связи в школьном деле между военно-политической тройкой с одной стороны и Председателем Исмаэлитской религии с другой, одинаково стремящимися к полному искоренению безграмотности и невежества среди населения Западного Памира – таджиков обе стороны заключали договор на десять лет, входящий в силу по утверждении его в Ташкенте». Для узаконения и утверждения письменного договора Ш. Шотемур отправил копию договора в ТуркЦИК. Согласно договору, представитель религии обязался «снабдить всех учеников одеждой и помещением, топливом, учебными принадлежностями (бумага, карандаши, мел, все учебники, кроме религиозных), учебниками на фарсидском языке (с утверждением ВПТ), предоставить для обучающихся питание, по прилагаемой норме содержать за свой счет преподавателя религии, совершенно не вмешивается в работу преподавателей, назначенных ВПТ, не допускать никакое политическое влияние на учеников» .

Находясь на посту Ответственного секретаря ТАССР, Ш. Шотемур проявляет высокую активность в продвижении строительства и организации автомобильного сообщения по уже существующим колесным дорогам Душанбе-Курган-Тюбе-Джиликуль, Сарай-Камар-Куляб, а также требует срочно установить регулярные рейсы аэропланов в этом направлении. Он предлагает пересмотр политики в отношении религии, старых мусульманских школ, по женскому вопросу, по карательной политике при совершении бытовых преступлений (многоженство, калым и т.д.), по народному образованию, оказанию всесторонней помощи бедноте, проведение земельной реформы.

Как знаток национальных традиций и религии в борьбе с басмачеством, (басмачи обычно называли себя «спасителями ислама»), Шотемур старался использовать самые эффективные и быстродействующие приёмы. 22 апреля 1926 года на совместном собрании партячейки Кулябского вилаята с правительственной комиссией он, как председатель комиссии ввел в план работы такой пункт: «О праздновании Рамазана». Многие не поняли действий Шотемура, связавшего религиозный праздник Рамазан с целями коммунистической власти. Однако в день празднования Рамазана Шотемур выступил перед народом с речью о национальном размежевании и образовании Таджикистана, о необходимости борьбы против басмачества, об амнистии и будущих планах правительства по улучшению материального и духовного развития нации. Михаил Топильский -один из русских комиссаров – участник борьбы против басмачества в Кулябском регионе, вспоминая этот случай, пишет: «…Шотемур говорил просто, неторопливо. Речь его лилась ровно, он часто останавливался, чтобы подобрать нужное слово, и начинало казаться, что он выступает не на митинге перед такой массой людей, а просто беседует с близкими товарищами и друзьями, советуется с ними»^[9].

Создавая автономную социалистическую республику, народ Таджикистана, минуя стадию капиталистического развития, начал строить социализм. Чтобы догнать более передовые в социально экономическом отношении республики, и чувствовать себя равноправным в их числе, Таджикистану предстояло решить множество проблем. «Бытовые особенности местного населения характеризовались сохранившимися патриархально-родовыми отношениями, крайней культурной отсталостью и темнотой, глубоко развитым религиозным фанатизмом и неимоверным закрепощением женщин. Культурная и политическая отсталость, безграмотность затрудняли создание в Восточной Бухаре местных органов Советской власти»^[10]. Нужно было начинать от ликбеза до развитой системы народного образования, от первых книг на таджикском языке до формирования национального издательства, от первых курсов до широкого профессионального образования и создания национальной интеллигенции, от самодеятельности до профессионального искусства, от кружков любителей литературы до создания союза писателей и процветающей литературы.

Таджикские советские школы тогда существовали только на Памире, где тоже из-за нехватки учебников и педагогов с учебой были большие проблемы. В северном Таджикистане, например в Ходженте, тогда помимо узбекских советских школ, существовали и около 400 таджикских, но все были религиозными, которые давали только богословские знания^[11]. Таджики были поставлены перед фактом: обучать детей в русской или узбекской школах, где эти языки для таджиков были непонятными и трудными, или в старометодных школах, где преподавание в основном шло на родном языке, но полностью под влиянием религии. С другой стороны, большинство людей не были хорошо осведомлены о сущности светских школ и выбирали старометодные школы. Таким образом, таджики больше находились под влиянием мулл и ишанов.

Ш. Шотемур, как и все прогрессивно мыслящие люди своего времени, считал, что социально-культурная психология таджиков, находящаяся под влиянием религиозных фанатов, не развивалась в течение веков. Поэтому он активно выступил против религиозных предрассудков, которые очень резко и негативно влияли на социально-культурное поведение людей. При этом он не был скован вопросами религии и как светский человек, понимал, что старая идеология, отстававшая от большого мира на сотни лет, бытовавшая в Средней Азии и в том числе в местах, населённых таджиками, веками не приносила пользу и являлась только причиной самоторможения социально-экономической жизни этого региона. Он мечтал видеть таджиков людьми, свободными от всяческих предрассудков. Такая постановка вопроса укрепилась у него в процессе расширения гражданского и политического мировоззрения в процессе учёбы и самообразования при посещении  культурных и промышленных центров Союза.

Шотемур стоит у истоков становления таджикской национальной интеллигенции. Он один из первых, кто призывал народ к здоровой жизни, боролся за равноправие женщин, организовывал и объяснял роль первых выборов с участием широкой массы, предложил своему народу светскую жизнь, при этом борясь против вековых религиозных предрассудков.

 

 

Репродукция фотографий Шириншо Шотемура сделана автором этих строк из старых газет Таджикской ССР.

 

 

 

[1] Очерки по истории Советского Бадахшана.– С. 68.

[2]Ходжибеков, Э. Исмаилитские духовные наставники (пиры) и их роль в общественно-политической и культурной жизни Шугнана: Вторая половина ХIХ – 30-е годы ХХ вв.: Дис. канд. ист. наук. – Душанбе. 2002, 167 с.

[3] Набиев, А. Ташаккули маорифи халк дар Помир //Газетаи муаллимон, -1957, -5 окт.

[4] ЦПА КП РТ. Ф.25. Оп.1. Д.3. Л.10.

[5] ЦГА УзССР.Ф.-И.25. Оп.1.Д.1433.Л.25-29.

[6] ЦПА КП РТ. Ф.1. Оп.1. Д.12. Л.16.

[7] Актуальные проблемы истории национально-государственного строительства в СССР.-Душанбе. -1970, –84.

[8] Там же. С. 50.

[9] Топильский, М. Ранние зори Таджикистана (1924-1931).Воспоминания.-М. Наука, 1968, –С. 50–52.

[10] Макашов, А.В. Указ. раб.– С.53.

[11] Юсуфбеков. Р. От сплошной неграмотности к вершинам просвещения// Славное сорокалетие: Сборник. –Душанбе: Ирфон, 1964. – С.155-171.; ЦПА УзССР. Ф.58. Оп.1. Д.762. Л.123.

Муфассал ...

АНДЕШАҲО ДАР ҲОШИЯИ МУЛОҚОТИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ БО НАМОЯНДАГОНИ АҲЛИ ҶОМЕА ВА ХОДИМОНИ ДИНИ КИШВАР

Ғоибназарзода Саид Муҳаммадназар - доктори илми иқтисод,

ходими калони илмии шуъбаи тадқиқоти иҷтимоиёту иқтисодиёти

Бадахшони Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ

 

АНДЕШАҲО ДАР ҲОШИЯИ МУЛОҚОТИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ БО НАМОЯНДАГОНИ АҲЛИ ҶОМЕА ВА ХОДИМОНИ ДИНИ КИШВАР

 

Хеле ҷолиб ва ибратомӯз аст, ки ҳар мулоқоти Пешвои миллат бо аҳли зиё ҳамасола як ҳадафи нек ва баланди миллиро пешорӯи мо мегузорад ва як барномаи мушаххас ва ҷиддиро дар ҷодаҳои пешрафту дастовардҳои миллӣ пайгирӣ менамояд. Мулоқоти имсолае, ки санаи 09.03.2024 бо намояндагони аҳли ҷомеа ва ходимони дини кишвар сурат гирифт аз тамоми суҳбатҳои пешина ба куллӣ фарқ дошт ва бо тозагониҳо ва масъалагузориҳои мубрами рӯз уфуқҳои нави амалу кор ва пешрафти маънавии кишварро, хусусан дар соҳаи дин, ба рӯи мо боз гардонд.

Лозим ба ёдоварист, ки ҳамаи дастурҳои раҳнамунсози Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба анҷом додани хайру саховат, дастгирии оилаҳои камбизоат, ятимону бепарасторон, сарфаю сариштакорӣ ва танзими маъракаву маросимҳо аз беҳтарин аҳкоми тарбиявии Қуръони карим ва ҳадисҳои набавӣ гирифта шуда, мақсад аз он ҳидояти мардум ба роҳи пурсаодати зиндагӣ мебошад. Чи тавре худ огаҳ будем дар ҷараёни мулоқот бо намояндагони фаъоли ҷомеа ва ходимони дин Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори дигар оид ба ҷараёни татбиқи қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” ва “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд” андешаронӣ карда, аз аҳли ҷомеаи кишвар риояи қатъии муқаррароти қонунҳоро талаб намуданд.

Тавре Пешвои миллат таъкид намуданд мутаассифона, ҳодисаҳои вайрон намудани қонун дар бобати гузаронидани маъракаҳо ба чашм мерасанд. Ҳоло ҳам баъзе одамон дар баргузор намудани маъракаҳо ба исрофкорӣ роҳ медиҳанд. Таъкид гардид, ки зоҳирпарастиву исрофкорӣ ва риоя накардани меъёру андозаҳои муайяншудаи анъана ва расму оинҳои мардумию динӣ, аз ҷумла садди роҳи баланд гардидани сатҳи зиндагии аҳолӣ мегардад.

Бо ёдоварӣ аз фармудаҳои қуръонӣ ва ҳадисҳои набавӣ бори дигар таъкид гардид, ки исрофкоронро Худои таъоло дӯст намедорад. Дар месъалаи сафарҳои бисёркаратаи шаҳрвандон ба ҳаҷ ва умра Пешвои миллат таъкид доштанд, ки танҳо як дафъа анҷом додани ҳаҷ бар муъминон фарз аст ва Паёмбари ислом (с) худашон ҳам танҳо як бор ҳаҷ кардаанд.

Аз ин хотир, пешниҳод карда шуд, ки шахсоне, ки маротибаи дуюм ва сеюм ба ҳаҷ рафтан мехоҳанд, метавонанд аз рӯи аҳкому фармудаҳои шариат амал карда, маблағи хароҷоти онро барои зиндагии шоистаи хонаводаи худ, таҳсили фарзандону наберагон, ободии диёр, бунёди корхонаву мактабҳо, роҳу пулҳо, инчунин барои кӯмаку дастгирии ятимону бепарасторон, маъюбону беморон ва оилаҳои камбизоат сарф намуда, аҷру савоби беандоза ба даст оранд.

Супоришҳои дигар ба намояндагони ҷомеаи кишвар оид ба таълиму тарбияи насли наврас дар роҳи хештаншиносию ватандӯстӣ, бунёди муассисаҳои муосири таълимӣ, иншооти мухталифи иҷтимоию иқтисодӣ, риояи қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” ва “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд” дода шуд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки мо бояд дар амалӣ намудани арзишҳои миллӣ ва динии худ ҳамеша манфиати мардуми Тоҷикистонро дар мадди назар дошта, ба қадри соҳибистиқлолии давлатамон бирасем ва ин неъмати бебаҳоро ҳамчун гавҳараки чашм нигаҳбонӣ намуда, шукронаи онро ба ҷо орем. Дар мулоқот якчанд зиёиён ва олимону ходимони дин нисбат ба ҳадафҳои арзишманди Роҳбарияти давлату ҳукумати кишвар, иҷрои ҳатмии қонуну муқаррароти ҳуқуқӣ, инчунин дигар масъалаҳои мубрами ҷомеа андешаронӣ намуда, ҳамзамон ба нигарониҳо ва талаботи хайрхоҳонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон арзи ҳамовозию пуштибонӣ карданд.

Муфассал ...

РУШДИ ФАРҲАНГУ ТАМАДДУНИ МИЛЛАТИ ТОҶИК АЗ БЕДОРИИ ХУДШИНОСИСТ

 АБОДУЛЛОЕВА САФИНА ЮСУПОВНА - доктори илмҳои филологӣ, ходими пешбари илмии шуъбаи забонҳои помирии Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б.Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

РУШДИ ФАРҲАНГУ ТАМАДДУНИ  МИЛЛАТИ  ТОҶИК АЗ БЕДОРИИ ХУДШИНОСИСТ

«Равандҳое, ки дар ҷаҳони муосир идома доранд, аз ҷумла бархӯрди фарҳангу тамаддунҳо, тафриқаву низоъҳои диниву мазҳабӣ, густариши бесобиқаи терроризму экстремизми динӣ, «сиёсати дугона» нисбат ба гурӯҳҳои ифротгароиву динӣ василаи истифодаи қувваҳои гуногуни манфиатхоҳ гардидаанд….» Эмомалӣ Раҳмон, Душанбе, 2024

 Дар давоми сӣ соли соҳибистиқлолии кишварамон намояндагони қишрҳои гуногуни ҷомеа, афроди бо нангу номуси ҷомеаи тамаддунофар дар  натиҷаи дарки арзишҳои миллӣ ва фарҳангу ахлоқи ҳамидаи аҷдодӣ сиёсати давлатро дастгирӣ намуда, иқдомоти хубро дар амалӣ сохтани сиёсати пешгирифтаи давлат гузоштаанд. Иқдомоти шахсони хайрпеша дар баробари баланд бардоштани вазъи иқтисодиву иҷтимоии мамлакат, инчунини дигар, дар хизмати маънавӣ барои халқу ватани азизамон зоҳир мегардад. Неъмати бузургтарини халқу кишварамон истиқлолияту озодӣ ва дунявӣ будани мамлакат мебошад. Маҳз истиқлолият ба мо имкон дод, ки мо ба эҳёи арзишҳои миллӣ ва динии худ ноил гардида, бузургони илму адаб ва пирони хирадро дар сатҳи ҷаҳонӣ муаррифӣ намоем. Эҳёи расму ойинҳои миллӣ ва ҷашну идҳои аҷдодӣ аз қабили Наврӯзу Меҳргон, Тиргону Сада ва идҳои динии Рамазону Қурбон аз шарофати озодии виҷдону озодандешии мардуми кишварамон имконпазир гардидааст. Бузургдошти шахсиятҳои барўманди илмӣ ва динӣ – Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, Абӯалӣ ибни Сино, Абдураҳмони Ҷомӣ, Муҳаммади Хуҷандӣ, Абӯрайҳони Берунӣ, Муҳаммади Ғазолӣ, Носири Хусрави Қубодиёнӣ, Мир Саид Алии Ҳамадонӣ ва дигарон, чандин маротиба нашр гардидану дастрас гардидани Куръони маҷид маҳз аз ҷумлаи иқдомотест, ки шаҳодати бевоситаи миллати мутамаддини тоҷик мебошад.

Дар ҷаҳони муосир зуҳуроте низ ба назар мерасанд, ки боиси халалдор сохтани тамоми самтҳои зиндагии мамлакат шуда метавонанд. Масъалаи аввале, ки аз тарафи Ҷаноби Олӣ, Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо фаъолон, намояндагони ҷомеа ва ходимони дини кишвар иброз гардида буд, роҳи ҳифзу такомули арзишҳои эътиқодиву ахлоқии дини мубини ислом тавассути поксозии он аз ҳама гуна хурофоту таассуб, ҳимоя аз тафриқаандозӣ ва пойдории асолати динӣ мебошад.  Вақтҳои охир зуҳуроти таассубу хурофот, тафриқаандозиву ифротгароии динӣ  боиси риоя нагардидани меъёрҳо ва қонунҳои амалкунанда шуда истодааст. Дар вазъияти мураккаби ҷаҳони муосир ин гуна амалҳо моро ҳушдор месозанд, ки барои ҳифзи истиқлолу озодӣ ва амнияти давлату ҷомеа риояи оқилонаи талаботи қонунҳои давлати дунявӣ дар ҳамбастагӣ бо арзишҳои динӣ ба роҳ монда шуда, пеши роҳи паҳншавии тафриқаандозиву ифротгароиро комилан бигирем, зеро омили ифротишавии ҷомеа ва пайвастани шаҳрвандон ба созмонҳои террористии хусусияти динидошта оқибати ногувор хоҳад дошт.

Масъалаи амалисозии манфиатҳои абарқудратон ҷиҳати азнав тақсимкунии дунё, мусаллаҳшавии бошитоб, оғози марҳалаи нави «ҷанги сард», густариши бесобиқаи фаъолияти гурӯҳҳои террористиву экстремистӣ, ки мутаассифона, хусусияти динӣ касб намудааст, нигароникунандамебошад, ки халқи тоҷик бояд дастаҷамъона бар зидди чунин зуҳуроти номатлубу хатарнок мубориза бурда, дар кишвар барои таъмин намудани волоияти қонун мусоидат намояд.

Исрофкориву зиёдаравӣ, риёкориву зоҳирпарастӣ омили дигари хатарноки ҷомеаи имрўза ба шумор меравад, ки баёнгари маърифати пасти суннатшиносӣ ва риояи арзишҳои динӣ ба шумор меравад.

Фарҳанги хуби либоспӯшӣ, рафтору анъанаҳои махсуси он, ки инъикоскунандаи  арзишҳои моддиву маънавии гузаштаи мардумамон ба шумор меравад, бояд пояи мустаҳкам дошта бошад, зеро намояндаи ҳар миллатро пеш аз ҳама аз рӯйи забон, фарҳанг ва шаклу тарзи либоспӯшияш мешиносанд. Тавассути зебоиву рангорангии либоспушӣ меъёрҳои ахлоқиву эътиқодии мардуми бостонии тоҷик инъикос мегардад. Ба хотири ҳифзи асолат ва арзишҳои миллӣ воридшавии либосҳои бегона, ки хилофи урфу одати фарҳанги мо мебошанд, хотима бояд гузошт.

Ҳамин тариқ, дар такя ба қонунҳо «Дар бораи озодии виҷдон ва иттиҳодияҳои динӣ», «Дар бораи муқовимат ба экстремизм», «Дар бораи муқовимат ба терроризм», «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим», «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд», Консепсияи сиёсати давлатӣ дар соҳаи дин, стратегияҳои миллӣ оид ба муқовимат ба экстремизм ва терроризм барои солҳои 2016 – 2020 ва 2021 – 2025 тамоми зуҳуроти номатлуби ҷаҳони имрўзаро бартараф сохта, аз ҷавонони азиз, соҳибони имрӯзу фардои Тоҷикистони соҳибистиқлол таъкид ба амал оварда мешавад, ки  роҳи илму маърифат, омўзиши технологияи муосир, роҳи беҳтар сохтани зиндагии имрўзаро пеш гирифта, кўшиш ба харҷ диҳанд,ки Ватани маҳбуби худамонро боз ҳам ободу шукуфон созанд.

 

 

 

Муфассал ...

ИСТИҚЛОЛИЯТ-КАФИЛИ ОЗОДИИ ВИҶДОН

Абдулназарзода Абдулназар Абдулқодир- доктори илмҳои филологӣ, сарходими илмии шуъбаи фолклор ва адабиёти Бадахшони Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ

 

ИСТИҚЛОЛИЯТ-КАФИЛИ ОЗОДИИ ВИҶДОН

(дар партави суханронии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ходимони дин ва фаъолони ҷомеа)

 

Замони Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баробари дигар неъматҳои муҳими ҳаётӣ барои халқу миллати мо озодии диниро пурра муҳайё намуд. Он маҳдудиятҳое, ки дар замони Шўравӣ барои тоҷикон чун дигар мамолики тобеияти он сохт дар адои маросиму заруриёти динӣ вуҷуд доштанд, аз миён бурда шуданд. Аз анҷоми рукнҳои намозгузорӣ то тавофи Каъба барои халқи мо имкониятҳо фароҳам оварда шуда ягон мушкилоти дигаре мушоҳида намегардад. Дар вохурӣ бо ходимони дин ва фаъолони ҷомеа Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баробари дигар масъалаҳои муҳим марбут ба диндорӣ ва анҷоми маросимҳои он, баъзе нуқтаҳоеро хотиррасон намуд, ки аз озодии комили динии тоҷикистониён дар замони истиқлолият шаҳодат медиҳанд. Аз ҷумла ишораи Роҳбари давлат “Мо имрӯз шукрона мекунем, ки аз баракати истиқлоли давлатӣ дар тамоми соҳаҳои ҳаёти иҷтимоии кишварамон, аз ҷумла дар самти озодии виҷдон шароити созгору мусоид фароҳам гардидааст ва имрӯз шаҳрвандони мо фаризаҳои динии худро озодона анҷом медиҳанд.” далели гуфтаҳои боло мебошад.

Мусаллам аст, ки ҳафтод соли замони Шўравӣ тавассути ҷорӣ намудани маҳдудиятҳои зиёди динӣ барои шаҳрвандон, аз ҷумла дар бахши таълими динӣ боиси паст гардидани сатҳи фаҳмишу эътиқоди мардум гардид. Ин аст, ки яке аз сабабҳои сар задани нооромии солҳои навадуми қарни гузашта дар кишвари мо ин озодии ҳамаҷонибаи динӣ соҳиб гаштани шаҳрвандон бо он дониши нокифояи худ дар он замони ба истилоҳ “демократия” буд. Оне ки тамоми ҷангҷўён худро ба истилоҳ “муҷоҳид” меномиданд, далели он аст, ки ноогоҳии динии шаҳрвандон истифода гардида, ҷанги таҳмилӣ роҳандозӣ гардида шуд. Ҳол он ки муҷоҳид дар Ислом онҳоеро меномиданд, ки танҳо дар роҳи Ҳақ меҷангиданд. Ба гуфти дигар ҷанги шаҳрвандӣ аз бисёр ҷиҳатҳо характерӣ динӣ дошт, зеро манфиатдорон эҳсосоти динии мардумро барои оғозу алангаи нооромиҳо истифода мебурданд.  Бе сабаб набуд, ки ҷанг аз масҷидҳо сар зад. Сарвари давлат вобаста ба ин тарафи масъала қайд намуданд, ки “он рӯзҳо ашхосе, ки имони худро фурӯхта буданд, падарро зидди писар ва бародарро ба сари бародар шӯрониданд ва ҷанги таҳмилии шаҳрвандии оғози солҳои 90-ум аз масҷидҳо оғоз гардид”.

Бо назардошти ин, хизмати замони Истиқлолият ин на танҳо таъмини озодии пурраи динӣ, балки дар баробари он дар се даҳсола давлату ҳукумат барои баланд бардоштани сатҳи дониш ва худшиносии динӣ чун рукни дигари худшиносии миллӣ, чораҷўйии ҷиддӣ намуда, ба ин васила хатарҳои зиёде пешгирӣ гардида шуда истодаанд. Нашри китобҳои динӣ, асарҳои олимону мутафаккирони тоҷик, таъсиси муассисаҳои динӣ, ташкили чорабиниҳои сатҳи ҷаҳонӣ дар кишвар, ки ба паҳлўҳои мухталифи динӣ марбут буданд, аз зумраи ин кўшишҳо буданд.

Анҷом додани силсилачорабиниҳо ва чораҷўйиҳо ба монанди “бо ширкати олимону донишмандони машҳури ҷаҳони ислом ва шахсиятҳои маъруф аз 55 давлати дунё баргузор кардани 1310-солагии асосгузори мазҳаби таҳаммулгарои ҳанафӣ, фарзанди фарзонаи миллати тоҷик – Абӯҳанифа Нуъмон ибни Собит”, “бузургдошти шахсиятҳои бонуфузи илмӣ ва динӣ – Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, Абӯалӣ ибни Сино, Абдураҳмони Ҷомӣ, Муҳаммади Хуҷандӣ, Абӯрайҳони Берунӣ, Муҳаммади Ғазолӣ, Носири Хусрави Қубодиёнӣ, Мир Саид Алии Ҳамадонӣ ва дигарон, чопи осори зиёди ахлоқиву илмии мутафаккирони гузашта, ба забони тоҷикӣ тарҷума кардану се маротиба нашр намудани Қуръони карим ва ба мардуми Тоҷикистон дастрас гардонидани он” аз ҷумлаи ин ташаббусҳо буданд. Дар баробари ин, ба қавли Президенти кишвар “Бо дастури Роҳбари давлат яке аз тафсирҳои муътабари Қуръони карим – «Тарҷумаи тафсири Табарӣ», «Ҳидоя»-и Бурҳониддин Абӯҳасан ибни Абӯбакр, «Саҳеҳ»-и Имом Бухорӣ, «Муқаддима»-и ибни Халдун ва асарҳои дигар мутафаккирони бузурги исломӣ ба забони тоҷикӣ тарҷума ва нашр карда шуданд”, ки барои баланд бардоштани тафаккури динии шаҳрвандон заминагузорӣ намуд.

Ҳамзамон Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон барои танзим ва амалисозии сиёсати давлат роҷеъ ба масъалаҳои динӣ як қатор  ниҳодҳои калидии давлатиро таъсис дода, чанд қонунҳои муҳим ва саривақтии дахлдорро қабул намуд. Пешвои муаззами миллат вобаста ба ин иқдомот ишора кард, ки “Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолӣ ба ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд ҳамчун арзиши олӣ муносибат намуда, барои амалӣ гардонидани онҳо усулу воситаҳои заруриро дар сохтори давлатӣ ташаккул дод. Таъсиси Кумитаи дин, танзими анъана ва ҷашну маросим дар назди Ҳукумат, Муассисаи давлатии Маркази исломшиносӣ дар назди Президенти мамлакат, Донишкадаи исломии Тоҷикистон ба номи Имоми Аъзам, қабули қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим», «Дар бораи озодии виҷдон ва иттиҳодияҳои динӣ», «Масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд», бақайдгирии 4 ҳазор иттиҳодияи динӣ, яъне масҷидҳо ва ташкили сафари дастҷамъонаи шаҳрвандон ба ҳаҷ ва умра аз ҷумлаи иқдомоти дар ин самт амалигардида мебошанд”.

Барои адои русумҳои динӣ кушодани дари масҷидҳои зиёд ва  ҷамоатхона барои намозгузорон дар кишвар дар замони истиқлолият як хизмати хеле бузург буд. Аз рўйи ин нишондиҳанда Ҷумҳурии Тоҷикистон дар минтақа дар сафи пеш мебошад, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ дар ин хусус қайд намуд, ки “имрӯз дар Тоҷикистон ба 2000 нафар шаҳрванд як масҷид рост меояд, дар ҳоле ки ин нишондиҳанда дар кишварҳои аъзои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил 3 – 3,5 ҳазор ва дар дигар кишварҳои мутараққии ҷаҳон 5 – 5,5 ҳазор нафарро ташкил медиҳад. Ҳамзамон бо ин, дар кишвар як ҷамоатхонаи исмоилӣ, ду кумитаи рушди ҷамоатхонаҳои исмоилӣ ва 67 ташкилоти динии ғайриисломӣ фаъолияти озодона дорад”.

Президенти кишвар масъалаи фароҳамоварии имконот барои озодии виҷдон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар замони истиқлолияти давлатӣ нисбати замони Шўравӣ таҳлил намуд ва махсус қайд доштанд: “Худатон мулоҳиза кунед, ки дар замони шӯравӣ дар Тоҷикистон ҳамагӣ 34 масҷид, аз ҷумла 17 масҷиди ҷомеъ, 15 калисо ва 2 куништ фаъолият дошт... Имрӯз дар Тоҷикистон 4 ҳазор масҷид, Донишкадаи исломӣ, ниҳодҳои диншиносии илмӣ, беш аз 250 ҳазор нафар ҳоҷиён, бештар аз 400 ҳазор умракардагон ва ҳазорҳо нафар ходимони дин – дастпарварони муассисаҳои таҳсилоти динии хориҷиву ватанӣ дар фазои озодиҳои истиқлол тарбия ёфтаанд”.

Ё худ дар ҷойи дигар дар масъалаи тавофи Каъба Пешвои муаззами миллат ишора намуданд: Дар даврони то соҳибистиқлол шудани кишвар аз 5 миллион аҳолии Тоҷикистон ҳамагӣ 29 нафар маросими ҳаҷро анҷом дода буд... Аммо дар замони соҳибистиқлолӣ, бо вуҷуди он, ки мо дар натиҷаи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ ба мушкилоти сахту сангини иқтисодӣ рӯ ба рӯ гардидем ва таъсири манфии онро то имрӯз дар ҳаёти худ эҳсос мекунем, раванди ба ҳаҷ рафтани шаҳрвандон тамоюли зиёдшавӣ касб намуд... Танҳо соли 2023-юм 63 ҳазор нафар шаҳрвандони кишвар маросими ҳаҷ ва умраро адо кардаанд”.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо муҳайёсозии  шароити комилу мусоид барои озодии виҷдон дар кишвар қаноатманд нагардида, минбаъд низ барои ҷораҷўйиҳои бештар заминаҳои навро таъсис дода истодааст. Дар вохўрӣ бо аҳли зиё ва ходимони дин Роҳбари мамлакат аз бархе аз ташаббусҳои дигар низ маълумот манзур намуданд. Аз ҷумла қайд гардид, ки “Мо тасмим гирифтаем, ки ин гуна иқдомот, аз ҷумла нашри тоҷикии матни Қуръони каримро минбаъд низ идома диҳем, то ин китоби муқаддас барои пок нигоҳ доштани асолати динии мардумамон дар ҳар хонадони кишвар мавҷуд бошад... Имсол низ бо ташаббус ва пешниҳоди Тоҷикистон дар созмони ЮНЕСКО ҷашни Мавлоно доир мегардад ва фикр мекунам, ки дар муаррифии шоиста ва шинохти беҳтари забону таъриху фарҳанги миллати тоҷик дар арсаи ҷаҳонӣ, инчунин, таҳкими ҳувияти миллии мо нақши арзишманд мегузорад... Сохтмони бинои наву ҳозиразамони Донишкадаи исломии Тоҷикистон бо санъати баланди меъмории миллӣ босуръат идома дорад”.

Ба қавли Роҳбари кишвар яке аз заминаҳои фароҳамоварии имконоту шароит барои шаҳрвандон дар масъалаи анҷоми фароизи динӣ ин интихоби дурусти сохти давлатдорӣ дар ибтидои давлатсозии нав, яъне оғози солҳои соҳибистиқлолии кишвар мебошад. Дунявӣ ва демократӣ будани сохти нави давлатдории тоҷикон барои шаҳрвандон майдонеро муҳайё сохт, ки дар он новобаста аз дину мазҳаб метавонанд, фарзҳои динии худро бидуни мамоният ва маҳдудият анҷом диҳанд. Ба гуфти Президенти кишвар “танҳо соҳибистиқлолӣ ва низоми дунявии давлатамон имкон фароҳам овард, ки миллатҳои гуногун ва пайравони дину мазҳабҳои мухталиф дар кишварамон фаъолияти динию эътиқодии худро дар доираи муқаррароти Конститутсияи мамлакат ва қонунгузории амалкунанда озодона анҷом диҳанд”.

Албатта интихоби чунин сохти давлатдорӣ ва ташаккули минбаъдаи он, ки оромиву озодии комили шаҳрвандон, алалхусус марбут ба фаъолияти диниро таъмин намудааст, пешниҳод ва хизмати шоистаи Пешвои миллат мебошад, ки сарвари мамлакат низ оид ба он нигошта буд: “Ман ҳамагӣ панҷ рӯз ҳам Роҳбари давлат набудам, дар замоне, ки дар иҷлосияи таърихии 16-уми Шӯрои Олӣ дар шаҳри бостонии Хуҷанд маро интихоб карданд, барои эмин нигоҳ доштани давлати тоҷикон дар арсаи ҷаҳонӣ ва гирифтани пеши роҳи парокандашавии миллати тоҷик – ана ҳамин роҳ ва ҳамин сохти давлатдориро ман пешниҳод кардам”.

Дар заминаи ин, Президенти кишвар ишора намуданд, ки бо шарофати чунин сохти давлатдорӣ аз рўзи нахуст то кунун масъалаи озодии виҷдон дар кишвар пурра ҳаллу фасл ёфтааст, ки масъули демократӣ ва дунявӣ будани кишвари мо мебошад: “Таҳлилу баррасии иқдомоти тайи беш аз 32 сол амаликардаи Ҳукумати Тоҷикистон дар муносибат ба дин нишонаи он аст, ки давлати демократӣ ва дунявии мо дар роҳи таъмин намудани озодии виҷдон қадамҳои устувор гузошта, рисолат ва вазифаи таърихии худро дар назди мардуми эътиқодманд дар сатҳи зарурӣ иҷро карда истодааст”.

Гуфтаҳои боло далели онанд, ки, бемуболиға, дар замони Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон озодии динии шаҳрвандон пурра таъмин карда шуд, барои фаъолияти динӣ тамоми имкониятҳо фароҳам оварда шудаанд. Пешвои миллат низ зимни таҳлили масъалаи мазкур, вобаста ба пайдо гардидани имконоти нав дар давраи соҳибистиқлолии кишвар изҳори қаноатмандӣ намуда, қайд намуд, ки “Соли 2010 аз ҷониби Ташкилоти ҷаҳони ислом оид ба маориф, илм ва фарҳанг (ИСЕСКО) пойтахти фарҳанги исломӣ эълон гардидани шаҳри Душанбе далели возеҳи он мебошад, ки тоҷикон дар ҷодаи ҳифзи мероси динӣ, ғанӣ гардонидани он ва, умуман, фарҳангу маорифи исломӣ дар сатҳи ҷаҳони ислом саҳми арзишманд гузоштаанд. Ин далел, ҳамчунин гувоҳӣ медиҳад, ки барои шаҳрвандони мамлакат ҷиҳати амалӣ намудани ҳуқуқу озодиҳои динӣ дар замони соҳибистиқлолӣ низ имкониятҳои зиёд муҳайё гардида, таъмини озодии виҷдон дар сатҳи зарурӣ қарор дорад.”.

Дуруст ва мусоид будани сиёсати кунунии давлату ҳукумат барои озодии виҷдон ва анҷоми маросимҳои диниро нишондиҳандаҳо ва фазои динии мамлакат собит сохта истодаанд. Дар фарҷом мехостам бо суханони Сарвари кишвар, ки замони Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро бо сохти давлатдории феълӣ барои ҳифзу такомули арзишҳои эътиқодиву ахлоқии динӣ хеле мусоид номидааст, ҳусни анҷом пазирам. Пешвои миллат иброз доштанд: “Бори дигар такрор менамоям, ки ин ҳама аз баракати муқаддастарин неъмати зиндагии халқамон – истиқлолу озодӣ ва дунявӣ будани давлатамон аст, ки барои пайравони ҳамаи динҳо имкониятҳои баробар ва шароити озоду созгори эътиқодиро фароҳам овардааст... Таърихи давлатдории навини тоҷикон ва гузашти вақт дуруст будани интихоби низоми дунявии давлатро дар шароити муосир собит сохт”.

 

Муфассал ...