СЕ ДАВРАИ ТАҶЛИЛИ НАВРӮЗ ДАР БАДАХШОН

Охониёзов Варқа Дустович

доктори илмҳои филологӣ,

сарходими илмии шуъбаи фолклор ва адабиёти Бадахшони

Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови АМИТ.

 

СЕ ДАВРАИ ТАҶЛИЛИ НАВРӮЗ ДАР БАДАХШОН

 

Наврӯз дар замони муосир ба пояи Нарӯзи ҷаҳонӣ расид. Бояд қайд кард, ки Наврӯз чунин манзалатро дар ибтидо низ дошт ва имрӯзҳо он аз нав ҷой ва мавқеи худро дар тамаддуни ҷаҳониён соҳиб гашт. Ҷаҳонишавии Наврӯз дар замони муосир ба ду сабаби асосӣ иртибот дорад: яке Истиқлоли пурраи мамлакати мо, ки барои ҷаҳонишавии Наврӯз имкониятро фароҳам овард ва дигаре, ибтикор ва ташаббуси бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаҳонӣ сохтани Наврӯзи хуҷистапай. 

Ташаббуси Сарвари мамлакати мо нахуст аз ҷониби сарони мамлакатҳои ҳавзаи Наврӯз хуш пазируфта шуд ва баъдан он ба ташаббуси ҷаҳонӣ табдил ёфт. Хуш пазируфта шудани Наврӯз аз тарафи ҷаҳониён ба дар асоси арзишҳои башарӣ иҷро гардидани суннату маросими Наврӯз вобастагӣ дошт. Бояд гуфт, ки ҳанӯз на илми ҳуқуқи башардӯстӣ ва на принсипҳои фунадаменталии башарӣ вуҷуд надоштанд, ки Наврӯз онҳоро ҳамчун як системаи мантиқӣ тавассути иҷрои расму русум ва суннати таомулҳои хеш ба роҳ монда буд. Наврӯз таносуби инсону табиат, мувозинати ҷисму ҷон, тавозуни ақлу руҳ ва табдилу сарду гарми муҳит ва ҳаётро нигоҳ медорад ва тарғиб мекунад. Аз ин рӯ, Наврӯз муҳимтарин зуҳуроти фарҳанги башарӣ ба шумор меояд.

Наврӯз дар мамлакатҳои гуногун ва дар навоҳии гуногуни як мамлакат бо иҷрои суннатҳои ба худ хос таҷлил мегардад, вале дар маҷмуъ ҳамаи ин суннатҳову маросим як маъно ва як ҳадаф доранд. Онҳо ҷузъи Нарӯзи бузург ва Наврӯзи қадимӣ ҳастанд. Дигаргуниҳои ҷузъиии ҷашнгирии Наврӯзро метавон ба ду сабаб вобаста донист:

Пеш аз ҳама, сокинони ҳар ноҳия ва ҳатто ҳар як деҳа шароит ва муҳити зисти гуногун доштанд, шароити иқтисодиву иҷтимоӣ ва табиаташон мухталиф буд. Бинобар ин, онҳо бо назардошти муҳиту шароити иқтисодӣ ва баъзан боварҳои гуногунашон Наврӯзро таҷлил менамуданд ва ҷашн мегирифтанд. Ин гуногунии ҷузъӣ дар суннату маросими Наврӯз хуб ҳам буд, зеро он Наврӯзро бой ва пур аз маросим мегардонд ва аз тарафи дигар, сокинони ҳар маҳал Нарӯзро аз они худ медонистанд ва ба он боварҳо ва умеду орзуҳои худро пайванд медоданд.     

Дуюм, Наврӯз, ки зиёда аз шаш ҳазор сол таърих дорад, дар масири ҳаёташ ба чолишҳою маҳдудиятҳои зиёде рӯ ба рӯ гардида буд. Масалан, дар бисёре аз сарчашмаҳои таърихӣ онро “ҷашни муғон”, яъне ҷашни оташпарастон мехонданд ва маълум аст, ки қисме аз мусалмонон дар давраҳои муайяни таърих ба ин ид аз нигоҳи “иди оташпарастон” назар мекарданд. Ҳатто дар даврони Шӯравӣ, ки ба қавле мардум нисбатан ҳаёти осоишта дошт, Наврӯз ба таври пурра ва дар ҳама ҷо ҷашн гирифта намешуд. Онро асосан дар ноҳияву деҳаҳои дурдаст таҷлил менамуданд ва барои ҳамин ҳам, яъне ба таври ҷудо-ҷудо ҷашн гирифта шудани Наврӯз сабаби дигаргуниҳо дар суннату маросим ва анъанаву боварҳои он гардид. Аниқтараш, чунин ҷашнгирии Наврӯз боис шуд, ки дар як гӯшаи мамлакат як суннат ва дар гӯшаи дигар мамлакат суннати дигари Наврӯз ҳифз шавад ва дар маҷмуъ онҳо як Наврӯз – Наврӯзи миллии моро фароҳам меоварданд.

Наврӯз калонтарин ва бузаргтарин иди миллии мо - тоҷикон маҳсуб мешавад ва аз ин рӯ, дар қисме аз минтақаҳои кӯҳистони Тоҷикистон онро “Наврӯзи султонӣ”, яъне ҷашни подшоҳон мегӯянд, ки чунин унвон шаҳомати онро нишон медиҳад. Дар Бадахшон Наврӯзро асосан бо ду ибора - “Шогун аййӯм” (“Айёми муборак”) ва “Хидӣр айёӯм” (“Ҷашни бузург”) ном мебаранд.

Калимаи “шогун”, ки аз забони санскритӣ, яъне калимаи ҳинудориёии “шгун” ё “шугун” ва ё “шавгун” то ба мо омада расидааст, маънои “фоли нек”, “амали натиҷаи нек дошта”, “хайр ва муборак шуморидани чизе”-ро дорад. Аз ин хотир, мардум дар ин рӯзи нек ҳамдигарро бо ибораи “Шогуни баҳор муборак!” табрик менамоянд ва посухаш “Ба рӯи шумо муборак!” мебошад. Яъне, муборакатии шогуни баҳор ба руй ва барои шумо ҳам муборак бошад.

Ҷои зикр аст, ки дар баъзе ҷойҳо посухи табрикот “Бо рӯи шумо муборак” аст, ки маъно ва мантиқи посухро ба таври дигар маълум месозад. “Бо рӯи шумо муборак” гуфтан, яъне ин муборакиро дидани рӯи шумо боз ҳам муборактар месозад ва шогуни ман бо шумо муборак аст. Ин гуна шодбошӣ ва муборакбодӣ мазмуни рубоиеро аз забони сӯфии маъруф Абӯсаиди Абулхайр ба ёд меорад, ки фармуда:

 

Эй дӯст, эй дӯст, эй дӯст, эй дӯст,

Ҳиҷри ту аз он кашам, ки рӯи ту накӯст.

Мардум гӯянд: Биҳишт хоҳӣ ё дӯст?

Эй бехабарон, биҳишт бо дӯст накӯст!

 

            Бо рӯи дӯст накӯ будани биҳишт гӯё муродифи бо рӯи азиз шогун будани Нарӯз аст.

Дар ҳар сурат, ин масъалаҳо бояд аз назари илмӣ таҳлилу таҳқиқ шаванд. Дар ин ҷо ҳаминро ба таъкид мегирем, ки Наврӯз барои мардум фоли нек аст ва онҳо якдигарро бо волотарин ибораҳои наврӯзӣ таҳнияту дуо мекунанд.

Наврӯз дар Бадахшон дар се давр ҷашн гирифта мешуд. Чунин ҷашнгирии Наврӯз то миёнаҳои асри гузашта дар ҳукми анъана будаст ва дар ин бора чи шоҳидони зинда ва чи манбаъҳои фолклоршиносӣ маълумот медиҳанд.

Давраи аввали омодагӣ ба ҷашнгирии Наврӯз ба охири моҳи январ рост меояд ва онро мардум бо номҳои “Хӣрпичор” ё “Хӣрфирӣпт” (“Офтоб дар мард” ё “Офтобрасӣ”- Шуғнон ва Роҷқалъа), “Хурпапӯδ” ё “Хурфирепт” (“Офтоб дар пой” ё “Офтобрасӣ” - Рӯшон), “Хорпачор” (“Офтоб дар мард” - Бартанг) ва “Граваш” (“Офтоб дар мард”- Язгулом) ёд мекарданд. Калимаи “хӣр” ё “хур” ҳамон Хур ва Хуршеди муродифи Офтоб аст. Сабаби чунин ном гирифтанашон дар он аст, ки аз ҳамин рӯз сар карда, Офтоби оламтоб ба қувват гирифтан оғоз мекунад ва гармии нураш ҳам ба ҷисми замин ва ҳам ба бадани инсон расидан мегирад. Мардуми Кӯҳистони Бадахшон тақвиме дорад, ки ҳисоби он аз нохуни пойи инсон оғоз гардида, то мағзи сараш идома меёбад. Ин ҳисоб чаҳор чилларо мувофиқи фаслҳои сол дар бар гирифта, тақвими “Офтоб дар мард” пас аз ба охир расидани чиллаи зимистон сар мешавад. Ҷолиб аст, ки ҷашнгирии “Офтоб дар мард”, ки як навъ омодагӣ барои Наврӯзи бузург (Хидӣр аййӯм) аст, ба ҷашни аҷдодии тоҷикон Сада - Садае, ки низ бо ташаббуси Пешвои миллат эҳё гардид, рост меояд.

Даври дуюми омодагӣ ба Наврӯз ва анҷоми фароизу суннатҳои махсус ба рӯзҳои 19-21-уми моҳи феврал, яъне расо як моҳ то Наврӯзи бузург баробар меояд. Ин даврро дар Шуғнону Роҷқалъа иди “Хир чизӯн” (“Офтоб ба зону”), дар Рӯшону Бартанг “Бат аййом” ва “Боҷ аййом” мегӯянд. “Офтоб ба зону” ҳамоно маънои расидани ҳисоби ҳаракати Офтоб ба зонуи мардро дорад, яъне ҷисми одам ва муҳити атроф аллакай қувват гирифта, онҳо барои омодагии бештар кӯшиш мекунанд. “Бат” ва “Боҷ” аз таъомҳои маросимии Наврӯз мебошанд, ки дар ин давр пухта шуда, рӯи дастурхон гузошта мешаванд. Суннатҳои зиёде дар ин даври омодагию ҷашнгирӣ анҷом мегарданд ва омода намудани маводи ғизоӣ ва асбобу анҷоми шудгор, тухмиҳои гуногун ва амсоли инҳо барои Наврӯз аз қабили ин амалҳо маҳсуб мегарданд. Дар мавриди бат ва боҷ бошад, онҳоро пухта ба назди қадамҷойҳову зиёратгоҳҳо, ки қариб дар ҳар як деҳа мавҷуданд, мебаранд ва бо ҳам тановул мекунанд. Ин маъно ва рамзи сарҷамъӣ, ваҳдату иттиҳод аст, ки аз некӯтарин арзишҳои Наврӯз маҳсуб мегардад.

Мусаллам аст, ки Наврӯз ба ҳангоми расидани ҳисоб ба дил, яъне аз 21 то 23-юми моҳи март таҷлил мегардад. Ҳангоме, ки Офтоб дар дил аст, тамоми ҷисми инсон гарм ва омодаи шукуфтан аст ва чунин омодагии шукуфтан табиат ҳам дорад. Ин рамз иртиботи вуҷуди сағир (микрокосм – Одам) ва вуҷуди кабир (макрокосм – Табиат)-ро барои мо муаррифӣ мекунад. Наврӯз ҷашни одаму одамгарӣ ва оламу оламнигарӣ аст. Бас аст, агар аз суннатҳои зерини наврӯзӣ ва рамзу мафҳуми онҳо ёд шавад, то муҳтавои Наврӯз ва арзиши он барои оламиён ошкор гардад:

• дар Наврӯз ба ҷони ҳеҷ як махлуқи ҷондор ҷавр намешуд. Таъомҳои наврӯзӣ, ки мувофиқи анъанаву суннати ниёгон аз “ҳафт син” ё “ҳафт шин” омода мешуданд, заррае аз гӯшти ҳайвонот, паррандаҳо, чаррандаҳо ва хазандаҳоро надошт;
• ба ҳангоми ҷашни Наврӯз аёдати падару модарон, куҳансолон, беморон ва одамони муҳтоҷ аз фарзҳои ин ҷашн аст;
• хайру садақа кардан аз олитарин суннатҳои наврӯзӣ шуморида мешавад;
• агар дар оилаи касе дар давоми сол ягон мусибат (азо) шуда бошад, соҳибхонаҳои ҳамсоя саҳари барвақт ба хонаи ӯ (онҳо) омада, пеш аз ҳама ҷорӯбҳои наврӯзиаш (он)-ро мебанданд. Ин маънои онро дорад, ки соҳиби хонаи мусибатдошта худро танҳо ҳис накунад ва пас аз тоза кардани хонаву дар аз ғампарастию ҷомаи сиёҳ ба бар кардан халос шавад;
• одамони бо ҳамдигар ногап бояд дар рӯзҳои Наврӯз бо ҳамдигар оштӣ шаванд ва аз ҳамдигар узрхоҳӣ кунанд;
• талаби ҳар кас дар ин рӯз бояд қонеъ шавад. Дар гузашта одамон дар ин рӯзҳо аз суннати “килоғузғуз”-и Наврӯз истифода намуда, чизи дӯстдоштаашонро аз ҳамсоя металбиданд (масалан: асп, хар, шутур ва мисли инҳо);
• поку тоза будан ба зоҳиру ботин аз талаботи асосии Наврӯз аст;

 

Садҳо суннату маросим бо мафҳуму ҳадафҳояшон дар ин рӯзҳо анҷом мешаванд, ки ҳамоно ба арзишҳои умумбашарии иди Наврӯз далолат мекунанд.

Ба мардуми шарифи Тоҷикистон ҷашни Наврӯзро табриккунон “Шогуни баҳор муборак!” мегӯям.

 

 

 

Муфассал ...

«Наврўз пайвандгари дирўз ва имрўз»

          20.03.24 дар Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИТ бо ибтикори директори Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандаров, доктори илми филология Қаландариён Ҳ.С. конференсияи илмию амалӣ бахшида ба «Наврўзи Аҷам» таҳти унвони «Наврўз пайвандгари дирўз ва имрўз» баргузор гардид.

          Конференсияро директори ИИГ АМИТ, доктори илми филология Қаландариён Ҳоким кушода, андешаҳои илмиро роҷеъ ба саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар эҳё намудани ҷашни Наврўз, муҳимтарин ҷанбаҳои наврўзӣ аз қабили созандагиву амнияти кишвар, покизагии маънавию ҷисмонӣ ва ваҳдату ҳамраъйӣ баён намудаанд.

Пас аз он маърўзаҳои ҷолиб аз тарафи Шоинбеков А. номзади илмҳои таърих, мудири шуъбаи таърих, мардумшиносӣ ва бостоншиносӣ таҳти унвони «Омўзиши наврўзи Бадахшон аз нигоҳи мардумнигорӣ ва мардумшиносӣ», Шакармамадов О. ходими илмии шуъбаи фолклор ва адабиёти Бадахшон бо унвони «Маънои вожаҳои марбут ба наврўзи Кўҳистони Бадахшон», Мамадшерзодшоев У. ходими илмии шуъбаи таърих, мардумшиносӣ ва бостоншиносӣ «Суннатҳои наврўзии тоҷикони Афғонистон» ироа гардида, далоили ҷолиберо дар боби Наврўз ба саҳми ҳозирин расониданд.

Дар бахши музокирот бошад, иштирокдорон андешаҳояшонро иброз доштанд. Конференсия дар сатҳи баланди илмӣ гузаронида шуд.

 

                         

Муфассал ...

Тараннуми Наврӯзӣ

Тараннуми Наврӯзӣ

         Имрӯз дар маркази шаҳри Хоруғ ду муассисаи бонуфузи илмӣ-таҳсилотӣ - Донишгоҳи давлатии Хоруғ ба номи М. Назаршоев ва Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Баҳодур Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон чорабинии бахшида ба ҷашни Наврӯзро бо як шукӯҳу шаҳомати хоса гузарониданд. Дар чорабинӣ муовини Раиси Вилояти мухтори кӯҳистони Бадахшон муҳтарам Нилуфар Асламшоева иштирок дошта, пас аз тамошо намудани дастархони наврузӣ ва дастовардҳои илмии ин ду муассиса, ҳозиринро бо ин иди бузурги мардуми тоҷик табрику таҳният намуданд. Муовини Раиси ВМКБ махсус таъкид бар он доштанд, ки маҳз бо ибтикору ташаббуси оқилонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Навруз ҳамчун иди байналмиллалӣ аз тарафи созмони ЮНЕСКО эълон гардид ва мо имрӯз метавонем ин идро бо як фараҳу бузургӣ ҷашн гирему фарҳангу маданияти чандинҳазорсолаи худро ба ҷаҳониён муаррифӣ созем.

            Раёсати Институти илмҳои гуманитарии АМИТ аз фурсати муносиб истифода бурда кулли мардуми шарифи Тоҷикистонро бо ин ҷашни фархундапай ва хуҷаста табрику таҳният намуда, барои ҳар як тоҷикистонӣ зиндагии осудаву озоду пурбарор, қалби поку нияти тозаву тафаккури расо, ҳар рӯза дастархони пури наврӯзиву ҳамдигарфаҳмиву тинҷиву амониро хоҳон аст. Бигзор Тоҷикистони азизамон рӯз аз рӯз зеботару озодатар, бойтару бадавлаттар гардида, бо сулҳпарвариву некхоҳии худ машҳури ҷаҳониён гардад.

 

Ҳамватанони азизу гиромӣ!

Наврӯзатон фирӯз бод, ҳар рӯзатон Наврӯз бод!

 

Муфассал ...

СУННАТҲОИ НАВРӮЗИИ ТОҶИКОНИ АФҒОНИСТОН

Умед Мамадшерзодшоев

Ходими илмии шуъбаи таърих ва этнографияи Институти илмҳои гуманитарӣ ба номи Б.И Искандарови АМИТ

 

СУННАТҲОИ НАВРӮЗИИ ТОҶИКОНИ АФҒОНИСТОН

Наврӯз яке аз ҷашнҳои қадимтарини   қавмҳои ориёӣ аз ҷумла Эрон , Афғонистон ва Тоҷикистон  ба ҳисоб рафта, таърихи он ба давраҳои бостонӣ иртиботи қавӣ дорад ва он дар тули асрҳо дар миёни сокинони ин кишварҳо маҳбубияти беандоза касб намуда, онро бо шукӯҳу шаҳомат ва суннатҳои хоса ҷашн мегирифтанд.  

Дар ин мақола мо тасмим гирифтем, ки мавзӯи “Суннатҳои наврӯзии тоҷикони Афғонистон”-ро, ки онҳо ин ҷашнро бо расму оинҳои хоса ва мутафовит анҷом медиҳанд мавриди баррасӣ қарор диҳем. Ҳамчунин ҳангоми  баррасии мавзӯъи мазкур мо кӯшиш намудем, бархе аз оинҳои наврӯзии Бадахшони Тоҷикистон ва Наврӯзи тоҷикони Афғонистонро бо ҳам муқоиса намуда, фарқият ва шабоҳати онҳоро  нишон диҳем.   

Яке аз оинҳои наврӯзии тоҷикони Афғонистон ин милла ё ҷашни “Гули сурх” мебошад, ки  сокинони Афғонистон онро бо шукӯҳу шаҳомати хоса анҷом медиҳанд. Ҷашни ”Гули сурх” ба рӯидани лолаҳои сурх иртибот дорад, яъне вақте ки лолаҳои сурх дар даштҳо ва рӯи талу тепаҳо ва атрофи он  мерӯянд ва майдонҳо ҳама ҷо сурх мешаванд мардум аз саросари кишвар ба  Мазори шариф меоянд, то дар ин ҷашни бузург яъне Наврузи Аҷам ширкат кунанд.

Бояд гуфт, ки агар мардуми Бадахшони Тоҷикистон дар гузашта  мувофиқи шароити табиати худ  фарорасии рӯзи Наврӯзро бо тақвимҳои сангӣ муайян мекарданд,  тоҷикони Афғонистон фарорасии рӯзи Наврузро бо шукуфтани гули лола ва сурх шудани пуштаҳо ва талу тепаҳо муайян мекарданд. Шоире дар ин бора фармудааст:

            Табассум кардааст Наврӯз имрӯз,

            Ки фавҷи лола дар саҳро бадар шуд.

Доир ба таърихи наврӯзгоҳи Мазори шариф муҳаққиқон чунин ибрози назар намуданд, ки ин наврӯзгоҳ таърихи тоисломӣ дорад ва он мазоре, ки дар он ҷо мавҷуд аст он маълум нест, ки ба кадом шахс тааллуқ дорад вале ин чиз маълум аст , ки он аз давраи ориёӣ ба ёдгор монда буд. Бархе гумон мекунанд, ки ин оромгоҳи Зардушт буда, таърихи панҷҳазорсола дорад.  Вале вақте ки Темуриён ба сари қудрат меоянд дар замони ҳукмронии ҳокими темурӣ Ҳусайн Бойқаро ва вазираш Алишер Навоӣ ин мазор аз сари нав бо услуби ҳунари меъмории  Хуросонӣ кошикорӣ карда мешавад ва бо амри Ҳусайн Бойқаро ин мазор ба Шоҳи вилоят мансуб дониста мешавад.Вале бархе аз сокинони  шимоли Афғонистон бошанд,   ин мазорро ба ягон шахси хосе мансуб намедонанд.   

Сокинони Афғонистон дар гузашта ҷашни Наврӯзро бо номҳои “Ҷашни Ҷамшедӣ” ё “Наврӯзи султонӣ” ёдовар мешуданд, вале имрӯз бошад ин ҷашн бо номҳои “Ҷашни Наврӯз”, “Наврӯзи бостон”, “Милаи гули сурх” ва “Иди Наврӯз” таҷлил мешавад.

 

 

ДИРАФШИ КОВАЁНӢ

Тавре қаблан ишора намудем, замоне, ки гулҳои лола дар талу теппаҳои вилоёти Афғонистон мерӯянд ва тамоми майдонҳо сурх мешаванд, мардум аз аз ҳар гӯшаву канори кишвар ва давлатҳои ҳамсоя барои ҷашнгирии иди Наврӯз ба шаҳри Мазори шариф меоянд ва бо расидани нахустин рӯзи Ҳамал сараввал дар наврӯзгоҳи Мазори шариф соати 8 субҳ дирафши коваёниро барафрошта мекунанд ва ин дирафш то чиҳил рӯз бар фарози Мазори шариф нигоҳ дошта мешавад.

СУМАНАКПАЗӢ

Яке аз оинҳои муҳим ва куҳани наврӯзии тоҷикони Афғонистон ин суманакпазӣ мебошад, ки тавассути пухтани  ин ғизо мардум  аз омодагии худ аз истиқбол намудани фасли баҳор хабар медиҳанд.Тавре донишманди эронӣ Алиакбари Деҳхудо иттилоъ медиҳад суманакпазӣ барои ақвоми эронитабор аз замони Сосониён ба ёдгор мондааст. Суманак навъе аз ғизои суннатӣ аст, ки аз орд, гандум, равған ва об таҳия мешавад. Ба ақидаи мардум суманак  назри баромадани ҳоҷот ва муродот ва хайру баракат аст.  Ба ин ният занон ва духтарони ҷавон чанд рӯз қабл донаҳои гандумро тар мекунанд, то он ҷавона бизанад ва бо гандумҳои сабзида ба истиқболи баҳор мерафтанд. Пас аз ин онҳо дар шаби Наврӯз гирди ҳам меомаданд ва ҷавонаҳоро дар дег андохта, то субҳ ба пухтани суманак машғул мешаванд. Ҳангоми пухтани суманак занҳо ва духтарон бархе аз оинҳои фарҳангии худро низ анҷом медиҳанд. Масалан духтарҳои ҷавон дар назди дег истода, барои худ фол мегиранд. Барои фолгирӣ онҳо ангуштарии худро ба деги пур аз об мепартоянд ва то пухтани суманак шеърхонӣ мекунанд ва ин суманакпазӣ то субҳ идома меёбад. Вале занҳои Тоҷикистон бошанд барои фолбинӣ ба деги пур аз об сангчаҳоро мепартоянд. Вале он дубайтиҳое, ки занҳо ва духтарони Афғонистон дар сари деги суманак мехонанд, занҳои Тоҷикистон низ айнан ҳамин мисраҳоро мехонанд, ба мисли: 

Суманак дар ҷӯш мо кафча занем,

Дигарон дар хоб мо дафча занем.

Пас аз пухта шудани суманак занҳо онро дар зарфҳои кучак ба мисли пиёла гирифта ба хешу табор ва ширкаткунандагони ҷашни Наврӯз   тақсим мекунанд.  

ОИНИ ҲАФТ МЕВА

Яке аз ҷолибтари расмҳои наврӯзии афғонҳо ин  “Ҳафт мева” мебошад. Одатан афғонҳо дар рӯзи Наврӯз ба ҷои суфраи ҳафт син меҳмононро бо суфраи “Ҳафт мева” пазироӣ мекунанд.Ҳафт мева аз ҳафт намуди меваи хушк ташкил шудааст ба мисли кишмиш, санҷид, писта, фундуқ, ғулинг(зардолуи хушк), чормағз ва олу.

Ҳар як хонавода барои таҳияи ҳафт мева чанд рӯз пеш аз Наврӯз меваҳои хушки дар боло зикршударо харидорӣ мекунад ва модаркалонҳо онҳоро се ё чор рӯз пеш аз Наврӯз шуста, дар як деги калон омехта мекунанд. Оби гармро низ ба андозаи зарурат рӯи меваҳо мепошанд.Он вақт сари дегро пӯшида дар ҷои сард мегузоранд, то шираи ҳафт мева якҷо шуда ширин шавад.

Дар рӯзи Наврӯз аъзои оила дар канори ҳам гирд омада,аввал дуъо мехонанд ва соли навро табрик мегӯянд. Пас аз он модаркалонашон бо салавот  сари ҳафт меваро мекушояд ва каме арақи гулобро низ ба он илова мекунад ва онро ба ҳамагон тақсим мекунад.

ҶАШНИ ДЕҲҚОН

Дар Афғонистон деҳқонон дар рӯзи Наврӯз гирди ҳам ҷамъ шуда, анвоъи васойили зироъатро аз қабили бел, дос, каланд ва маҳсулоти худро ба намойиш гузошта ва пойкӯбию хурсандӣ мекунанд. Ва бо иҷрои ин корҳо орзӯ мекунанд, ки соли нав пурбаракат бошад.  

Дар деҳоти вилоёт мардум барои оғоз намудани кишту кор  барзаговро омода мекунанд ва шохҳову паҳлӯҳои онро ранг мекунанд ва ба шудгоркунӣ машғул мешаванд.

Дар Бадахшони Тоҷикистон низ ин оинро ба таври хоса анҷом медиҳанд. Дар рӯзи ҷуфтбаророн барзаговро ба берун мебароранд ва соҳибхоназан растании муқаддас стирахмро дуд мекунад ва марди он хона болои сари барзагов орд мепошад. Баъзеҳо бошанд ба шохҳои барзагов атола мемоланд ва ба шудгори нахустин оғоз мекунанд. Дар ин вақт дуъо мехонанд:  Шудгори нахустини онҳо дар шакли доира анҷом дода мешавад.

 ХОНАТАКОНӢ

            Яке аз расмҳои ҷолиби тоҷикони Афғонистон ин қабл аз наврӯз анҷом додани хонатаконӣ мебошад. Ин расм ба тариқи зерин ба ҷо оварда мешавад: занони афғон дар остонаи Наврӯз ба шустани фаршҳо ва гардгирии хонаи худ машғул мешаванд, то ин ки дар остонаи Наврӯз хонаашон покиза бошад. Дар охири зимистон бошад онҳо хонаҳои худро ороиш дода ранг мекунанд. Мардҳо кӯшиш мекунанд, ки васоили хонаро дар соли нав нав кунанд.

Дар Бадахшони Тоҷикистон бошад гардгириро чидирдед мегӯянд. Сокинони ин вилоят ороиши хонаро бо орд анҷом медиҳанд ва дар рӯи сутунҳо ва чӯбҳои хона рамзҳои ориёиро нақш мекунанд.

Хуллас таҷлили ҷашни Наврӯз дар миёни тоҷикони Афғонистон ҳамчун як ҷашни бузурги ориёӣ маҳбубияти беандоза дорад ва оинҳои тоҷикони Афғонистон бо сокинони Тоҷикистон шабоҳат ва умумияти беандоза доранд.

                         

  

  

Муфассал ...