
Институт

- Сешанбе, 28 Январ 2025
НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ КАК КРАЕУГОЛЬНЫЙ КАМЕНЬ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ СТРАНЫ

- Якшанбе, 26 Январ 2025
КОРНИ И ГОРДОСТЬ: ИСТОРИЯ ФОРМИРУЮЩАЯ НАЦИЮ
Карамова Ибодат – научный сотрудник
отдела истории археологии и этнографии
ИИГ НАНТ
КОРНИ И ГОРДОСТЬ: ИСТОРИЯ ФОРМИРУЮЩАЯ НАЦИЮ
Наследие — это наше наследие из прошлого, то, с чем мы живём сегодня, и то, что мы передаём будущим поколениям. Наше культурное и историческое наследие — это незаменимые источники жизни и вдохновения.
Прошло 33 года с момента вступления Республики Таджикистан в ЮНЕСКО и создания Национальной комиссии Республики Таджикистана по делам ЮНЕСКО. Республика Таджикистан является активным членом ЮНЕСКО, осуществляет свою деятельность в области культуры, науки и образование, а также способствует защите культурного и природного наследия мира.
В 2024 году Республика Таджикистан включил в список нематериального культурного наследия ЮНЕСКО две народные традиции. Это древний праздник урожая Мехргон и искусство создания и игры на рубабе.
Среди жителей Бадахшана существует поверье, что рубаб пришёл в этот мир из рая. Поэтому рубаб изготовляют из материала плодоносных деревьев типа грецкого ореха, тутовника и абрикоса. Поэтому во время похоронного обряда, проводя человека в мир иной, играют только на рубабе и поют маддо – оды восхваляющие Бога, пророков и святых. Получается, что рубаб пришёл в этот мир сразу же, как только человек был изгнан из рая за непослушание.
Доказательство тому может послужить тот факт, что найденных в Вахане петроглифов, высеченных на камнях, чётко вырисовывается изображение рубаба. Изображение рубаба с особой формой колка в Вахане датируются I в н. э. Существует «гора рубабов», которая занимает площадь 850 кв/м. Количество высеченных на камнях изображении рубаба составляют 500 единиц и находятся они в долине Ясин, Исламской республики Пакистан и Лянгар, Республики Таджикистан.
ЮНЕСКО объявил о включении рубаба в общее нематериальное культурное наследие Афганистана, Таджикистана, Ирана и Узбекистана. Недаром одним из важнейших аспектов Послании Президента Республики Таджикистан стал акцент на сохранение исторического и культурного наследия таджикского народа: «Таджикистан в сотрудничестве с ЮНЕСКО регулярно стремится продолжать инициативы во имя почитания одарённых сыновей нации, защиты национальных, культурных ценностей, их достойное представление на международной арене.
Нам необходимо целенаправленно продолжить защиту исторических и культурных ценностей нашей нации и всё больше представлять их на международной арене.
С этой целью министерствам иностранных дел и культуры поручается представить необходимые материалы для празднования 2550-летия принятия Декларации прав человека Куруши Кабира, и представить их в ЮНЕСКО».
В истории каждого народа рано или поздно появляются выдающиеся личности, которые коренным образом изменяют его имидж, выводят его материальную и духовную культуру на высокий уровень развития, выводят его культуру и цивилизацию на мировую арену. Для арийцев таким человеком был Кир II - Куруш Великий - основатель первой цивилизованной Арийской империи, не имевшая аналогов в истории человеческой цивилизации.
Огромным достижением для человечества стала Декларация прав человека Куруша Великого. Эти постановления были записаны клинописью на цилиндре из обожжённой глины. Известный, на сегодня, как цилиндр Куруша. Этот древний документ считается первой в мире декларацией прав человека. В его честь в Лос-Анжелесе установлено монументальное произведение искусства «Скульптура Свободы» По нашему мнению, скульптур цилиндр Куруш Великого должен находиться не в Лос-Анжелесе, а в стране, где живут арийцы.
Таким образом, эти объекты будут обеспечены самыми высокими уровнями охраны наследия в мире. Они так же получат доступ к новым возможностям технической и финансовой поддержки со стороны ЮНЕСКО.
Признание на уровне ООН исторического и культурного наследия таджикского народа достойно гордости и восхищения, что в свою очередь, является признанием Республики Таджикистан на мировом уровне, как одного из древнейших, цивилизованных государств с 5500- летней историей.
Муфассал ...
- Шанбе, 25 Январ 2025
САДА ВА РАМЗҲОИ ОН ДАР РОМАНИ «САРОЙИ САНГ»
Тошмамадова Ф. – докторант (Phd)-и
шуъбаи фолклор ва адабиёти Институти
илмҳои гуманитарии ба номи академик Б.Искандарови АМИТ
САДА ВА РАМЗҲОИ ОН ДАР РОМАНИ «САРОЙИ САНГ»
Ҷашни Сада яке аз ҷашнҳои қадимии мардуми эронинажод буда, ҳамасола 31-уми январ ҷашн гирифта мешавад. Ин шаҳодат аз он медиҳад, ки то иди Наврӯз 50 шабу 50 рӯз боқӣ мондааст. Ҷашни Сада ёдгориест аз аҷдодони куҳантарин барои миллати тоҷик. Халқи тоҷик онро мисли идҳои Наврӯз ва Меҳргон ҳамасола бо шукуҳу шаҳомат пешвоз мегиранду ин маросими аҷдодиро тибқи расму русумҳо ба анҷом мерасонанд.
Ин ҷашнро дар минтақаҳои Кӯҳистони Бадахшон бо унвонҳои гуногун, дар Шуғнон «Хир пи чор» ва дар Рӯшон «Хир па чор» меноманд. «Хир пи чор» аз калимаи шуғнонӣ гирифта шуда, маънояш «Офтоб дар мард»-ро мебошад.
Бояд зикр кард, ки анъанаҳо, расму русум ва тарзи гузаронидани ин ҷашн аз насл ба насл мегузаштанд ва аз ояндагон ҳам тоқозо доштанд, ки онҳоро бояд зинда нигоҳ дошт. Ҳеҷ гоҳ суннатҳои ҷашни Сада аз замири мардум берун набаромаданд ва онро дар ҳама минтақаҳо мувофиқи шароити зисту зиндагонӣ ҷашн мегирифтанд.
Лозим ба ёдоварист, ки ин гуфтаҳоро нависандаи тоҷик Ато Мирхоҷа дар романи «Саройи санг» хеле ҷолиб баён кардааст. Он суннат ва русумоте, ки дар гузашта ин ҷашн дошт, муаллиф бо як маҳорати баланди нависандагӣ тасвир сохтааст, масалан: «Субҳи рӯзи Хир пи чор Шайхзодаи олиҳиммат пас аз адои намоз бо як лаган гандум аз хона баромад. Онро се маротиба ҷониби офтоббаро гирди сар гардонда, ба замин гузошта, нимовоз даст ба дуо бардошт:
- Худоё, Худовандо! Моро, ки аз нестӣ ба қудрати Худ ҳаст фармудӣ ва нафси ҷӯяндаву пои поянда атоямон бинмудӣ, рӯзии моро ҳам Ту бахшоӣ, чашми сар ва чашми дили моро ҳам Ту сер бинмоӣ. Ба инояти бениҳояти Худ обҳоро дар обшор нигоҳ дорӣ ва киштаҳоро дар киштзор бисабзонӣ ва ҷамъеи бандагони Худро аз куфрони неъмат дасткӯтаҳ гардонӣ! Омин Аллоҳу Акбар!
Ана ҳамин хел дар замонҳои гузашта ҷашни Сада ё Хир пи чорро бо ин дуои нек аз тарафи Шайх оғоз менамуданд. Баъд аз дуо Шайх аз лаган як мушт гандумро гирифта ба чор тараф пошид ва ба миннатхона рафт. То ба ҳамагон аз омад-омади баҳор муборакбод гӯяд ва чунин гуфт:
- Навиди баҳор муборак! - хитоб кард Шайхзода ба меҳмонони худ ва лаганро дар назди оташдон гузошт.
Шайх, Хайримаҳмад ва Доробшоҳ, ки чой мехӯрданд, баробар посух доданд:
-Худо муборак!
- Имрӯз Хир пи чор аст, ҷаноби шайх. Шумо онро Сада мегӯед. Дуои хайр мекардед».
Албатта, барои ҳар як халқият ҳамаи ин урфу одатҳо аз ҳама чиз муҳимму азиз мебошанд. Ва иҷрои пайвастаи он аз мо вобаста аст, то ки аз байн нараванд. Чӣ хеле ки дар боло қайд кардам, ин расм дар мо тамоман аз байн рафтааст. Дар ягон минтақаи вилоят ин русумро иҷро намекунанд. Ва ин як бадбахтист, ки он ба гӯшаи фаромӯшӣ рафтааст.
Дар ин роман доир ба иди Хир пи чор хело возеҳ гуфта шудааст, ки дар он вақтҳо мардуми бечора ба ҷузъ ҳамин идҳо дигар ягон шодиву хушӣ дида намешуд. Чуноне, ки ҷое гуфта шудааст:
«Дар кӯҳистон ҳамин идҳо набошанд, дили мардум мекафад».
Дар ҳақиқат ҳам ин идҳо барои мардуми кӯҳистон як рӯзе буд ё чанд соате буд, ки онҳо аз ғаму андӯҳи худ фаромӯш карданд.
Пас аз анҷоми табрикот дар ин ҷашн, русуми дигар иҷро мешуд. Яъне касе, ки дар фасли баҳор таваллуд шудааст, ҳаққи сӯзондани офтобро дорад.
Дар роман ин расми чунин тасвир ёфтааст:
«- Амакҳо, кадоматон дар фасли баҳор таваллуд шудаед?
Пас аз дақиқаи сукут Хайримаҳмад ҷавоб дод:
- Ман.
- До, пас ҳаққи сӯзондани офтоб бо туст, - гуфт Маликзеб...
Ва Хайримаҳмад пас аз сӯзондани офтоб рӯ ҷониби осмон карду гуфт:
- Эй офтоби оламтоб, ту саракамро бисӯз, ман поякатро бисӯзам. То биштобиву бар киштаву пуштаи мо битобӣ, моҳиро дар об ва гиёҳро дар хоб биҷунбонӣ, дили моро нерӯ бахшӣ ва бар сари мо ба некӣ дурахшӣ!». Пас аз дуо бо дасти рост хӯроки дар пеш истодаро гирифта, андак-андак ба сутунҳо мемолад. Ин расм ҳам дар ҷашни Хир пи чор ҳатмӣ ба ҷо оварда мешуд.
Пас аз он, ки ҳамаи расму одатҳои ин ҷашн иҷро мегардиданд. Халқ ҷамъ мешуду дар ҳавлии он хонае, ки боҷ (як навъи таоми гандумӣ) мепухтанд, гулхан меафрӯхтанд ва аз болои он мепариданд. Ғайр аз ин, бозиҳои идона ба монанди гуштингирӣ, лашбозӣ ва сурудхонию рақс мекарданд.
Хулоса, ҷашни Сада яке аз ҷашнҳои куҳани мардуми тоҷик буда, онро бо тамоми расму анъаноташ ва бо шукӯҳу шаҳомати хос пешвоз мегиранд. Ин ҷашнҳои мардумӣ дар замони Шӯравӣ қариб ба гӯшаи фаромӯшӣ рафтанд, вале бо дастгирӣ ва иқдомҳои пешгирифтаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз сари нав эҳё ва барқарор шуданд. Ҳамасола бо супориши Пешвои миллат ин идҳо дар саросари кишварамон дар майдонҳои васеъ бо шукӯҳу шаҳомат, бо як дилгармиву хурсандӣ ҷашн гирифта мешаванд.
Муфассал ...