SIGNIFICANCE OF SCIENTIFIC STUDY OF THE PRESIDENT'S ADDRESSES OF THE PRESIDENT OF THE COUNTRY

Ardabaeva Madina - PhD student of the department of History,

Archaeology and Ethnography Department of IGN NAST

SIGNIFICANCE OF SCIENTIFIC STUDY OF THE PRESIDENT'S ADDRESSES OF THE PRESIDENT OF THE COUNTRY

      All socio-economic and political transformations that have been taking place in the Republic of Tajikistan in recent years reflect the implementation of the country's course, which is followed by the President of Tajikistan Emomali Rahmon. Given the fact that the President of the country occupies a central place in the structure of the highest bodies of state power, he determines the vector of political, economic, social and cultural development of the country. The fundamental ideas and initiatives of the head of state expressed in his annual messages become a catalyst for the legislative activity of the Majlisi Oli and stimulate all spheres of activity of the central and local executive authorities.

      Every year, the President of the country, in determining the course of the country's development, uses various political and legal means, one of which is the annual Address of the President to the Majlisi Oli. In terms of their legal status, the President's Addresses are political and legal documents of strategic nature and have constitutional and legal status, so each Address is of great value for researchers of the history of the country and the political course of the head of state in a certain period of the history of the Republic of Tajikistan.

        If we consider and analyze the Address of the President of our country from this point of view, we can state that each element of the text of the Address has its own clear content and logical justification, that is, it pursues a specific goal - it is to convey to each resident of the country the official position of the state leadership on the state of affairs in the country, as well as to outline the essence of the course of development of the Republic by determining the future directions of development of the state.

        Each of the messages causes a response and is commented by wide circles of the public and in the period after the announcement of the annual Address of the Head of State each of us, following the resonances in the society, forgets about one thing that the annual Address of the Head of State as a political and legal document of strategic nature should be analyzed from the position of comprehension of the problems of existing realities, first of all from the scientific point of view. The importance of presidential messages for science, for understanding and analyzing the ongoing transformations and development of the country should be considered at a proper, high level of scientific research.

       Analyzing the published comments and responses to the President's Address, we, to our great regret, came to the conclusion that to date there are very few specialized public and political-legal studies devoted to the analysis of the President's Addresses. We also could not find works or analytical articles considering the President's Addresses as a constitutionally enshrined right, studies on the specific analysis of the President's Address as a programme of cooperation of all branches of power, as well as scientific works analyzing the President's Addresses as one of the most important ways of implementing the state-legal strategy of the Republic of Tajikistan.

         In the selection of materials, we have reviewed, we often state only the fact that the items of the messages are mandatory for the executive and recommendatory for the legislative and judicial branches of government, without a special, in-depth factual or comparative analysis of the authors themselves. Proceeding from this we can state that the topic of presidential messages in the context of scientific analysis - historical, political science, philological, etc. context in the domestic scientific literature at the proper level has not been disclosed. Practically all existing works are considered by the authors only in the context of narrow sectoral and narrow-profile tasks and no more.

         In no case I would like to be little the merits of articles published in connection with the Presidential Addresses of the Republic, but despite the specialization of the authors, almost all of them consider the Presidential Address in the framework of solving the following problems.

         During the study of the issue, we failed to find scientific works, dissertations on systematic and specialized scientific research of the content of the President's Addresses in the Internet. We would like to study scientific research on the role of the President's Addresses in the elaboration and implementation of the country's development course, to get acquainted with the stages of preparation, announcement and implementation of the President's Addresses, with the peculiarities of the political course of the head of state in his Addresses to Majlisi Oli, etc.

       Taking into account the generally accepted methods of research of Presidential Addresses in democratic countries and analyzing the annual Address of the President of the Republic of Tajikistan Emomali Rahmon we can conclude that the annual Presidential Address is an important element of the main process of formation of a certain course of development of the Republic of Tajikistan, as it formulates the agenda on the most urgent problems of the country, proposes more effective ways of solving these problems, sums up the results of already completed tasks, that is, gives the results of the Presidential Address to the Majlisi Oli.

        This means that the annual Presidential Address fulfils controlling, strategic-directing, communicative, populist, value-orienting functions, which are mandatory for the executive branch and recommendatory for the legislative branch. Each message of the President of the Republic of Tajikistan is an effective tool for shaping the course of development of the Republic of Tajikistan.

АРЗИШҲОИ УМУМИБАШАРИИ ҶАШНИ САДА

Қурбонхонова Н.М. - номзади

илмҳои филология, мудири

шуъбаи фолклор ва адабиёти ИИГ АМИТ

АРЗИШҲОИ УМУМИБАШАРИИ ҶАШНИ САДА

     Сарчашмаи ҷашнҳои мавсимӣ вобастагӣ ва робитаи башар нисбат ба табиату гардиши коинот буда, ҳифзу мустақилияти онҳо бархоста аз кашфиёт арзёбӣ мегардад, ки дар меҳвари он арзиши умуминсонӣ нуҳуфтааст. Тамоми унсурҳои ҷашнҳои мавсимӣ дорои вижагии хоси худ ҳастанд ва ҳар яке аз онҳо дар миёни ҷомеаи башарӣ арзиш доранд. Интиқолёбӣ ва ҳифзу мустақилияти ҳар як ҷашну маросими мавсимӣ ҳам вобаста ба арзишу зарурат миёни башар буд, ки ҷойгоҳашонро устувор нигоҳ доштаанд. Албатта, дар қатори ҷашнҳои Наврӯз, Тиргон, Меҳргон ҷашни Сада низ тӯли қарнҳо бо унсурҳои ҷолибаш интиқол ёфта, ҷомеаи башарӣ онҳоро эътироф намудаанд. Нахуст ошкор шудани оташ ва эътимод доштан ба гармии Офтоб, ки аз як сӯ инсонро ба кашфиёти минбаъда водор карда, то ба имрӯз қариб тамоми асрори табиатро арзёбӣ намуда истодааст. Аз ҷониби дигар, он пояи аслии тараққиёту инкишофи тафаккури инсонӣ ва тарзи беҳтар бар роҳ мондани рӯзгузаронӣ барои аҳли башар гардида буд. Оташи кашфгирдида на ашёи сӯзанда, балки заминае аз созандагӣ ва фаъолияти минбаъдаи ҷомеаи инсонӣ дар роҳи беҳбуд бахшидан ба рӯзгор ва муҳиту атроф буд. Аз ин ҷиҳат ҳам оташ дар миёни унсурҳои чоргона ҷой гирифт ва ҳамчун ашёи муқаддас нисбат ба он таваҷҷуҳи хос зоҳир гардид.

     Дар робита ба андешаи фавқ академик А. Раҳмонзода дар тадқиқоташ нишон додааст, ки як омили падид омадани оташ дар тафаккури асотирии мардуми эронитабор аз таассуроти одамони ибтидоӣ ба табиат сарчашма мегирад ва қисме аз онҳо дар аввал ҷанбаи парастишӣ гирифта, бо гузашти замонҳо ва иваз гардидани тафаккури эҷодиву зеҳнӣ ба таркиби оину ҷашнҳои миллӣ ворид шуда, ба маросим табдил меёбанд [4, 4-5].

      Маҳз ҷанбаи парастишӣ буд, ки оташ мавҷудияташро нигоҳ дошта то ба имрӯз дар навъу намудҳои бадеӣ бо оҳанги арҷгузорӣ ҷой гирифтааст. Дар Вандидоди Авасто дар бахши панҷум чунин омадааст:

     «-Эй додари астуманд! Эй ашаван! Оё касе, ки мурдори чиркинеро дар об ё оташ биафканад ва ҳар як аз он дуро биолояд, метавонад дигарбора пок шавад?

     Аҳура Маздо посух дод:

    -Эй Зардушти ашаван! На! Наметавонад! Ӯ аз дузахиён аст…Ӯ аз табоҳкорон аст» [1, 464]. Ҳамин гуна андешаҳо то замони мо омада, ба шугуну боварҳо, зарбулмасалу мақол ва дигар навъҳои бадеӣ роҳ ёфтаанд.

     Дар Бадахшон ҳам дар гузашта ба оташ партофтани чизи ифлосро гуноҳи азим меҳисобиданд. Ё худ касе агар хоби даҳшатнокро дида бошад, онро ба оташ мегуфтанд, ба умеди он ки даҳшат дар оташ сӯхта нобуд шавад. Ҳамчунин дар атрофи айлоқ оташ меафрӯхтанд, то ки ба чорво зарар нарасад. Инчунин хомӯш шудани оташро фоли бад мешумориданд. Нишонаҳои муқаддас будани оташро дар миёни мардум академик А. Раҳмонзода ва профессор Р. Раҳмонӣ ба тариқи муфассал нишон додаанд (Ниг:. А. Раҳмонзода, Р.Раҳмонӣ. – 2017, Д. Раҳимӣ, Душанбе-2020). Афрӯхтани гулхан ва дар атрофи он гирдомадану хурсандӣ кардан ҳам, дорои арзишҳои хос ба ҳисоб меравад. Аввалан, агар гулханро ба хотири арҷгузорӣ меафрӯхтанд, баъдан барои ба ҷо овардани расму оин аз он истифода мебурданд ва сониян ин гулхане аст, ки башарро баъди зимистони қаҳратун аз хона берун бароварда, онҳоро дар як муҳити созанда муттаҳид месозад. Солисан, он пайке аз идома додани зисту зиндагонӣ буда, инсоният боварӣ пайдо намуд, ки мушкилоти рӯзгор анҷом ёфт ва аз ин пас ба корҳои кишварзӣ омодагӣ медид.

      Ба қавли Муҳаммадҷаъфари Ёҳакӣ оташ аз замони куҳан дар миёни тавоифи ҳиндууропоӣ муҳтарам ва муқаддас буда, бунёди эзадӣ дорад. Ҳиндуҳо оташро писари раббунавъи осмон медонанд ва чунин мепиндоранд, ки оташ аз осмон ба замин оварда шудааст [2, 132-137]. Аз ин рӯ нахустинсонҳо ба Хуршед дар само ва намоди он дар рӯи замин оташ ҳамчун ашёи пешбарандаи зисту зиндагониашон таваҷҷуҳ намуданд ва аз онҳо баҳра мебурданд. Шояд ин арҷгузорӣ нисбат ба Хуршеду оташ буд, ки дар Бадахшон ин ҷашн дар ҳар деҳа бо номҳои хоси маҳали худ ёд мегардад ва дар маҷмуъ ҳамаашон мафҳуми Офтобро ифода мекунанд. Масалан дар водии Язгулом ин идро «Граваш», дар Рӯшон “Хурпапуδ”, дар Бартанг “Хорпачор” ва дар Шуғнон “Хӣрпичор”(Офтоб дар мард) мегуфтанд. Дар забони ишкошимӣ Офтобро ремузд мегӯянд, ки бо исми Ауромазда - Ҳурмуз ҳамреша аст.

    Ҳамаи ин номҳо гувоҳӣ аз он медиҳанд, ки мардум аз замони хеле қадим нисбат ба гармиву рушноӣ эътимод доштаанд ва дар зербинои эътиқодашон унсурҳои муҳити асрорангезро муайян менамуданд.

      Ҷанбаи дигари ҷашни Сада ин аён гардидани баробарии шабу рӯз буд, ки барои нахустинсон ин як муъҷизаи табиат ба ҳисоб мерафт. Баъдтар натиҷагирӣ гардид, ки мувофиқи андешаи гузаштагон ба эътидол омадани ҳаракати офтоб инқилобе аст, дар муқобили торикӣ, яъне ғолибияти қувваи некӣ бар бадиро нишон медиҳад. Дар доираи ин андеша сарчашмаҳои зиёде ҷашни Садаро пирӯзии қувваи некӣ, аз қабили рушноӣ бар торикӣ, гармӣ бар сардӣ, пирӯзии Афредун бар Заҳҳок, сад нафарро аз марг наҷот додани Армоил баён месозанд. Ҳамин тариқ, эътидоли шабу рӯз дар Сада рамзи адолат буда, баёнгари ҳадду ҳудуди ҳар воситаи ҳаёти инсону табиатро низ мефаҳмонад. Тибқи маълумоти профессор Н.Шакармамадов Сада ин нишонаи зиндашавии табиат буда, ҳайвонот ба монанди хирс, суғур ва мор, ки давоми чил рӯз дар хоби гарон ҳастанд, бедор мешаванд [5, 27]. Баъдан дар зербинои ин кашфиёт башарият ба ихтироъи оҳан, кашфи улуми тиб, ки заминаи дигаре барои рушди ҳаёти инсонӣ буд, асос гузошт.

     Фолклоршинос Д. Раҳимӣ аз таҳқиқоти С. Ҳидоят ёдоварӣ намуда нигоштааст, ки барои мардуми Кирмон ҷашни Сада аҳамияти кишорварзӣ ҳам дошт ва деҳқонон пас аз ҷашнгирии он ҷуфту киштро оғоз менамуданд [3, 83]. Албатта дар минтақаҳои дигар низ пас аз Сада омодагӣ ба корҳои деҳқониро оғоз менамуданд.

       Ҳамин тавр, роҷеъ ба пайдоиши ин ҷашни бостон андешаҳои мухталифе вуҷуд доранд, ки ба ин ё он шахсияти асотириву таърихӣ нисбат дода мешаванд. Дар маҷмуъ ҳамаи онҳо як маънии мушаххасро ифода мекунанд, он ҳам бошад, дар якҷоягӣ раҳоӣ ёфтан аз душвориҳо ва оғоз намудан ба зисту зиндагонии хубтарро баён менамояд. Баъдан, ин ҷашн дорои анъана, урфу одатҳои мардумӣ мебошад, ки маҷмуаи онҳо қариб дар байни тамоми халқияти дунё як хел аст. Сониян, эътимоду парастиши ашёи табиат ба як мафҳум баён мешавад, ки он ниёзҳои башарро ифода менамояд. Инчунин, кашфиёти асрори табиат, даст ёфтан ба кори кишоварзӣ ба нафъи ҷомеаи умумибашарӣ буданд. Нуқтаи дигари ҷолиби таваҷҷуҳ вобаста ба ин ҷашн маҳсули ҷаҳду талоши тамоми башар дар як муҳити табиӣ барои беҳтар ба роҳ мондани тарзи зисту зиндагонӣ мебошад. Ҳамчунин ин ҷашн намоди созандагӣ аст, ки натиҷаи он корҳои ободонӣ, нишонаи хайру саховат, аз байн бурдани кинаву адоват ва нишонаи сулҳу салоҳ ва оромии башар ба ҳисоб меравад. Ҳамзамон ҳамаи нишонаҳо ин ҷашни бостонӣ буданд, ки бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни баргузории ҷаласаи 18-уми Кумитаи байниҳукуматӣ оид ба ҳифзи мероси фарҳангии ғайримоддии ЮНЕСКО дар шаҳри Касенеи Ҷумҳурии Ботсвана (аз 5.12.23 то 9.12.23) номинатсияи севуми Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо Ҷумҳурии Исломии Эрон «Ҷашни Сада» низ расман ба Феҳристи репрезентативии ЮНЕСКО ворид гардид. Ҳамасола 30-юми январ Сада ҷашн гирифта мешавад.

Ҷашни Сада муборак бошад!

Адабиёт

1. Авасто. Тарҷимаи Ҷалили Дустхоҳ. - Душанбе: «Қонуният» - 2000. 784 с.
2. Ваҳҳобзода, Р. Аз оташи Сада то фуруғи Наврӯз ва Меҳргон. / Р. Ваҳҳобзода // Садои шарқ. -  Душанбе, 2018, №3. С.132-137.
3. Раҳимӣ, Д. Чинори пургул / Д. Раҳимӣ // Маҷмӯаи мақолаҳо.- Душанбе: Фан, 2008. -105с.
4. Раҳмонзода, А., Раҳмонӣ, Р. Эҳёи ҷашни Сада аз шарофати Истиқлолияти давлатӣ аст / А. Раҳмонзода, Р. Раҳмонӣ // Ҷумҳурият.- Душанбе, 2017.- № 22-23.- С. 4-5.
5. Шакармамадов, Н. Оинҳои Наврузӣ дар Бадахшон / Н. Шакармамадов. – Душанбе: РТСУ, 2012. – 100 с.

ПАЁМ – РАҲНАМОИ РУШДИ ИҚТИСОДИ МИЛЛӢ

Шуъбаи тадқиқоти иҷтимоиёту

иқтисодиёти ИИГ АМИТ

ПАЁМ – РАҲНАМОИ РУШДИ ИҚТИСОДИ МИЛЛӢ

(дар партави Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 28.12.2024)

    Чун ҳамеша, Паёми Пешвои муаззами миллат ба таҳлилу баҳодиҳии рушди иқтисодиёти мамлакат ва ҷомеа дар 5 соли охир ва соли гузашта дар алоҳидагӣ, хулосабарорӣ аз амалкардҳо, иҷрои дастуру супоришҳои паёмҳои пешин оид ба таъмини рушди иқтисодиёту иҷтимоиёт, амнияти ватан, сулҳу субот, ягонагию ваҳдат, ҳимояи арзишу манфиатҳои миллӣ, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардуми Тоҷикистон бахшида шудааст.

     Дар ин санади роҳнамо махсусан, дар назди соҳаи иқтисоди Ҷумҳурии Тоҷикистон, вазифаҳои муҳим ва мушаххас доир ба баланд бардоштани самаранокии идоракунии молияи давлатӣ, пешгирӣ намудани таъсири омилҳои берунӣ ба иқтисодиёти кишвар ва пешбурди минбаъдаи сиёсати андозу буҷет ҳамчун яке аз воситаҳои муҳими танзимкунандаи нишондиҳандаҳои макроиқтисодӣ, инчунин, устувор нигоҳ доштани нақши буҷет дар болоравии иқтисодиёт ва дар ин робита зиёд намудани музди кор, нафақа ва стипендия, таъмини ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва баланд бардоштани сатҳи некуаҳволии мардуми кишвар гузошта шудааст.

     Воқеан, Паём ин санади сарнавиштсоз, роҳнамо баҳри иҷрои ҳадафҳои шоиста буда, дар он самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии Тоҷикистон, нақшаҳои рушди устувори минбаъда дар тамоми самту соҳаҳои хоҷагии халқи мамлакат тарҳрезӣ гардида, вазифа, мақсаду маром, роҳу воситаҳои расидан ба ҳадафҳои стратегӣ муайян ва мушаххас мегардад. Дар Паёми навбатӣ дастоварду пешравиҳои дар зарфи солҳои охир ноилшудаи Тоҷикистони соҳибистиқлол баён гардиданд.

     Сатҳи рушди иқтисодиёт дар ҳама давру замон асос ва гарави ҳастии давлату ҷомеа мебошад ва он аз субот, вазъи сиёсӣ, самаранокии сиёсати иқтисодӣ, ислоҳоти саривақтӣ, сатҳи тахассусии кормандон, сифати идоракунӣ ва дигар омилҳо вобастагӣ дорад.

    «Соли 2024 барои Тоҷикистон, бо вуҷуди мураккабшавии бесобиқаи вазъи ҷаҳони муосир, дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа пешрафтҳои назаррас ба даст омада, маҷмуи маҳсулоти дохилии кишвар нисбат ба соли гузашта 8,4 дарсад зиёд гардид ва ба беш аз 150 миллиард сомонӣ расонида шуд.

      Дар ин замина Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки дар панҷ соли охир сатҳи некуаҳволии мардум тадриҷан баланд шуда, даромади пулии аҳолӣ аз 48 миллиард сомонии соли 2019-ум ба 147 миллиард сомонӣ дар соли 2024-ум расонда шуд, яъне нишондиҳандаи мазкур 3 баробар зиёд гардида, музди миёнаи меҳнат беш аз 1,8 баробар ва андозаи миёнаи нафақа 1,5 баробар афзоиш ёфт.

     Паёми Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар баробари таҳлили ҳаматарафаи вазъи сиёсиву иқтисодии ҷумҳурӣ ва муайян намудани роҳҳои пешрафти соҳаҳои гуногуни ҳаёт, барномаи стратегӣ ва дурнамои рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад, ки имрӯзҳо тамоми аҳли заҳмати ҷумҳуриамон, аз ҷумла кормандони мақомоти молия, аз ин санади барномавӣ руҳу илҳом гирифта, онро дастури кору фаъолият қарор додаанд.

     Дар Паём тамоми самтҳои сиёсати дохилию хориҷии кишвар, роҳҳои рушди молияи давлатӣ ва иқтисодиёт, беҳбудӣ бахшидан ба зиндагии мардуми ватанамон мушаххас нишон дода шудааст.

     Яке аз рукнҳои асосии сиёсати Ҳукумати Тоҷикистон ғамхорӣ ва аҳамият ба соҳаҳои иҷтимоиёт, баланд бардоштани сатҳи зиндагӣ ва маоши кормандони соҳаҳои иҷтимоиёт, аз ҷумла маориф ва тандурустӣ аст. Пайваста ба афзоиши ҳаҷми буҷети давлатӣ маблағгузории соҳаҳои иҷтимоӣ зиёд шуда, барои рушди илму маориф, тандурустӣ, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, фарҳанг ва варзиш, баланд бардоштани сифат ва сатҳи зиндагии шаҳрвандон бо роҳи зиёд намудани музди меҳнат, нафақа, стипендия ва дастгирии оилаҳои камбизоат, бо дарназардошти муқаррар намудани ҷубронпулӣ ва дигар пардохтҳои иҷтимоӣ равона карда мешавад.

     Ҳамон тавре, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Паёмашон зикр намуданд, сохторҳои давлатии кишвар ҷиҳати таъмин намудани нишондиҳандаҳои қисми даромади буҷети давлатӣ, самаранокии хароҷоти он ва фарогирии пурраи сарчашмаҳои имконпазири даромади буҷет раванди рақамикунонии молияву андозро густариш бахшида, дар муҳлатҳои наздиктарин низоми мукаммали муносибатҳои молияи рақамиро роҳандозӣ намояд.

      Боиси ифтихор аст, ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар арсаи сиёсати ҷаҳонӣ бо ғурури баланди миллӣ, ҳисси бузурги ифтихори ватандорӣ ва мардумдӯстии худ машҳур гаштааст. Танҳо ҳамин гуна ғуруру ифтихор доштан, бо меҳнати садоқатмандона саҳм гузоштани ҳар як соҳибватан дар пешрафт ва гулгулшукуфии мамлакати азиз метавонад моро ба субҳи босафои саодат ва ояндаи дурахшон бирасонад.

     Бинобар ин, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёмашон бори дигар таъкид намуданд, ки мо бояд манфиатҳои милливу давлатиамонро аз тамоми манфиатҳои дигар болотару афзал дониста, таҳкими пояҳои давлати соҳибистиқлоли миллиамонро чун неъмати бебаҳо ҳифз намоем ва бо дасту дилу нияти пок ба халқу Ватан хизмат намоем.