Душанбе - симфония гор и городских аллей

Душанбе - город, в котором сплетаются древние традиции и современные амбиции, создавая неповторимый колорит столицы Таджикистана. Расположенный в долине реки Варзоб у подножия величественных гор, он олицетворяет собой одновременно и начало пути, и место, куда устремляются мечты и надежды многих поколений.

     Исторически территория нынешнего Душанбе служила перевалочным пунктом на Великом Шелковом пути: караваны, продвигаясь из Средней Азии к Каспию, останавливались здесь, чтобы отдохнуть в тени платанов и тополей. Название «Душанбе» (понедельник) связано с традицией шумных воскресных и понедельничных базаров, которые веками были центром торговли и общения. К началу XX века здесь уже возникло небольшое поселение, получившее статус уездного центра, а с установлением советской власти в 1924 году Душанбе было провозглашено столицей Таджикской АССР.

     В советский период город пережил стремительную трансформацию: на месте скромных одноэтажных домов выросли широкие проспекты, панельные жилые кварталы и внушительные административные здания. Появились классические образцы сталинской и бруталистской архитектуры — Дом Правительства, здание Академии наук, Театр оперы и балета. В 1960–70е годы Душанбе получили звание «городсад»: здесь разбили сады и парки, высадили десятки тысяч деревьев, создали крупнейший в Центральной Азии Ботанический сад. Такой ландшафтный подход не только улучшал экологию, но и подчёркивал особую гармонию человека и природы, присущую культурному коду Таджикистана.

     С обретением независимости в 1991 году Душанбе стал символом новой эпохи. Стремясь соединить советское наследие с национальными традициями, город начал активно обновляться: появились монументы «Истиқлол» и «Дустӣ», посвящённые свободе и дружбе народов, парк Рудаки - в честь великого персидского поэта, Национальный музей Таджикистана, где представлены древние артефакты от эпохи Хорезма до Саманидов. Ярким примером синтеза прошлого и будущего стал комплекс «Кохи Наврӯз» - место для встреч, выставок и концертов, в котором современный дизайн соседствует с элементами классической восточной резьбы и орнамента.

     В XXI веке Душанбе продолжает своё движение вперёд, оставаясь одновременно и уютным, и динамичным городом. Широкие бульвары - Исмоили Сомони, Рудаки, Шамсиддина Шохина - обрели новые тротуары, современное освещение и велодорожки. В столице появляются первые высотные здания с зеркальными фасадами, новые бизнесцентры и торговые галереи, при этом сохранены исторические кварталы, где попрежнему слышен гул уличных базаров и запах свежих лепёшек из тандыра.

     Большое внимание уделяется развитию городской инфраструктуры: реконструируются дороги, строятся новые мосты через Варзоб и ДушанбеЧимганское шоссе, совершенствуется система общественного транспорта - автобусы и маршрутки заменяются современными низкопольными автобусами, внедряются электронные системы оплаты проезда. В планах - создание лёгкого метро и развитие экологичных трамвайных линий, что позволит снизить нагрузку на улицы и улучшить качество воздуха.

Неотъемлемой частью облика Душанбе являются его парки и скверы. Парк «Наврӯз» с фонтанами и аллеями, усаженными розами, приглашает жителей на вечерние прогулки, в Дендропарке проходят выставки редких растений, а вдоль реки Варзоб устроены уютные набережные с кафе и детскими площадками. Особую гордость вызывает обновлённый Ботанический сад: здесь открыты современные оранжереи с экзотическими видами и «зеленый амфитеатр» для лекций и концертов под открытым небом.

Культурная жизнь Душанбе бьёт ключом: в Национальной филармонии проходят концерты классической и народной музыки, в Кохи Борбад — фестивали современной танцевальной культуры, а в Центре современного искусства - выставки молодых художников и мультимедийные проекты. Город принимает международные конференции, спортивные соревнования, здесь побывали многие известные артисты и учёные, что подчеркивает его растущий статус как центра культуры и образования.

     Сегодня Душанбе - это город возможностей и вдохновения. Молодёжь стремится учиться в местных вузах и отправляться на стажировки за границу, чтобы потом вернуться и внести свой вклад в развитие родного города. Здесь появляются стартапы в ITсекторе, открываются коворкинги и инкубаторы, реализуются проекты по цифровизации городской среды: «умные» остановки, система мониторинга трафика, онлайнприложения для туристов.

     Но главное, что делает Душанбе поистине уникальным, - это его люди. Гостеприимные, открытые, гордящиеся своей историей и вместе с тем устремлённые в будущее, они создают неповторимый дух столицы. В каждом дворе слышится смех детей, на улицах - музыка, а в домах - ароматы национальных блюд, которые собирают семью за общим столом.

     Душанбе - город, в котором прошлое встречается с будущим, где старинные легенды соседствуют с амбициозными планами, а природа и урбанистика гармонично дополняют друг друга. Он попрежнему остаётся «городомсадом» и «городом понедельника», привлекая к себе тех, кто ищет вдохновения, знаний и тёплого гостеприимства. Именно в этом сочетании вечных ценностей и современных перспектив проявляется вся красота и сила Душанбе - столицы, в которую влюбляешься раз и навсегда.

 

 

    Дар фазои гарми ҳамкорӣ ва муҳити илмии таҳқиқотӣ, санаи 9-уми апрели соли 2025, дар толори Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандаров, конференсияи муштараки илмӣ-амалӣ баргузор гардид. Чорабинии мазкур бахшида ба Ҳафтаи илм баргузор гардиа, ду маркази илмии бонуфуз — Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Баҳодур Искандаров ва Институти биологии Помир ба номи академик Х. Юсуфбеков — дар он ширкат варзиданд.

    Ҳадафи асосии ин чорабинӣ — таҳкими робитаҳои байниинститутӣ, боло бурдани сатҳи ҳамкориҳои байнисоҳавӣ ва пайгирии таҳқиқоти илмии дар заминаи рушди устувор муҳим ба ҳисоб меравад. Ин конференсия ба як майдони муколамаи озод ва созанда миёни олимон, таҳқиқотчиён ва мутахассисони соҳа мубаддал гардид.

     Қисмати расмӣ бо сухани ифтитоҳии директори Институти илмҳои гуманитарӣ,

доктори илмҳои филологӣ Қаландариён Ҳоким Сафар оғоз гардида нақши илму дониш дар таҳкими заминаҳои иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва иқтисодии кишвар ишора гардида, зарурати рушду тавсеаи равандҳои илмиро таъкид намуданд.

     Ҳамзамон, маърузаҳои ҷолиб ва муҳими илмӣ дар самтҳои гуногун пешниҳод гардиданд, аз ҷумла:

1.  Абдулназаров А. Ғ., доктори илмҳои биологӣ — «Тағйирёбии глобалии иқлим ва таъсири он ба фауна ва экологияи Тоҷикистони ҷанубу шарқӣ»

(таҳқиқоти замонавӣ дар самти ҳифзи муҳити зист)

2.  Карамова И., ходими илмии ИИГ —

«Вклад О. Бокиева в изучении истории Памира»

(омӯзиши мероси таърихӣ ва шахсиятҳои илмӣ)

3.  Абдулназаров А., докторанти PhD —

«Рыбы водоёмов Памира: проблемы и перспективы их изучения»

(эҳёи манбаъҳои обӣ ва экосистемаҳои кӯҳӣ)

4.  Сабоиева Ҷ., ходими илмии ИИГ —

«Актуальность научных исследований в цифровой экономике» (интегратсияи илм ба равандҳои рақамии иқтисод)

5.  Бекназарова Х., номзади илмҳои биологӣ —

«Памирский ботанический сад как центр сохранения биоразнообразия» (нақши муҳими маконҳои табиӣ дар таъмини устувории экологӣ)

 

     Формати муосири баргузорӣ, ки дар он иштирокчиён ҳам ба таври ҳузурӣ ва ҳам тариқи онлайн бо истифода аз системаи маҷозии Академияи миллии илмҳо ширкат намуданд, имконияти фарохеро барои мубодилаи афкор, пешниҳодҳо ва ҳамкориҳои оянда фароҳам овард.

     Мавзӯъҳои муҳокимашаванда васеъ, амиқ ва мубрами ҳаёти имрӯза шумурда шуда саволҳои иштирокчиён пас аз ҳар маъруза нишон доданд, ки мавзӯъҳо на танҳо мавриди таваҷҷуҳи олимон, балки ба ҷомеа низ муҳиму пурарзишанд.

     Дар анҷоми конференсия ба як гурӯҳ муҳаққиқон ва кормандони фаъоли ҳарду муассиса — ифтихорномаҳо супорида шуданд.

Ин иқдом ба қадрдонии заҳмати олимону кормандон тақвияти ҳавасмандӣ дар самти илм хидмат мекунад.

     Баргузории чунин чорабиниҳо на танҳо саҳнае барои ироаи таҳқиқот, балки заминаи воқеии ташаккули ҷомеаи илмии муосир аст.

Он ҳамчунин намунаи равшани ҳамкории муваффақ миёни бахшҳои гуманитарӣ ва табиатшиносӣ буда, метавонад дар оянда низ ба як анъанаи илмии сатҳи миллӣ мубаддал гардад.

 

     Дар шароити муосири ҷомеаи ҷаҳони зудтағйирёбанда ва пешгӯинашаванда, ки раванди таълим ва тарбия рӯз аз рӯз ба таҳаввулоти амиқ рӯ ба рӯ мегардад, нақши илмҳои инсоншиносӣ хосатан равоншиносӣ, хеле муҳим арзёбӣ мегардад. Ҷомеаи муосир дар марҳалаи такомул ва тағйироти босуръати иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва технологӣ қарор дорад. Таълим ва тарбия, ки ҳамчун заминаи ташаккули шахсият ва пешрафти миллат арзёбӣ мегардад, беш аз пеш ба равишҳои муосир ва илмии равоншиносӣ ниёз дорад. Равоншиносӣ, бахусус равоншиносии таълимӣ ва синнӣ, ба омӯзгорон ва кормандони соҳаи маориф имкон медиҳад, ки хусусиятҳои равонии кӯдаконро дар сатҳҳои мухталифи рушд дарк намуда, барномаи таълимиро мутобиқи ниёз ва қобилияташон ироа намоянд.

     Ба ақидаи равоншиноси маъруф Лев Выготский: «Рушди равонӣ бе муҳити иҷтимоӣ тасаввурнопазир аст, зеро муҳит барои инсон чун манбаи асосии ташаккули зеҳнӣ хизмат мекунад». Дар асоси ин назария, муҳити таълимӣ бояд на танҳо дониш диҳад, балки рушдбахши шахсияти кӯдак бошад. Илми равоншиносӣ ба омӯзиши олами ботинии инсон, равандҳои фикриву эҳсосӣ ва рафтории ӯ машғул буда, заминаи муҳим барои ташаккули шахсият ва пешрафту муваффақияти таълиму тарбия ба шумор меравад.

      Мусаллам аст, ки таълим ва тарбия бе дарк намудани хусусиятҳои равонии хонандагон, бе шинохти эҳтиёҷот, қобилият, мушкилоти эҳсосиву фикрии онҳо ҳеҷ гоҳ самараи хуб ба бор намеорад. Ҳар як толибилм шахсияти беназир аст, ки эҳсосоту мушкилот ва нигаронии хешро аз сар мегузаронад ва нисбати ӯ бояд чӣ дар оила ва чӣ дар мактаб мувофиқи рафтораш муносибат кард. Аз ин лиҳоз истифодаи бошууронаи дастовардҳои илми равоншиносӣ дар оила ва муассисаҳои таълимӣ ба раванди тарбиявию омӯзишӣ, ҷиҳати фароҳам овардани муҳити мусоид ва мутобиқ ба ниёзҳои кӯдакону наврасон кӯмак мерасонад.

     Дар ҳамин замина, мураббиён, омӯзгорон ва мутахассисони соҳаи маориф бояд дорои дониши кофии равоншиносӣ бошанд, то битавонанд бо толибилмон муносибати дуруст барқарор намуда, барои пешрафт ва рушди ҳаматарафаашон шароити мувофиқ муҳайё созанд. Илми мазкур ба омӯзгорон кӯмак мекунад, ки беҳтару хубтар дарк кунад, ки аз сари толибилм чӣ мегузарад, кадом омилҳо ба рафтораш таъсир мерасонанд, чаро ӯ метавонад хашмгин ё баръакс, хомӯш шавад. Аз ин лиҳоз маълумот дар бораи марҳилаҳои рушд ва таркиби шахсият асос шуда метавонанд, ки омӯзгорон муносибатҳои муассир ва ва эҳтиромона бо толибилмони синну соли мухталиф бисозанд.

    Тасаввур кардан душвор аст, ки муассисаи таълимӣ бидуни қобилияти омӯзгор барои идора кардани интизом дар синф муваффақ шавад. Толибилмони замони муосир метавонанд дар хислат, рафтори ҳаррӯза ва сатҳи худидоракунӣ гуногун бошанд. Равоншиносӣ ба омӯзгорон маълумоти пурарзиш дар хусуси сабабҳои вайрон шудани интизом ва рафтори толибилм медиҳад, ки рафтори онҳоро дуруст фаҳманд ва стратегияи муассирро барои кам кардани вазъиятҳои низоъӣ таҳия кунанд. Масалан, рафтори муаллиме, ки тавонист бо таҷрибаи хеш толибилмро бидуни шармсор кардан дар назди ҳамсабақонаш аз роҳи бади дуздӣ кардан боздошт, шоёни таҳсин аст. Омӯзгор муваффақ гардид, ки бо дурустии рафтораш хонандаро на танҳо аз кирдори бад боз дошт, балки ба рушди минбаъдаи ӯ таъсири мусбӣ расонд.

       Ҳодиса чунин будааст: Омӯзгор дар синфе, ки толибилмони синни чордаҳсола таҳсил мекарданд, дарс мегузаронд. Хонандае бо гирья ба омӯзгор арз кард, ки соати дастиашро аз ҷувздонаш дуздидаанд. Муаллим лаҳзае сукут карданд ва аҳли синф, ки аз 23 хонанда иборат буданд ба назди тахтаи синф даъват намуд. Сипас фармуд, ки қатор истода, чашмонашонро пӯшонанд. Омӯзгор кисаҳояшонро кофта, дар мобайни саф соатро ёфт, вале кофтуковро қатъ накарда, то охири қатор тафтишро давом дод. Пас аз анҷом додани амалаш иҷозат дод, ки чашмонашонро кушоянд ва дар ин хусус чизе нагуфта, соатро ба соҳибаш баргардонда, дарсашро идома дод.

     Бо гузашти солҳо хонандае, ки соатро дуздида буд мактабро хатм карда, ба Донишгоҳи педагогӣ дохил гардид ва баъди ба итимом расонданаш ба мактабе, ки дар он таҳсил намуда буд ба ҳайси омӯзгор баргашт. Собиқ муаллимаш ба нафақа баромада буд ва дар мактаб кор намекард. Омӯзгори ҷавон ба хонаи муаллими хеш рафта, аз он рӯз ёдовар шуд ва миннатдории хешро изҳор намуд. Ҷавон афзуданд, ки он солҳо вазъи иқтисодии оилаашон на он қадар хуб буд, вале ӯ ба соати дастӣ ҳаваси зиёд дошт. Мақсад доштам, ки соатро ду-се рӯз берун аз мактаб дар даст мекунам ва баъд бармегардонам. Агар он рӯз миёни ҳамсабақонам шарманда мешудам мумкин ба худкушӣ даст мезадам, лекин Шумо маро наҷот додед. Муаллим табассум карда, гуфтанд: « Ҳангоми кофтани кисаҳоятон ман чашмони худамро низ пӯшонда будам, то ин ки дар вуҷудам нисбати хонандае ҳиссиёти манфӣ пайдо нагардад».

      Тарбия ҳамчун раванди ташаккули ахлоқ, ҷаҳонбинӣ ва муносибатҳои иҷтимоӣ бе истифодаи равоншиносӣ ба мушкил ва нигаронӣ рӯ ба рӯ мешавад. Равоншиносӣ метавонад кӯмак кунад, ки муҳити тарбиявӣ солим ва дастгиркунанда бошад. Ба ақидаи равоншиноси амрикоӣ Карл Роҷерс «Муносибати самимӣ ва беғаразонаи мураббӣ метавонад ба тағйироти амиқ дар шахсияти кӯдак оварда расонад». Иқтибоси овардашуда бори дигар зарурати муносибати шахсиятмеҳвар ва равоншиносиро дар тарбия таъкид мекунад.

     Дар охирсухан метавон қайд кард, ки илми равоншиносӣ ҳамчун воситаи муҳими фаҳмидани шахсияти кӯдак ва таҳияи муҳити мусоиди таълиму тарбия нақши калидӣ дорад. Ҷорӣ кардани равишҳои равоншиносӣ дар мактаб ва муассисаҳои таълимӣ ба беҳбуд бахшидани сифат ва натиҷаи таълиму тарбия мусоидат мекунад.

 

САРЧАШМАҲО:

1.Выготский Л.С. Развитие высших психический функций. Москва: Педагогика. 1978.

2. Rogers, C. On Becoming a Person: Therapist’s View of Psychotherapy. Boston: Houghton Mifflin. 1961.

3. Вазорати маориф ва илми ҶТ (2022). Стратегияи рушди соҳаи маориф барои солҳои 2021-2030.