НАЗАРИ УСТОД АЙНӢ ПЕРОМУНИ ИСТИҚЛОЛИЯТ

Умед Мамадшерзодшоев

Ходими илмии шӯъбаи таърих,

этнография ва археологияи

Институти илмҳои гуманитарии АМИТ

НАЗАРИ УСТОД АЙНӢ ПЕРОМУНИ ИСТИҚЛОЛИЯТ

       Агар мо ба таърих назар афканем аз қадимулайём  халқиятҳо ва миллатҳои гуногун барои соҳибистиқлол шудан ва озод будан аз салтаи давлатҳои абарқудрат ва якпорчагии кишварашон муборизаи беамон мебурданд. Зеро ба даст овардани истиқлолияти миллӣ дар ҳаёти ҳар як давлат барои рушди комил бахшидани паҳлӯҳои мухталифи ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоъӣ ва фарҳангӣ  дорои аҳамияти хеле бузург мебошад.

       Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҷаноби олӣ Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқоти худ бо намояндагони аҳли ҷомеаи мамлакат аз таърихи  4 июли соли 2013 масъалаи аҳамияти бузург доштани  истиқлолияти миллӣ дар ҳаёти миллати тоҷикро  баррасӣ намуда , чунин ибрози назар намуда буданд: «Албатта ҷои ифтихор ва хушнудист, ки арҷгузории воқеъӣ ба арзишҳои миллӣ ва динӣ, хусусан арзишҳои дини мубини ислом ва эҳёи суннатҳои беҳтарини таърихиву  фарҳангӣ ба мо маҳз ба шарофати  истиқлолияти давлатӣ муяссар гардид.

       Яъне истиқлолияти давлатӣ барои дарк ва решадор гардидани худшиносии милливу динӣ ва озодиву ифтихори миллӣ шароит ба вуҷуд овард. Ва дар навбати худ эҳё ва ҳифзи арзишҳои миллӣ ҳамчун омили муҳимтарини маънавӣ ва таҳкими истиқлолияти давлатӣ мусоидат намуд

       Натиҷаи ҳамин аст, ки имрӯз ҷомеаи мо ба таъриху фарҳанг ва оину суннатҳои миллии худ таваҷҷӯҳи бештар зоҳир мекунад».

       Ба осори гаронқимати нависандаи бузург, қаҳрамони халқи тоҷик устод Садриддин Айнӣ муроҷиат намуда,чунин натиҷагирӣ намудем, ки дар тамоми асарҳои ин  донишманди забардаст баррасии масъалаи худшиносии миллӣ дар канор намондааст ва устод як умр бо душманони миллати тоҷик даст ба гиребон буда, барои истиқлолияти воқеъии миллӣ мубориза мебурд. Тавре устоди донишманд академик Муҳаммадҷон Шукуров перомуни ин масъала менигорад: «Ҳар миллат ё гурӯҳи миллатҳо муҳити зисти хоса доранд, ки таърихан шакл ёфтааст, яъне ин муҳит маҳсули такомули хосаи таърихӣ буда, руҳи миллатро таҷассум додааст. Танҳо дар чунин муҳити зист ё муҳите наздик ба он аз нашъу намои миллат, аз рушди табии ва падидомади мукаммали ҳастии вай метавон умед кард.

       Миллате, ки худро бишинохт хоҳад донист, ки муҳити зисти хоси ӯ кадом аст, чи гуна буд ва чи гуна бояд бишавад. Дар ҳар марҳилаи таърих ин шинохти хештан амиқтар меравад, донистаҳои миллат дар бораи хислату хусусиятҳои худ ва ва чигунагии муҳити зисти худ такомул меёбад. Дар охири саддаи 20 чунин марҳилаи таърих фаро расид, ки миллати тоҷикро зарур аст, ки хештаншиносиро амиқ барад, хосиятҳои зисти таърихии худро муайян созад ва бидонад, ки минбаъд зистгоҳи иҷтимоъии ӯ чигуна бояд бошад.

       Чунин худшиносии таърихии маънавӣ ба дастовардҳои илм такя дорад. Пояи илмии худшиносии миллӣ ҳар чи устувортар бошад, мазмуну мӯҳтавои иҷтимоии он мукаммалтар хоҳад буд».

       Чуное ки аз мақолоти публитсистии устод Садриддин Айнӣ аён мегардад, пояи асосии истиқлолияти давлатӣ ин худшиносии воқеъии миллӣ мебошад. Албатта андешаҳои устод С. Айнӣ перомуни истиқлолият ва худшиносии миллӣ мисли як баҳри бекароне мемонанд, вале мо дар ин маќолаи илмӣ танҳо ба баъзе аз паҳлӯҳои онҳо ишора  мекунем. Ба ақидаи ин донишманди бузург  худшиносии миллии ҳар як миллат пеш аз ҳама аз  рушди соҳаи илм ва маориф сарчашма мегирад.Чуноне ки устод Айнї мефармояд: «Ҳеҷ шубҳа нест, ки инсон барои муомила кардан бо миллати мухталифа, барои ҳуқуқ гирифтан аз ҳукумат, барои омезиш кардан бо хешу ақрабо, барои тарбият кардани авлод ва оила, барои пеш бурдани касб ва ҳунари шахсии худ, барои таъмини маишати ҳаррӯза, хулоса барои зиндагӣ кардан дар дунё , агарчи якрӯза ҳам бошад ба фикри соиб ва хатти ҳаракати дуруст муҳтоҷ аст. Фикри соиб ва хати ҳаракати дуруст пайдо намешавад инсонро магар ба воситаи илму дониш. Илму дониш ҳосил намешавад магар аз мактаб ва мадорис».  Устод Айнӣ тоҷикони он давраро, ки дар майдони мубириза барои расидан ба истиқлолияти комил фаъолияти сустро нишон медоданд ва дар ин ҷода бетарафиро зоҳир мекарданд онҳоро мавриди танқиди шадид қарор медод. Масалан устод рафтори ин қабил ашхосро дар мақолаҳои публитсистии худ чунин ба қалам додааст: «Лекин мо туркистониён умуман дар зарфи 50 соли асорати ҳукумати [мустабидон]… мактаб ва мадориси куҳнаи худро барбод дода, дор-ул-илмҳои нав кушода натавониста, билкалла аз илм ва маърифат маҳрум мондем. Моро ҷавонони коркун, одамони доно, роҳбарони соҳибфикр лозим аст. Барои расонидани ин гурӯҳ мо маҷбурем ба тарафи матбуот илтиҷо барем. Ҳама як дил ва як забон шуда, чанг ба домани рӯзнома занем. Яъне ҳеҷ фурсатро аз даст надода ба воситаи рӯзномаҷот фикри худро танвир ва маълумоти худро тавсиа намоем. Ба воситаи афкори соибае, ки аз матбуот мегирем, хати ҳаракати ҳозираи худро муайян ва роҳи истиқлоли худро равшан созем».

       Аз андешаҳои фавқи устод Айнӣ маълум мегардад, ки ӯ на ҳамчун адиб ва публитсист, балки ҳамчун сиёсатшиноси ҳирфаӣ роҳи ояндаи давлати комилҳуқуқи миллати тоҷикро пешгӯӣ кардааст ва норасоиҳоро дар ин замина бо далелҳои дақиқ нишон додааст.

      Устод дар рӯзномаи «Шӯълаи инқилоб» мақолаи ҷолиберо доир ба худшиносии миллӣ ба табъ расонида буданд, ки дар он аз ҷумла перомуни нақши илм ва маориф дар ҳаёти тоҷикон чунин ибрози андеша мекунад: «Инқилоби муқаддасро ба ҳолате истиқбол кардем, ки на илм дорем, на идрок, на хат дорем, на савод, на фикр дорем на хаёл,на орзу дорем на амал». Ҳамчунин устод Айнӣ ба одамони аз илм безор муроҷиат намуда фармудаанд: «Қавми беилм имрӯз ё фардо маҳкуми заволанд. Аз ин ҷост, ки мо туркистониён аз беилмӣ ва ҷаҳолат аввал шаҳр-шаҳр, қария-қария ва фирқа-фирқа шуда якдигарро куштем хонаи якдигарро тороҷ ва яцмо кардем, ирзу номуси якдигарро барбод додем оқибат ба зери бандагии мустабидон… афтодем, боз ҳушёр нашудем, боз ба хонахаробии якдигар кӯшидем… ва дар солҳои охирӣ баъзе аз мутафаккирони  аз байни мо сар барзада дарди моро ба худи мо нишон доданд, давои ин дард соҳиби илму маърифат буданро ба мо фаҳмонданд».

     То цалабаи инқилоби сотсиалистӣ дар кишварҳои Осиёи миёна исломгароӣ, куштори ҳамдигар,хурофотпарастӣ, ҷудоиандозӣ ба авҷи аълои худ  расид ва ин амали нодуруст ба худшиносии мардуми тоҷик таъсири манфӣ расонид. Ба андешаи устод Айнӣ ин исломгароӣ, ифротгароӣ, хурофотпарастӣ, ҷинояткорӣ   аз беилмии мардуми мо ба вуҷуд омада буданд. Бархе аз исломгароёни дорои мафкураи куҳна ва хурофотпараст сохти ҷадидро напазируфтанд ва зидди сохти нав мубориза эълон намуданд.Онҳо ният доштанд, ки тараққиёти сохти навро боз садсолаҳо ба ақиб партоянд. Устод Айнӣ ин хатари исломгароёнро зуд   дарк намуда фармуданд: «Ҳамватанони азизам! Миллати наҷибаи Бухороро пӯшида нахоҳад буд, ки муддате аст ихтилофи ҷадид ва қадим, ки мабдаъаш ба ҷуз иштибоҳкорӣ ва фасодангезии баъзе хоинони миллат чизи дигаре нест, ватани муқаддаси моро фуру гирифта, иҷмоъи мутаҳидаи аҳолиро ба унвони ҷадид ва қадим ду фирқа ва ҳар кадомро нохушнуди он дигар намуда, бадеҳӣ  аст, ки сабаби умдаи хорӣ ва харобии мусулмонон нест магар ҳамин ихтилофи бемаънӣ. Бинобар ин ҳар ки худро ходими дини мубини ислом медонад мекӯшад то ин ихтилофи хона барандозро аз миёни мо бухороиҳо бардорад.»

        Сухани худро ба охир расонида, аз андешаҳои устод С. Аёнӣ доир ба худшиносии миллӣ ва истиқлолият чунин натиҷагирӣ намудем:

1. Сиёсат ва муборизаҳои мардуми тоҷик то инқилоби Шуравӣ ва пас аз пошхӯрии Шуравӣ ба ҳамдигар хеле монанд буда, дар ҳар ду давра исломгароӣ,хурофотпарастӣ, маҳалгароӣ,гурӯҳбозӣ, бегонапарастӣ истиқлолияти миллии моро дар хатар гузоштанд. Яъне тавре донишмандон собит намудаанд, таърих боз такрор меёбад ва мо набояд иштибоҳоти қаблии худро дубора такрор кунем ва истиқлолияти миллии худро зери хатар гузорем.
2. Агар пояи асосии истиқлолият худшиносии миллӣ бошад ,худшиносӣ бар асари ба таври чуқур омӯхтани илму дониш ташаккул меёбад.Имруз ҷавононе, ки ба ҳизбу ҳаракатҳои гуногуни экстримистӣ ва ифротӣ мепайванданд, ин собит мекунад, ки онҳо таҳсилкарда набуда,аз илму дониш фарсахҳо дуранд ва андешаҳои худиро надошта, фикрҳои онҳоро қувваҳои беруна идора мекунанд.
3. Агар мо бихоҳем истиқлолияти мо пойдор бошад мо бояд ба таърихи худ, ба эҳёи суннатҳои аҷдодии худ, осори гаронбаҳои илмӣ ва адабии гузаштагонамон рӯй оварем.

Истиқлолияти Тоҷикистон: Роҳ ба суи тараққиёт

Некушоева Шаҳло Саиднуриддиновна – номзади илми филология, муовини директори Институти илмҳои гуманитарии АМИТ

Истиқлолияти Тоҷикистон: Роҳ ба суи тараққиёт

     Истиқлолияти давлатӣ мафҳуми калидӣ дар муносибатҳои байналмилалӣ буда, маънои онро дорад, ки ҳар як давлат ҳуқуқи мустақилона қабул кардани қарорҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷии худро дорад. Ин мафҳум ҳуқуқи муқаррар намудани қонунқои худ, идора кардани иқтисодиёти худ, сиёсати иҷтимоию фарҳанги давлати худ, ба роҳ мондани муносибатҳои дипломати бо дигар кишварҳоро дар бар мегирад. Истиқлолият инчунин маънои онро дорад, ки дигар давлатҳо ва созмонҳои байналмилалӣ ҳақ надоранд ба корҳои ин давлат дахолат кунанд ва ё қарорҳои қабулкардаи худро бар души давлат бор кунанд. Худмухторияти давлат, ки асоси истиқлолияти он аст, ба миллат имкон медиҳад, ки сарнавишти худро озодона муайян кунад ва манфиатҳои миллии худро амалӣ намояд [2].

    Бояд гуфт, ки эътирофи истиқлолияти кишвар нақши калон дорад, зеро он мояи эътирофи қонунияти давлат дар ҷомеаи ҷаҳонӣ мебошад. Қонунан эътироф гардидани давлат дутарафа амалӣ мегардад: 1. эътирофи дохилӣ, ки эътирофи ҳокимияти давлатӣ ва қонунҳои он аз тарафи худи шаҳрвандони кишварро дар назар дорад ва ин нишондиҳандаи муҳайё гардидани дастгирии аҳолӣ ва ибрози боварӣ ба институтҳои сиёсӣ мебошад; 2. эътирофи беруна, ки эътирофи давлатҳо ва созмонҳои байналмилалии дигар аз ҳокимияти давлатӣ ва қунунҳои онро дар назар дорад.

    Дар Тоҷикситони имрӯза мо ҳар ду намуди эътирофи давлатиро мушоҳида карда истодаем. Бе шаку шубҳа, фоизи бештари шаҳрвандони кишварамон ҳокимияти давлатӣ ва қанунҳои онро эътироф карда истодаанд, ки як қатор омилҳо метавонанд шоҳиди ҳамин ҳол бошанд. Аз ҷумлаи онҳо иштирок дар интихобот бо фоизи калони ҳозиршавандагон, ба таври ихтиёрӣ пардохт гардидани ҳамаи намудҳои андоз аз тарафи шаҳрвандон, хизмати ихтиёрӣ дар сафи Артиши миллӣ, риояи қонунҳои давлатӣ аз тарафи фоизи бештари аҳолӣ, зоҳир намудани боварӣ ва эътимод ба институтҳои давлатӣ, вуҷуд надоштани эътирозҳои оммавӣ ва фаъолияти ҷамъиятии шаҳрвандон. Ҳамаи ин падидаҳои ҷамъиятӣ гувоҳ бар онанд, ки шаҳрвандони Тоҷикистон ҳокимияти давлатии кишварамон ва қонунҳои онро эътироф менамоянд.

    Истиқлолияти Тоҷикситон дар арсаи ҷаҳонӣ аз тарафи 150 давлат эътироф гардид [3] ва дар натиҷа кишварамон дар руйхати 196 давлати соҳибистиқлоли ҷаҳонӣ ворид гардид [4]. Қонунан эътироф гардидани давлат дар арсаи байналмилалӣ як навъ «тасдиқ»-и давлатҳои дигар оиди он, ки ин давлат воқеан тамоми ҳуқуқу ӯҳдадориҳои марбут ба соҳибихтиёрӣ ва истиқлолияти худро дорад. Ва мо хуб огоҳ ҳастем, ки эътироф намудани ҳокимияти як давлат ва қонунҳои он дар як ҷойи холӣ амалӣ намегардад. Барои ба даст овардани эътирофи давлатҳои ҷаҳонӣ аз ҳокимият ва қонунҳои худ давлат бояд як қатор принсипҳои давлатдорӣ дошта бошад. Аз ҷумлаи ин принсипҳо таъсис ёфтани давлат дар натиҷаи иродаи озоди шаҳрвандон, якпорчагии давлат, принсипи дахолат надоштани дигар давлатҳо дар сиёсати дохилии ин кишвар, принсипи ҳамзистии осоишта дар миёни кишварҳои ҳамсоя ва умумиҷаҳонӣ, принсипи идоракунии самаранок ва ғайраро номбар кардан мумкин аст. Ин аз он гувоҳ медиҳад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамон давраҳои ноором ҳам принсипҳои номбурдаи давлатдориро аз худ зоҳир мекард, ки дар акси ҳол 150 давлати ҷаҳонӣ кишварамонро эътироф намекарданд. Соли 1993 12 созмони байналмиллалӣ, аз қабили Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Амният ва Ҳамкории Аврупо, Хазинаи Байналмилалии Асъор, Бонки Ҷаҳонӣ, Бонки Аврупоии Таҷдид ва Рушд, дар соли 1994 8 созмони байналмилалӣ, соли 1995 2 созмон ва соли 1996 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон боз 2 ташкилот намояндагии худро кушода, ба фаъолият шуруъ намуданд [3].

    Тоҷикистони соҳибистиқлол: даврони навин

    Истиқлолияти Тоҷикистон як рӯйдоди муҳиме буд, ки дар аснои пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ва паиҳам ба даст овардани истиқлолият аз тарафи собиқ ҷумҳуриҳои Шӯравӣ ба вуқуъ пайват. Ин раванди сиёсӣ осон набуд ва бо таҳаввулоти ҷиддии сиёсиву иҷтимоӣ ҳамроҳ буд. Тоҷикистон пас аз ба даст овардани истиқлолият дар соли 1991, сарфи назар аз шароити душвор, аз қабили ҷанги шаҳрвандӣ, мушкилоти иқтисодӣ ва чолишҳои геополитикӣ ба комёбиҳои назаррас ноил гардид. Асоситарин дастовардҳо, ки самараи Истиқлолиятанд, ба таври хеле кӯтоҳ метавонем чунин номбар кард:

1. Эътидоли вазъи сиёсӣ

Пас аз хатми ҷанги шаҳрвандӣ дар соли 1997 Тоҷикистон тавонист вазъи сиёсии кишварро ба эътидол дароварад. Дар соли 1997 Созишномаи сулҳ баста шуд (1997 ... ), ки он ба низоъи мусаллаҳона хотима гузошта, барои муколамаи сиёсӣ шароит фароҳам овард. Ин созишнома имкон дод, ки нерӯҳои мухолиф ба раванди сиёсӣ ворид шаванд, ки ба дарозмуддатии суботу сулҳ дар кишвар мусоидат кард.

2. Рушди иқтисодӣ

Иқтисодиёти Тоҷикистон оҳиста-оҳиста, вале бешубҳа аз доираи таназзули шадиде, ки дар пайи ҷанги шаҳрвандӣ ва пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ба вуҷуд омад, барояд. Дар даҳсолаҳои охир кишвар ба шарофати рушди соҳаи кишоварзӣ, маъданҳои кӯҳӣ ва сохтмон ба рушди устувори иқтисодӣ ноил гардид ва содироти алюминий, пахта ва неруи барқ низ нақши муҳиме дар вазъяити кунунии иқтисодии он доранд.

3. Рушди инфрасохтор

Дар кишвар лоиҳаҳои муҳими инфрасохторӣ, аз қабили сохтмони роҳҳо, пулҳо, нақбҳо ва нерӯгоҳҳои нав амалӣ мешуданд ва шуда истодаанд. Нерӯгоҳи барқи обии Роғун ва Себзорро мисол овардан мумкин аст, ки пас аз анҷомёбӣ ба яке аз бузургтарин нерӯгоҳҳои барқи обии минтақавӣ ва ҷаҳонӣ табдил хоҳанд ёфт. Ин ба Тоҷикистон имкон медиҳад, то тавлиди нерӯи барқро хеле афзоиш дода, ба кишварҳои ҳамсоя содир намояд.

4. Маориф ва тандурустӣ

Тоҷикистон дар рушди системаҳои маориф ва тандурустии худ ба муваффақиятҳои назаррас ноил гардид. Ба душвориҳои иқтисодӣ нигоҳ накарда, дараҷаи саводнокӣ дар кишвар аз аввали солҳои Исиқлолият дар сатҳи муайян нигаҳ дошта мешуд ва дар солҳои охир шумораи мактабҳо ва донишкадаҳои олӣ сол аз сол афзуда истодааст. Соҳаи тандурустӣ, махсусан дар бобати беҳтар намудани дастрасӣ ба хизматрасониҳои тиббӣ, муҷаҳҳаз гардидани муассисаҳои тиббӣ бо таҷҳизоти муосир ва мубориза бо касалиҳои сироятӣ низ пешравиҳо ба даст оварда истодааст.

5. Рушди иҷтимоӣ

Дар солҳои охир дар Тоҷикистон ба масъалаҳои рушди иҷтимоӣ, аз ҷумла беҳбуди вазъи зиндагии мардум, коҳиши фақр ва таҳияи барномаҳои дастгирии иҷтимоӣ, ки баланд бардоштани маоши шаҳрвандон яке аз мисолҳои он шуда метавонад, таваҷҷӯҳи бештар зоҳир шуда истодааст. Барои беҳтар намудани таъминот бо оби тоза, манзил ва қувваи барқ тадбирҳои назаррас андешида мешаванд.

6. Рушди фарҳангии кишвар

Пас аз ба даст овардани Истиқлолият дар кишвар пайдарҳам таваҷҷӯҳ ба фарҳанг, забон ва анъанаҳои тоҷикон дода мешавад. Рушди фарҳангӣ ҳамчунин дар рушди адабиёту санъати миллӣ, дар эҳё ва ҳифзи мероси фарҳангӣ, инчунин дар мақоми давлатӣ гирифтани забони тоҷикӣ зоҳир мегардид.

7. Муносибатҳои байналмилалӣ

Тоҷикистон мавқеъи худро дар арсаи байналмилалӣ мустаҳкам намуда, равобити худро бо кишварҳои мухталиф ва созмонҳои байналмилалӣ густариш дода истодааст. Кишвар дар ташаббусҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ, аз қабили Созмони ҳамкории Шанхай (СҲШ) ва Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ (СПАД) фаъолона ширкат меварзад. Тоҷикистон ҳамчунин бо аксари кишварҳои ҷаҳон равобити дипломатӣ дорад ва дар миссияҳои гуногуни посдори сулҳи СММ ширкат мекунад.

Ин дастовардҳо, ки самараи бевоситаи Истиқлолият ҳастанд, аз пешрафти Тоҷикистон дар роҳи таҳкими давлатдорӣ, беҳбуди вазъи зиндагии мардум ва ҳамгироӣ ба ҷомеаи ҷаҳонӣ шаҳодат медиҳанд. Албатта, мо наметавонем пешравиҳои соҳаҳои мухталифи кишварамонро дар даврони Истиқлолият инкор намоем, чун онҳо воқеан ҳам вуҷуд доранд. Шояд нафаре садо баланд карда аз боби нуқсҳои дар давлатдории кишварамон ҳарф занад, вале ҷоиз ҳаст пурсем, ки кадом давлате дар давлатдории худ нуқсе накардааст ва кадом шакли давлатдорӣ комил шинохта шуданаш мумкин? Албатта, ҳар давлате хусусиятҳои миллӣ, ҷуғрофӣ, таърихӣ, сиёсӣ, фарҳангӣ ва ғайраи худро дорад, ки ба давлату давлатдории он таъсир гузоштанаш мумкин ҳаст. Вале ҳар як нафар бояд аз худ савол кунад, ки ӯ худаш барои пешрафти кишвари худ ва нигаҳ доштани истиқлолияти давлат чӣ корҳое анҷом додааст.

Ба таври хулосавӣ мехоҳем гуфт, ки ба назарамон, дар баробари дастовардҳои дар боло зикршуда, беҳтарин дастоварди Истиқлолияти давлати Тоҷикистон ин сулҳу суботи устувору ҳукмфармо дар саросари кишварамон мебошад, ки ба шарафи он кудакони ҳар як модари тоҷик аз гуруснагиҳои солҳои 90-уми асри гузашта хабаре ҳам надоранду, ҳар рӯза дар саҳни мактабҳо ва донишгоҳҳои олии ватаниву хориҷӣ ҳозир шуда, талош барои донишомӯзӣ ва илмомӯзӣ доранд, на талош барои зинда мондан.

Сарчашмаҳои истифодашуда:

1. Желинская В.С. Легитимность госдарственной власти: теория и реальность / https://cyberleninka.ru/
2. Акмалова М.А. Современное видение политической независимости / https://cyberleninka.ru/
3. https://khovar.tj/rus/tadzhikistan-i-mirovoe-soobshhestvo/
4. https://merkator.org.ua/ru/spravochnik/

ДАР ДОИРАИ ЧОРАБИНИҲО БАХШИДА БА ИСТИҚЛОЛИЯТИ ТОҶИКИСТОН:

ДАР ДОИРАИ ЧОРАБИНИҲО БАХШИДА БА ИСТИҚЛОЛИЯТИ ТОҶИКИСТОН:

Таърихчаи кӯтоҳи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон:

Раванди сиёсии ба даст овардани Истиқлолият дар Тоҷикистон чунин рух дода буд:

• Бозсозӣ ва заифшавии Итифоқи Ҷумҳирияҳои Шуравӣ Сотсиалистӣ (ИҶШС) дар солҳои 80-уми асри гузашта:

Дар солҳои 80-уми асри гузашта дар ИҶШС сиёсати бозсозӣ шуруъ шуд, ки ташаббусгари он Михаил Горбачёв ба ҳисоб меравад. Ин сиёсат боиси заиф шудани ҳокимияти марказӣ ва дар ҷумҳуриҳои шуравӣ эҳёи ҳаракатҳои миллӣ гардид. Дар ИҶШ Тоҷикистон низ баъзе қувваҳо дар бораи мухторият ва истиқлолияти давлат суҳбатҳо меоростанд.

Моҳи августи соли 1991 дар Масква кӯшиши табаддулоти давлатӣ ба амал омад, ки аз ҷониби Кумитаи давлатии вазъияти фавқулодда (ГКЧП) ташкил карда шуд. Ин табаддулот раванди пошхӯрии ИҶШС-ро суръат бахшид, зеро бисёре аз ҷумҳуриҳо онро ҳамчун мояи эълон намудани истиқлолияти давлатии худ истифода карданд.

• Эъломияи истиқлолият (9 сентябри 1991)

Дар аснои ин ҳодисаҳо 9 сентябри соли 1991 Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон истиқлолияти ҷумҳуриро эълон кард ва кишварамон Ҷумҳурии Тоҷикистон ном гирифт. Ҳоло ин сана ҳамчун Рӯзи истиқлоли Тоҷикистон таҷлил мешавад.

• Ҷанги шаҳрвандӣ (1992-1997)

Пас аз эълони Истиқлолият дар Тоҷикистон ҷанги шаҳрвандӣ оғоз шуд, ки аз соли 1992 то соли 1997 идома кард. Ин низоъ дар натиҷаи ноустувории сиёсӣ, мушкилоти иқтисодӣ ва ихтилофоти қавмӣ ба вуҷуд омад. Муқовимати мусаллаҳона миёни нерӯҳои ҳукуматӣ ва гурӯҳҳои мухолиф, аз ҷумла бунёдгароёни исломӣ ва гурӯҳҳои мухталифи минтақавӣ сурат гирифт. Ин ҷанг хисороту талафоти зиёди молӣ ва ҷониро сабаб гардид, ки боз ҳам вазъияти ногувори сиёсӣ ва иқтисодии ҳамонвақтаи Тоҷикистонро вазнин менамуд.

• Созишномаи сулҳ (1997)

Соли 1997, пас аз чанд соли ҷанг, бо миёнҷигарии СММ ва дигар созмонҳои байналмилалӣ миёни ҳукумати Тоҷикситон бо роҳбарии Президенти давлатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва мухолифин созишномаи сулҳ баста шуд. Ин созишнома ба ҷанги дохилӣ хотима дода, имконият фароҳам овард, ки кишварамон ба давраи нав - раванди бозсозии босуръати кишвар қадам ниҳад.

• Давраи баъдиҷанги шаҳрвандӣ

Баъди ба охир расидани ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон раванди бозсозӣ ва тарақиёт бо қадамҳои устувор  оғоз гардид. Ҳукумати Тоҷикистон бо роҳбарии Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба тадриҷ  институтхои давлатиашро мустаҳкам намуда, иқтисодиёташро тараққӣ дода, муносибатҳоро бо давлатҳои ҳамсоя ва байналмилалӣ созмон медод. Сарфи назар аз душвориҳои марбут ба оқибатҳои ҷанг, Тоҷикистон истиқлолияти худро нигоҳ дошт ва имрӯз давлати соҳибихтиёри арсаи ҷаҳонӣ маҳсуб мешавад.

Истиқлолияти Тоҷикистон дар шароити таҳаввулоти сиёсӣ, ки бо ҷанги шаҳрвандӣ ҳамроҳ буд, ба даст омад, вале баъдан кишвар тавонист ба сулҳу суботи устувор ноил шавад ва рушди худро ҳамчун давлати соҳибистиқлол идома диҳад.

Истиқлолияти давлат яке аз дастовардҳои муҳимми башарият мебошад. Истиқлолият, худмуайянкунӣ ва рушди миллатро таъмин мекунад. Бо вуҷуди ин, дар ҷаҳони муосир истиқлолият бо мушкилоти нав рӯ ба рӯ мешавад, ки давлатҳоро талаб мекунад, ки устувор бошанд ва ба шароити тағйирёбанда мутобиқ шаванд. Ҳифз ва таҳкими Истиқлолият яке аз вазифаҳои асосии ҳар як давлати соҳибихтиёр ба шумор меравад.

Гузоришҳои ходимони илмии ИИГ АМИТ-ро дар доираи ин рубрика интизор бошед!