wrapper

Институт

Институт

РУШДИ СОҲАИ МАОРИФ ЯКЕ АЗ САМТҲОИ АФЗАЛИЯТНОКИ СИЁСАТИ ҲУКУМАТИ ТОҶИКИСТОН

Мавлоназарова Ганҷина- докторант
(PhD)-и Институти илмҳои гуманитарии
ба номи академик Б. Искандарови АМИТ
РУШДИ СОҲАИ МАОРИФ ЯКЕ АЗ САМТҲОИ АФЗАЛИЯТНОКИ СИЁСАТИ ҲУКУМАТИ ТОҶИКИСТОН
(дар партави Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28.12.2024)
     Паёми навбатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ», ки санаи 28-уми декабри соли 2024 баргузор гардида буд, бисёр масалаҳои муҳимро дар бар гирифта буд.
     Пешвои миллат асосан соҳаи маорифро яке аз муҳимтарин самтҳои инкишофи иҷтимоиву иқтисодӣ арзёбӣ карда, барои рушди ҳаматарафаи он ба мақомотҳои дахлдор вазифаҳо ва пешниҳодҳои муфид доданд. Пешвои миллат таъкид карданд, ки дар ояндаи наздик бояд 800 адад биноҳои кӯдакистонҳо ва марказҳои рушди барвақтии кӯдак ва 1000 адад мактабҳои маълумоти миёна сохта ва ба истифода дода шаванд. Илова бар ин, Пешвои миллат пешниҳод намуданд, ки аз 1-уми сентябри соли 2025 бо мақсади боз ҳам беҳтар намудани сатҳи некўаҳволии сокинони мамлакат ва тақвияти ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ маоши вазифавии кормандони муассисаҳои томактабӣ, таҳсилоти миёнаи умумии соҳаи маориф 30 фоиз, маоши вазифавии кормандони дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин стипендияҳо 20 фоиз зиёд карда шавад.
      Пас барои фаҳмидани мақсадҳо ва пешниҳодҳои Певшои миллат мо бояд ҳар як нуқтаи Паёмро хеле ҷуқур ва дақиқ таҳлил намоем ва мақсадҳои онро дарк намоем ва барои пешрафти ҳар соҳае, ки мо бо он сару кор дорем, кӯшиш кунем, кумаки амалии худро расонем.
      Чун бо инкишофи барвақтии кӯдак зиёда аз 10 сол собиқаи корӣ дорам, мехостам ба чанд нуқоти ин самт рӯшанӣ андохта, муҳиммияти онро баррасӣ намоям.
Инкишофи барвақтии кӯдак чист?
      Рушди барвактии кӯдакӣ давраи рушди босуръат ва муҳим - аз давраи ҳомиладорӣ то 8 солагӣ ба ҳисоб меравад. Нигоҳубини босифат дар ин давра - ғизои солим ва мувофиқ, саломатии хуб, муҳофизат, нигоҳубини дуруст ва омӯзиши барвақтӣ - барои рушди ҷисмонӣ, ақлонӣ, иҷтимоӣ-эҳсосотӣ ва инкишофи нутқи кӯдакон хеле муҳим аст.
      Рушди барвақтии кӯдакӣ даврае мебошад, ки барои инкишофи мағзи сари кӯдакон хидматҳои муҳимро пешкаш мекунад. Тақрибан 90% афзоиши майнаи сар дар 5 соли аввали ҳаёт ва тақрибан 80% ин афзоиш дар 2 соли аввали ҳаёт ба амал меояд. Тадқиқотҳо нишон медиҳанд, ки кӯдаконе, ки аз нигоҳубин ва ғамхорӣ маҳруманд ва имкони бозӣ кардан, муошират кардан ва омӯхтанро надоранд, мағзи сарашон хурдтар ва иртиботи асабии камтар доранд.
     Махсусан, давраи байни таваллуд то синни 3-солагӣ давраи инкишофи босуръати майнаи сар мебошад, ки дар он миллиардҳо робитаҳо байни нейронҳои алоҳида муқаррар карда мешаванд. Механизмҳо ва мудохилаҳо барои дастгирии ин рушд бояд аз лаҳзаи таваллуд дастрас бошанд.
      Таҷрибаҳое, ки кӯдакон дар давраи аввали ҳаёт доранд, дар инкифоши майнаи сар нақши ҳалкунанда доранд. Муносибат ба омилҳои мусбӣ, махсусан муносибатҳои устувор ва ҷавобгӯ бо волидон ва дигар калонсолон ва муҳитҳои бехатар ва дастгирии ҳамаҷониба ва ҳаррӯза ба рушди мусбат мусоидат мекунанд.
      Солҳои аввали кӯдакӣ метавонад таъсири мусбӣ ё манфӣ ба инкишофи ҷисмонӣ, иҷтимоӣ ва эҳсосотӣ дар тамоми умр дошта бошад. Дар ҳоле ки таҷрибаҳои мусбӣ метавонанд кӯдаки хурдсолро дар роҳи қавитаре дар тӯли умр гузоранд, таҷрибаҳои осебпазир дар он солҳои ташаккулёбанда метавонанд таъсири дарозмуддат ва зараровар дошта бошанд. Ба рушди кӯдак чӣ таъсир мерасонад?
      Рушди барвақтии кӯдак аз омилҳои зиёд, аз ҷумла генетика, муҳити зист ва муносибатҳо вобаста аст (VeryWell Mind, 2023). Гарчанде ки генетика метавонад рушди кӯдакро дастгирӣ кунад, ба он омилҳои дигар низ таъсир мерасонанд. Инҳо муҳити ҳавасмандкунанда, саломатии хуб ва ҳамкории иҷтимоӣ бо парасторони меҳрубонро дар бар мегиранд.
Марҳилаҳои рушди барвақтии кӯдакон, доменҳо ва марҳилаҳо
      Тадқиқотчиён ва мутахассисон инкишофи барвақтии кӯдакро ба якчанд марҳила тақсим мекунанд. Гарчанде ки дар чӣ гуна тасниф кардани онҳо баъзе тафовутҳо вуҷуд доранд, ба таври умум мувофиқат мекунанд, ки кӯдакон аз марҳилаҳои пешбинишаванда ва шинохташаванда мегузаранд.
      Албатта, ҳар як марҳила пешрафт ва гузариш ба марҳилаи нави торафт мураккаб мусоидат мекунад. Асосан чанд марҳилаи инкишофи кӯдак хеле маъмул ва муҳиманд:
     инкишофи ақлонӣ
     иҷтимоӣ-эҳсосотӣ
     инкишофи ҷисмонӣ
     инкишофи нутқ
      Марҳилаҳои ҳар як домен барои пайгирии рушди кӯдак кумак мекунанд. Марҳила маҳорати муайяншудаест, ки интизор меравад дар муддати муайян ба даст оварда шавад. Онҳо барои муайян кардани он, ки рушди кӯдак маъмул аст ё ба таъхир афтодааст, истифода мешавад. Бо вуҷуди ин, бояд қайд кард, ки гарчанде ки инкишофи кӯдакон одатан бо як тартиб сурат мегирад, кӯдакон бо суръати гуногун инкишоф меёбанд. Баъзеҳо ба сӯи баъзе марҳилаҳо зуд пеш мераванд, дар ҳоле ки дигарон вақти зиёдтарро талаб мекунанд.
      Аз ин рӯ, марҳилаҳои рушдро метавон ҳамчун роҳнамо баррасӣ кард, на ҳадафҳои қатъӣ. Ҳар як шахсе, ки бо кӯдакони хурдсол алоқаманд аст - аз волидон ва парасторон то онҳое, ки ба саломатӣ ва таҳсилоти барвақтии кӯдак машғуланд, кӯшиш мекунанд, ки кӯдакро дастгирӣ кунанд ва имкониятҳо ва таҷрибаҳоеро фароҳам оранд, ки ба рушди беҳтарини кӯдак мусоидат кунанд.
     Тибқи иттилои Институти Сиёсати Омӯзиш, тадқиқотҳо пайваста нишон медиҳанд, ки кӯдаконе ки бо таҳсилоти босифати барвақтӣ таъмин мешаванд, аз манфиатҳои устуворе, ки солҳои оянда идома меёбанд, бархурдор мегарданд. Илова бар ин, Институти Сиёсати Омӯзиш қайд мекунад, ки кӯдаконе, ки дар барномаҳои томактабӣ ё барвақтии кӯдакӣ иштирок кардаанд, дар муқоиса бо онҳое, ки аз ин гуна шароитҳо ва имкониятҳо маҳрум буданд, дар тӯли солҳои таҳсилашон натиҷаҳои беҳтари таълимӣ нишон медиҳанд.
 
Адабиёти истифодашуда:
UNICEF Data (2023), Early Childhood Development,
Very Well Mind (2023), How Genes Influence Child Development, https://www.verywellmind.com/genes-and-development-2795114
Western Australia Department of Health (2023), Child Development https://www.healthywa.wa.gov.au/Art.../A_E/Child-development
Harvard University (2023), What Is Early Childhood Development? A Guide to the Science (ECD 1.0) https://developingchild.harvard.edu/.../what-is-early.../
Муфассал ...

МИЗИ МУДАВВАР БАХШИДА БА ҶАШНИ САДА – ЭҲЁИ СУННАТҲОИ НИЁГОН!

МИЗИ МУДАВВАР БАХШИДА БА ҶАШНИ САДА – ЭҲЁИ СУННАТҲОИ НИЁГОН! 
     Имрӯз дар Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Баҳодур Искандаров мизи мудаввар таҳти унвони «Сада ва расму оинҳои он» баргузор гардид. Сада – яке аз ҷашнҳои бостонии мардуми форсу тоҷик буда, решаҳои амиқи таърихию фарҳангӣ дорад. Он на танҳо рамзи нур ва гармӣ, балки пайванди қавии инсону табиат низ мебошад. 
      Дар мизи мудаввар олимон ва мутахассисони варзида дар бораи таърихи пайдоиш, арзишҳои умумибашарӣ ва хусусиятҳои ин ҷашни куҳан маълумоти ҷолиб пешниҳод карданд. Нуқтаҳои муҳими баррасишуда:
     Маъно ва ташреҳи калимаи Сада – Назрӣ Офаридаев, доктори илмҳои филологӣ
    Ҷашнҳои мушобеҳ ба Сада дар таърихи инсоният – Аловиддин Шоинбеков, номзади илми таърих
    Праздник Сада: древней символ связи человека с природой и земледелием – Шаҳло Некушоева, номзади илмҳои филологӣ
    Арзишҳои умумибашарии ҷашни Сада – Нуриҷаҳон Қурбонхонова, номзади илмҳои филологӣ 
    Муҳокимаҳо нишон доданд, ки:Ҷашни Сада на танҳо як анъанаи қадимӣ, балки бахши муҳими фарҳанг ва худшиносии миллии мост! Омӯзиши таърихи он метавонад барои рушди маърифати экологии ҷомеа кӯмак кунад  Ин ҷашн маърифати рӯшанӣ, ҳамбастагӣ ва некуаҳволиро тарғиб мекунад! 
    Чорабинии мо бо баҳсҳои пурмуҳтаво, пешниҳодҳои ҷолиб ва муҳити гарму самимӣ ба поён расид.  Сада муборак бод! Бигзор рӯшноӣ ва гармии ин ҷашн ҳамеша дар дили мо ҷо гирад!
Муфассал ...

ПРАЗДНИК САДА: ДРЕВНИЙ СИМВОЛ СВЯЗИ ЧЕЛОВЕКА С ПРИРОДОЙ И ЗЕМЛЕДЕЛИЕМ

Некушоева Ш.С. – кандидат филологических наук,

заместитель директора по науке и образованию

Института гуманитарных наук им. академика Б. Искандарова

ПРАЗДНИК САДА: ДРЕВНИЙ СИМВОЛ СВЯЗИ ЧЕЛОВЕКА С ПРИРОДОЙ И ЗЕМЛЕДЕЛИЕМ

     Праздник Сада, уходящий своими корнями вглубь тысячелетий, представляет собой одно из наиболее ярких и значимых культурных явлений древних арийцев, в том числе таджикских народов. Этот уникальный праздник ежегодно отмечается как символ победы тепла над холодом, света над тьмой, а также как знак неразрывной связи человека с природой, космосом и древними верованиями.

      Этимология слова "Сада" остается предметом научных дискуссий. Некоторые исследователи связывают его с числом "сто", что может указывать на количество дней, прошедших с зимнего солнцестояния, либо на сто дней и ночей до праздника Навруз. Другие ученые предполагают, что корень слова происходит от авестийского термина, означающего "восход" или "становление", что подчеркивает связь праздника с возрождением природы и началом нового цикла [2]. Известный ученый Абурайхан Беруни отмечал, что день и ночь воспринимались древними людьми раздельно, и Сада символизировал приближение весны и уход зимы [5].

     Додихудоева Л. в своих исследованиях утверждает, что «праздник Сада связан с почитанием солнца (хуршед) и огня (оташ). Первые упоминания о нем встречаются в устном фольклоре, где праздник связывался с культом огня как священного явления, символизирующего жизненную силу и тепло. В этом контексте Сада служил важной вехой в жизни земледельца, зависевшего от цикличности природы». Именно эта связь с земледелием определяет особое значение праздника в сельскохозяйственных обществах, где культ огня и солнца символизировал плодородие земли и начало нового сельскохозяйственного сезона [1].

     Земледелие играло ключевую роль в формировании традиций праздника Сада. Огонь, разожженный во время ритуалов, не только символизировал победу тепла над холодом, но и выполнял магическую функцию, призванную очистить землю от злых духов и обеспечить плодородие. Эти обряды выражали надежду на успешный урожай и гармонию с природными циклами.

      Исторические источники подтверждают, что праздник Сада был широко распространен задолго до появления зороастризма. Он включал ритуалы, связанные с огнем, водой, землей и воздухом – четырьмя стихиями, считавшимися основой мироздания. В зороастризме праздник получил дополнительные религиозные смыслы: огонь стал символом чистоты, света и мудрости, а молитвы, посвященные Ахура Мазде, подчеркивали божественное начало мира.

     Символика огня в празднике Сада многогранна. Во-первых, он олицетворяет солнце – источник света и жизни, который преодолевает зиму. Во-вторых, огонь символизирует очищение от всего негативного, будь то болезни или дурные помыслы. В-третьих, огонь ассоциируется с созиданием – началом нового цикла роста и процветания.

     В "Шахнаме" Абулкосима Фирдавси описывается легенда о царе Хушанге, который, пытаясь убить змею, бросил камень. Камень ударился о скалу, вызвав искру, от которой загорелась сухая трава. Именно это событие, по легенде, вдохновило царя на празднование Сада через разжигание больших костров, что стало символом открытия огня [3].

       С течением времени обряды и ритуалы праздника адаптировались к новым историческим и религиозным условиям, но главная идея – торжество света, тепла и жизни – оставалась неизменной.

     Сегодня праздник Сада продолжает отмечаться в различных регионах Ирана, Таджикистана и среди иранских общин за пределами их исторической родины. Несмотря на утрату многих древних обычаев, основные символы и идеи праздника сохранились. Он остается не только способом укрепления семейных и общественных связей, но и напоминанием о глубокой связи человека с природой и необходимости благодарности за ее щедрость.

     Таким образом, праздник Сада представляет собой выдающееся культурное наследие, символизирующее глубокую связь древних арийских народов, включая таджикский народ, с природой, сельским хозяйством и стихиями. Этот праздник отражает неизменные ценности гармонии, света и обновления, которые передаются из поколения в поколение. В Таджикистане возрождение этой древней традиции стало возможным благодаря усилиям действующего правительства под руководством уважаемого Лидера нации Эмомали Рахмона. Благодаря данной инициативе праздник Сада вновь занял достойное место в культурной жизни страны и ежегодно отмечается 30 января. Это возрождение подчёркивает важность сохранения и почитания богатого культурного наследия таджикского народа, одновременно способствуя укреплению единства и гордости за их исторические традиции. В этом контексте праздник Сада становится не только данью уважения к культурной памяти народа, но и инструментом укрепления национальной идентичности, а также сохранения нематериального культурного достояния, что имеет значительное значение в современных условиях глобализации и культурной унификации.

Литература:

  1. Dodikhudoeva L. National festivals of the tajiks through the ages / Cultural Heritage and Humanities Unit’s Research Paper #4 Cultural Heritage and Humanities Unit’s Research Paper #4 https://ucentralasia.org/media/s22fgoai/chhu-rp-4-eng.pdf
  2. Homidiyon Hikmatshoh Komili. Reflection of sad-holiday in the works of persian-tajik poets (ix-x centuries) written in Arabic / https://cyberleninka.ru/article/n/reflection-of-sad-holiday-in-the-works
  1. Фирдоуси. Шахнаме. (Серия «Литературные памятники») В 6 т. Т.1. М., 1957. С.26-30 (строки 583—714).
  1. Праздник Сада. https://mfa.tj/ru/berlin/view/7075/prazdnik-sada
  2. Cада - древний исторический праздник. https://www.tajmedun.tj/ru/novosti/universitet/sada-drevniy-istoricheskiy-prazdnik
Муфассал ...