БОБОҶОН ҒАФУРОВ – ВИЗАИ МИЛЛАТИ МОСТ (дар ҳошияи суханронии Ҷаноби Олӣ бахшида ба 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров)

           Дар таърих шахсиятҳои нотакроре буданд, ки ба таърихи давлату миллат ва тақдири мардуми худ бетафовут набуданд. Ин  шахсиятҳои ангуштшумор хуб дарк мекарданд, ки вазифае, ки дар пеши онҳо гузошта шуда буд, иборат аз зинда нигоҳ доштани хотираи таърих аст ва танҳо қобилияту истеъдоди онҳо қодир аст ба ҳалли мусбати ин вазифа. 

            Пешвои муаззами миллат дуруст қайд кардаанд, ки: «Агар кас гузаштаи аҷдоди худро надонад, инсони комил нест!».

Қаҳрамони Тоҷикистон, академик Бобоҷон Ғафурович Ғафуров офарандаи таърихи миллат ва нигоҳдорандаи хотираи инсоният  мебошад. 

            Барои он ки ба ду сухан шахсияти илмии Б.Ғафуровро шиносем, басанда аст ба ишораи собиқ директори Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Русия Ростислав Борисович Рыбаков назар афканем: «Замоне, ки Бобоҷон Ғафуров ба Институти мо (1956-1977) - қадимтарин ва калонтарин маркази илмии гуманитарӣ, маркази кишвар, «ситоди асосии» шарқшиносии Русия роҳбарӣ мекард, асри тиллоии тамоми соҳаи мо буд ... Сталини тоҷик, корманди ҳизб ва мусулмоне, ки ҳаҷро адо кардааст. Ӯ виҷдони замони худ буд, аммо ду ҷузъи муҳими табиати ӯ - хирад ва ҷавонмардӣ - ба ӯ имкон доданд, ки дар фазои давраи Шӯравӣ давраи махсуси худ – ғафуровиро офарад... ".

Ба қавли Абурайҳон Берунӣ: «Қабл аз иқдом кардан ба илм равони худро аз фасод, аз одатҳои ношоиста, аз шуҳратпарастӣ ва ғараз пок бояд кард». Маҳз чунин сифатҳо буданд, ки Бобоҷон Ғафуровро дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ намуданд ва чунонки шахсиāти маҳбуби тоҷик Мирзо Турсунзода мегўяд: «Визаи ҳар як миллат илму маданияти ўст, ки тавассути фарзандони фарзонааш муаррифӣ мешавад» ва Б.Ғафуров бешак дар тамоми замонҳо визаи миллати мо хоҳад монд.  

Пас танҳо чунин шахсият агар даст ба навиштани коре бизанад, ҳатман офаридаҳои мондагореро аз худ боқӣ мегузорад, ки асрҳо дар хизмати халқу миллат хоҳанд буд.

             Се сифате, ки бидуни онҳо ягон шахси олимшаванда ба ҳадафи мурод нахоҳад расид, иборатанд аз: аввалан, ақлу фаросат, ки сифати модарзодӣ буда, ё ҳаст ё нест; сониян, азму ғайрат, ки зодаи ҳавсала буда куллан ба худи шахс вобаста аст; ниҳоят, ҷасорату матонат, ки маҳсули парвариши фардӣ ё иҷтимоӣ буда метавонад. Бе тардид, ин се сифат ородиҳандаи сурату сирати академик Б.Ғафуров буданд.

Дар таърихнигорӣ се роҳи тасвир ҳаст:

1. Сабт кардани ҳар он чизе, ки нигоранда зарур донад ё хуш ояд (дар ниҳояти кор ба ҳадди ифрот расида мардумро бероҳа мекунед).
2. Сабт кардани ҳар он чизе, ки одамон мехоҳанд (дар ниҳояти кор ба рукнҳои эҷодии худ хиёнат мекунед).
3. Сабт кардани ҳар он чизе, ки дар ҳаёти одамон аз ҳама беш ба кор меояду онҳоро суд мебахшад (…сарфи назар аз шароити номусоиди беруна, сарфи назар аз он ки ба ҷони муаллиф таҳдиду бар ҷисмаш халал ворид кунад… ). Дар таълифи асари безаволи “Тоҷикон” академик Б.Ғафуров маҳз аз роҳи сеюми тасвир оқилонаву одилонаву олимона истифода намудааст.

Бо такя ба андешаҳои Пешвои муаззами миллат дар Симпозиуми байналмилалии “Бобоҷон Ғафуров – бузургтарин муҳаққиқ ва муаррифгари таърихи халқи тоҷик” ба ифтихори 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров ба чанд омиле, ки Б.Ғафуровро ба бузургтарин олим, намоёнтарин сиёсатмадор ва маъруфтарин ходими давлативу ҷамъиятӣ табдил додаанд ва маҳбубияти ўро дар байни мардум таъмин менамуданд, ишора мекунем:

1. Яке аз муҳимтарин сарчашмаҳои истеъдоди Б.Ғафуров он буд, ки мавсуф аз замони кўдакӣ таҳти тарбияи модараш – Розия Озод – шоираи номӣ ва хонуми бисёр таҳсилкарда умр ба сар мебурд ва Розия Озод тамоми вақти худро ба таълиму тарбияи писараш бахшида буд.
2. Новобаста аз он ки Б.Ғафуров замони тўлонӣ (аз соли 1936 то 1956) дар вазифаҳои пурмасъули давлатӣ адои вазифа менамуданд, ягон маротиба корҳои илмиро ба зинаи дуюм намегузоштанд. Соли 1947 аввалин китоби ў «Таърихи мухтасари халқи тоҷик» ба забони тоҷикӣ баромада, се маротиба – солҳои 1949, 1952, 1955 ба забони русӣ нашр мегардад. Дар асоси ҳамин китоб Б.Ғафуров рисолаи докториашонро ҳимоя намуданд. Новобаста аз корҳои сангин вобаста ба корҳо дар идораҳои роҳбарӣ, бахши таърихи АИ ҶТ-ро роҳбарӣ мекарданд. Маҳз дар ҳамин солҳо зери роҳбарии ў чандин маҷмўаҳо рўи чоп диданд ва чандин аспирантон рисолаҳои номзадиашорон дифоъ намуданд.
3. Дар соли 1956 фаъолияти Институти шарқшиносии Академияи илмҳои СССР аз тарафи роҳбарияти онвақтаи Иттиҳоди Шўравӣ Никита Сергеевич Хрушчев, Анастас Иванович Микоян, Михаил Андреевич Су:слов танқид мешавад ва масъалаи зарурияти иваз намудани роҳбарияти Институти шарқшиносӣ пеш меояд. Роҳбарияти СССР ба хулосае меояд, ки танҳо олими машҳур, ходими давлатии намоён Б.Ғафуров метавонад ин вазифаи ниҳоят сангинро бар уҳда гирад. Ҷойи зикр аст, ки Б.Ғафуров ягона директори институтҳои илмие буд, ки дар он замон аз тарафи Бюрои сиёсии КМ ПКИШ ба ин вазифаи баланд таъйин гардид. Мавсуф аз соли 1956 то 12 июли соли 1977 ин муассисаро роҳбарӣ карданд.
4. Таърихи илм ва адабиёт гувоҳӣ медиҳад, ки одамони боистеъдод метавонанд холиқона дар соҳаҳои мухталифи илм кор кунанд. Б.Ғафуров маҳз яке аз ин афроди боистеъдод буд. Ў дар баробари таърих адабиётро низ хуб медонистанд. Ба илова, ў коршиноси беназири мусиқӣ, махсусан, мусиқии классикии «Шашмақом» буданд. Б.Ғафуров силсиламақолаҳои илмӣ дар бораи фаъолияти эҷодии бузургтарин ходимони илму фарҳанг Фирдавсӣ, Камоли Хуҷандӣ, Ибни Сино, Форобӣ, Берунӣ, М.Иқбол ва ғ. таълиф намуданд.
5. Китоби маъруфи ҷаҳонӣ «Тоҷикон» дар илмҳои таърихӣ ва шарқшиносӣ яке аз бузургтарин падидаҳои илмӣ маҳсуб меёбад. Бузургтарин олимони ҷаҳон дар тақризҳои худ бар арзиши мондагори ин асари илмӣ таъкид мекарданд. Нашри китоби «Тоҷикон» дар Россия, Хитой, Полша, Индия, Эрон, Афғонистон ва дигар кишварњои дунё гувоҳи маҳбубияти ҷаҳонии ўст.
6. Яке аз вижагиҳои мутамойизи академик Б.Ғафуров он буд, ки мавсуф ба таври муносиб ва густурда сарчашмаҳои таърихӣ, ҳуҷҷатҳо ва маводи бойгониро истифода мекарданд. Б.Ғафуров дар марҳилаи таҳияи китоби «Тоҷикон» 1904 асару монография, ки 367-тои онҳо ба олимони хориҷӣ мутааллиқ буданд, истифода намуданд. Дар таҳияи ин китоб зиёда аз 85 сарчашмаҳои муътабари форсии тоҷикӣ оид ба таърих, ҷуғрофиё, дин, забону адабиёт истифода гардидаанд.
7. Омили дигари маҳбубияти Б.Ғафуров ҷаҳонбинии васеи ў буд, зеро ў ягона доиратулмаорифи замони худ шинохта мешуданд.
8. Маҳз тавассути осори худ Б.Ғафуров маҳбубияти ҷаҳониро касб намуданд. Осори зиёде аз ў дар Деҳлӣ, Берлин, Рим, Теҳрон, Пекин, Афина, Кобул, Париж ва дигар марказҳои илмии ҷаҳонӣ нашр шуданд. Бояд таъкид намуд, ки ў дар давоми солҳои зиёд Президенти Анҷумани байналмилалӣ назди ЮНЕСКО доир ба омўзиши маданияти Осиёи Миёна, ноиби Президенти Шўрои байналмилалӣ доир ба омўзиши кишварҳои шарқ буданд. Интихоби Б.Ғафуров ба унвони доктори фахрии чандин донишгоҳҳои машҳури ҷаҳон, аъзои кунгураҳои илмӣ ва симпозиумҳо дар Монголия, Франсия, Эрон аз хирадмандӣ ва эътибори ў дар байни олимони тамоми ҷаҳон шаҳодат медиҳад.

Ва маҳз чунин шахсият метавонист муаллифи асари мондагори «Тоҷикон» бошад.

ҚАЛАНДАРИЁН Ҳоким Сафар

Бардоштҳо аз Симпозиуми байналмилалии “Бобоҷон Ғафуров – бузургтарин муҳаққиқ ва муарифгари таърихи халқи тоҷик” ба ифтихори 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров

Бардоштҳо

аз суханронии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Симпозиуми байналмилалии “Бобоҷон Ғафуров – бузургтарин муҳаққиқ ва муарифгари таърихи халқи тоҷик” ба ифтихори 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров

             Ба шарофати бузургдошти 115-солагии Қаҳрамони Тоҷикистон, аллома Бобоҷон Ғафуров бори дигар ба вохӯрӣ ва баҳрабардорӣ аз суханони Асосгузори сулҳу ваҳадати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шарафёб гардидем. Шояд барои аксари мардуми замони муосир масъалаи вохӯрӣ ва дидорбинӣ бо президентҳои кишварашон як ҳол ва вазъи маъмулӣ бошад, вале барои мардуми Шарқ ин ҳодиса дар тӯли таърих ҳамеша ва ҳама вақт бар фоли нек рақам мезад. Дар ҳар сурат, ман барои худам онро фоли нек медонам.

           Симпозиум ва маърӯзаҳои меҳмонон ҳақиқатан ҷолиб буданд ва бори дигар ба ифтихори миллии мо фахри дучанд зам намуданд. Ҳамаи меҳмонони хориҷӣ аз бузургии миллати тоҷик, шуҳрати фарзандони он, таърихи пурғановаташ ва саҳми беқиёси ин фарҳанг дар рушди тамаддуни ҷаҳонӣ ҳарф заданд. Ва ҳарфҳои онҳо барои худнамоӣ ё тамаллуқ набуд, онҳо самимӣ ва бар мабнои далелҳои раднашаванда ҳарф заданд. Аммо, ҳарфи аввал ва ниҳоӣ ҳарфи Пешво, суханронии Президенти кишвар буд, ки дар баробари ҷалби таваҷҷуҳи аҳли зиё ва фарҳехтагони Ватан ба таърихи пурғановати миллати мо, ки дар асари мондагори академик Бобоҷон Ғафуров “Тоҷикон” холисона таҳлилу таҳқиқ шудааст, аз роҳнамоӣ ва насиҳатҳои одилонаву оқилона саршор буд. Ба чанде аз онҳо ишора мекунам, то ҳам барои худам ва ҳам дигарон сабақи рӯзгор бошанд.

1. Муҳити оилавӣ муҳимтарин дунё барои тарбия ва ояндаи шахсияти ҳар кӯдак маҳсуб мешавад. Пешвои миллат дар хусуси муҳити хонаводагии Бобоҷон Ғафуров сухан ронда, муҳиммияти тарбияи оиларо дар шахсиятсозии инсон махсус ба таъкид гирифт, чунончи: “Самараи тарбия дар фазои мусоиди оилавӣ буд, ки Бобоҷон Ғафуров баъдтар ҳамчун ходими сиёсиву давлатӣ, тарғибгари арзишҳои ҳаётбахши миллӣ ва таърихи пурифтихори миллати тоҷик дар фазои пӯшидаву мураккаби даврони хеш ба камол расид”.

2. Модари босавод нақше беқиёс дар тарбияи кўдак дорад. Пешвои муаззами миллат, дар аснои таъкиди нақши муҳити бофарҳанги хонаводагӣ дар тарбияи кӯдак, ба мақоми модар дар камоли маънавии инсон, дар мисоли нақши модари Бобоҷон Ғафуров тамаркуз намуд. Президенти мамлакат яке аз муҳимтарин рукнҳои ба дараҷаи фидоии таъриху фарҳанги миллат расидани Бобоҷон Ғафуровро дар асоси тарбияи модараш, шоира Розияи Озод медодонад, ки бидуни ҳаргуна шакку шубҳа мебошад.

3. Бофарҳангии модари тоҷик, пеш аз ҳама, дар шиносоии ӯ бо фарҳангу адабиёти гузаштааш зоҳир мешавад. Пешвои миллат дар хусуси модари Бобоҷон Ғафуров сухан ронда, ин масъаларо махсус зикр кард, чунончи: “Аз ҷумла, модари ӯ шоираи номдор Розияи Озод, ки бо асарҳои адибони классики тоҷик, хусусан, бо осори устод Рӯдакӣ, Саъдӣ, Камоли Хуҷандӣ, Ҳофизу Бедил ва дигар шоирону донишмандон ошноии комил дошт, дар ташаккули шахсияти фарзанди худ нақши ҳалкунанда бозид”.

4. Аллома Бобоҷон Ғафуров тавонист дар тӯли ҳаёти хеш тавассути эҷоди асарҳо ва мақолаҳои сершумораш таъриху тамаддуни тоҷиконро аз нав зинда кунад ва ба он такони ҷиддӣ бахшид.

5. Китоби “Тоҷикон” оинаи таърихи миллат аст, ки тамоми ҳасту буд ва бурду бохти онро одилона ва мунсифона таҷассум намудааст. Аз ин рӯ, озмуни ҷумҳуриявии «Тоҷикон – оинаи таърихи миллат» эълон гардид, то насли кунунии миллат гузаштаи худро дар он муоина кунад ва ояндаи худро бар мабнои дастовардҳои пешин ва ҳозира созад. “Ин озмун бо мақсади арҷгузорӣ ба таърихи пурифтихори тоҷикон, омӯзиши амиқу ҳамаҷонибаи корномаҳои шоистаи ниёгони миллати тоҷик, тақвияти ҳисси худогоҳӣ ва худшиносии миллӣ, ифтихори ватандорӣ, таҳкими ҳофизаи таърихӣ ва шинохти нақши миллати куҳанбунёду фарҳангсолори тоҷик дар рушди тамаддуни башарӣ дар чор марҳала баргузор гардид”,- изҳор дошт Президенти мамлакат.

6. Барои такони андешаи худшиносии миллӣ, ва “бо мақсади омӯзиши амиқи таърихи пурифтихори халқи тоҷик шоҳасари Бобоҷон Ғафуров китоби “Тоҷикон” аз ҳисоби Фонди захираи Президенти кишвар чоп шуд ва дар арафаи ҷашни 30-солагии истиқлоли давлатӣ аз номи Роҳбари давлат ба ҳар як оила дастрас гардид. Зимнан бояд изҳори шодӣ намоем ва таҳсини Пешво кунем, ки чунин иқдомро нисбати “Шоҳнома”-и безаволи Фирдавсӣ ҳам эълом дошт. Яъне бо пешниҳоди Пешвои муаззами миллат “Шоҳнома” низ дар нӯҳ ҷилдаш нашр мешавад ва барои ҳар як хонаводаи тоҷикистонӣ тақсим мегардад.

Аҳсант, Пешвои миллат!

Офарин, Президенти мамлакат!

7. Дар Тоҷикистони соҳибистиқлол “қалам озод аст”, “эҷод кардан озод аст”, “фармоишӣ нест”. Ин се ибора ибораҳои заррини суханони Пешвои миллат ҳастанд ва онҳо ба аҳли қалам, ба аҳли эҷод пару боли заррин мебахшанд. Воқеан, эҷоду таҳқиқ дар Тоҷикистони мо берун аз чаҳорчўби фармоиш ва хости касе ё гурӯҳе аст. Камина ҳамчун як эҷодкор ва муҳаққиқ боре ҳам надидам ва нашунидам, ки таҳқиқ ё эҷоде бо фармоиши махсус содир шуда бошад. Аммо мо аҳли эҷод ва аҳли таҳқиқ худ бояд донем, ки дар бораи чӣ ва чигуна бояд навишт. Ҳаёт ва маҳсули заҳмати Бобоҷон Ғафуров барои ҳар яки мо намуна аст. Ба ин як ҷумлаи аз суханони Пешвои миллат, ки аз ҷиҳати сохт сода, вале аз ҷиҳати мазмун, мантиқ ва дарки масъулият олӣ, таваҷҷуҳ шавад:  “Бо вуҷуди корҳои ҳизбиву давлатӣ Бобоҷон Ғафуров таҳқиқи таърихи халқи тоҷикро содиқона идома медод”. Ман фикр мекунам, ки ҳар нафари бо таърихи даврони Бобоҷон Ғафуров шинос хуб дарк мекунад, ки дар болотарин қабати ҳизби он давра ҳоким қарор доштан ва таърихи миллати худро СОДИҚОНА анҷом додан кори саҳл набуд. Мо, аҳли эҷод бояд ба касбу эҷоди худ содиқона рафтор кунем.

В.Д.  Охонниёзов,

доктори илмҳои филологӣ

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз беҳтарин конститутсияҳои сатҳи ҷаҳонӣ аст.

Боре дар семинаре, дар маркази кишварамон, дар мавзӯи рушди сектори хусусӣ иштирок доштам, ки ба он коршиносони босалоҳият, аз  кишварҳои аврупоӣ низ ҳамчун мураббиён даъват шуда буданд, чанде  аз соҳибкорони мо гиллае пеш оварданд,  ки гӯё  мушкилоти рушди соҳа ба ниҳоят “сахтгир” будани низоми қонунии кишвар рабт дорад.

Коршиноси хориҷӣ, аз кишвари Олмон, ки гардонадаи ин семинар ҳам буд,  монеъҳҳои пеши роҳи рушди босуръаттари сектори хусусиро ба замони мураккаби ба ном гузариш дар кишвари тозаистиқлол, менталитети хоси насли ин замони мураккаби гузариш ва сабабҳои дигар вобаста ба нишон дод. Бояд гуфт, ки далелҳои овардаи ин коршинос, бо ироаи намунаҳои кишварҳои дигари минтақа, воқеан ҳам қавӣ буданд, ки яке аз онҳо то ба ҳол дар хотирам нақш бастааст. Вай гуфт, ки ман бо аксари қонунҳои кишвари шумо ошноӣ дорам ва бояд бигӯям, ки Конститутсия мамлакати шумо, яке аз конститутсияҳои беҳтарини сатҳи ҷаҳонӣ аст, зеро дар таҳияи он коршиносони беҳтарини сатҳи ҷаҳонӣ аз мамолики пешрафта ҷалб шуда буданд. Барои шумо танҳо зарур аст, ки онро ҳамчун манбаи асосии низоми қавонини мамлакат, бо тамоми ҷиддият дар ҷомеаатон риоя кунед”.

Ман ҳамчун як шаҳрванд, бидуни муболиға аз ин эътирофу дидгоҳи  мантиқии як коршиноси хориҷӣ воқеан ҳам ифтихор кардам, зеро татбиқи Қонуни асосии мамлакат дар асл ҳам масъулияти тамоми аҳли ҷомеа ва ҳам ҳар фарди оно мебошад.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 6 ноябри соли 1994 аз тариқи  раъйпурсии умумихалқӣ қабул карда шуд. 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 бо тариқи раъйпурсии умумихалқӣ ба он тағйиру иловаҳо ворид карда шудаанд. Бояд ёдовар шуд, ки дар таърихи Тоҷикистон, то замони истиқлолияти он, панҷ маротиба (солҳои 1929, 1931, 1937, 1978 ва 1994) Конститутсияҳо қабул гардида буданд, аммо  танҳо Конститутсия замони соҳибистқлолии кишвар ва ҳатто иловаву тағйиротҳои он, аз тариқи референдуми умумихалқӣ қабул гардиданд, яъне ба ибораи дигар, онро тамоми сокинони кишвар таҳия ва қабул кардаанд. Аз он замон, рӯзи Конститутсия дар саросари кишвар, ҳамчун ҷашни санади олитарини кишвар, кафили озодиҳо ва зиндагии бо саодати тамоми тоҷикистониён бо тантанаи хос таҷлил мегардад.

Аксари сокинони кишвар дар хотир доранд, ки дар авохири солҳои 80 ум, авҷи ҷунбишҳои бозсозӣ дар фазои иттиҳоди Шӯравӣ, дар ҷумҳурии Тоҷикистон ҳам, дар мавриди қабули “конститутсия миллӣ” баҳсҳои зиёд авҷ гирифта, дар ин маврид аз аввали соли 1990 кор оғоз ҳам гардида буд. Аммо ба сабаби парешонии зиёди дар ҷомеаи кишвари он солҳо, ба истиллоҳ вазъи буғранҷу буҳронӣ ва ниҳоят ҷанги таҳмилии ба сари миллат боркарда шуда ба амал омада ягон ниҳод аз ӯҳдаи ин кори муҳим баромада натавонист. Дар чунин вазъи мураккабтарини сиёсӣ ва иқтисодӣ ва ҳолати ҷанги дохилӣ, кишвар комилан ба вартаи нобудии тамом расонда шуд. Маҳз дар чунин вазъ, Сарвари давлат, киштиии дар ҳоли ғарқшавӣ, ба номи Тоҷикистонро наҷот дод ва дар мавриди таҳияи Конститутсияи мамлакат иқдомоти заруриро зери даст гирифт, ки яке аз намунаҳои возеҳ аз қаҳрамонии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ояндабинии сиёсии ин шахсияти сиёсӣ дар таърихи Тоҷикистон мебошад, ки онро ҳар касе, ҳар қадар талош ҳам кунад, нодидаву эътироф накардан наметавонад.

Дар натиҷаи талошҳои пайвастаи Роҳбари давлат, дар Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол беҳтарин дастовардҳои таърихи конститутсионализми мамолики мутараққӣ, таҷрибаи байналмилалии инкишофи демократия ва падидаҳои он, принсипҳои умумии байналмилалӣ ва консепсияи ҳуқуқи фитрӣ, сохти муосир ва созгор ба ҷаҳони воқеии муосир инъикос гардиданд. Ин имкон фароҳам сохт, ки ин санади олиии давлатӣ аз ҷониби коршиносони байналмилалӣ  ва дар маҷмӯъ аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ сазовор арзёбӣ гардида, ба қатори панҷ конститутсияи беҳтарини ҷаҳон ворид карда шуд.

Бо қабули Конститутсия ҳамраъйии аксари аҳолии тамоми маҳаллу минтақаҳои гуногуни Тоҷикистон (бе истисно) маълум гардида, заминаи ваҳдати миллӣ гузошта шуд. Ҳарчанд дар он замони бесарусомонии тамоми кишварро фаро гирифта аксари сокинони парешонгашта ва ба гурӯҳҳову ҷиноҳҳо тақсим карда шуда,ба мазмуну моҳияти арзишҳои дар Конститутсия ифодаёфта дуруст сарфаҳм намерафтанд ва ё иддае онро ба иллати надидани ояндаи норавшану тирагардондашудаи кишвар ҷиддӣ ҳам намегирфтанд. Аммо як нуктаро ҳамагон дақиқ эҳсос карда буданд, ки танҳо қабули Конститутсия, сарқонуни мамлакат, ки бо тақозои ҷаҳони душворпешгӯишавандаи муосир, дар замони пур аз таҳаввулоти босуръат, дар роҳи ваҳдату ягонагӣ ва ба сари пойи худ истод кардани  давлати соҳибихтиёри тоҷикон ҳамчун шанси ягонаи ҳифзу устувории минбаъдаи он мебошад.

Иддае, ки ба дарки моҳияти давлатдории худӣ ва миллати куҳанфарҳангу созанда боварии комил доштанд, дар атрофи Роҳбари ҷавону ояндабини миллат  Эмомалӣ Раҳмон гирд омаданд, ин кори заруритаринро муваффақона пеш бурданд ва сафи онҳо ба тадриҷ афзуда, дар ниҳоят тамоми миллатро фаро гирифт. Зеро дар ин санади олии кишвар, дар таърихи давлатдории тоҷикон бори нахуст, ҳамраъйии миллат дар масъалаҳои тақдирсоз, аз қабили асосҳои сохтори конститутсионӣ – хусусият, сохтор ва таркиби давлат, вазъи ҳуқуқии инсон, иттиҳодияҳои онҳо, асоси иқтисодии давлат, самтҳои асоси сиёсати хориҷии он, инчунин ҳуқуқ, озодӣ ва вазифаҳои асосии инсон ва шаҳрванд, тартиби ташкил ва таҷзияи ҳокимияти давлатӣ ифода гардид.

Яке аз мушаххасоти хоси Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар он аст, ки он аз тариқи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардидани он нишонаи саҳми худи сокинони мамлакат дар таҳия ва баррасии умумихалқии он ва аз ҷониби дигар, масъулияти ҳамин сокинонро дар баробари ин санади олии давлатӣ,тақдири худи давлат нишон медиҳад.

Қобили таъкиди махсус аст, ки пояҳои асосии давлатдорӣ дар муқадимаи ин санади олии мамлакат, аз лиҳози  асосҳои ҳуқуқӣ ба таври зерин мушаххас шудаанд, ки арзиши онро ба сатҳи олӣ расондааст. Яъне халқи Тоҷикистонро қисми ҷудонашавандаи ҷомеаи ҷаҳонӣ, дар назди наслҳои гузашта, ҳозира ва оянда масъул ва вазифадор донистан,таъмини соҳибихтиёрии давлати худ ва рушду камоли онро дарк намудан, озодӣ ва ҳуқуқи шахсро муқаддас шумурдан, баробарҳуқуқӣ ва дӯстии тамоми миллату халқиятҳои сокини Ватани аҷдодиро эътироф кардан, бунёди ҷомеаи адолатпарварро вазифаи худ қарор додан ва дигар усулҳои появӣ, ки ин гувоҳи мақоми олӣ ва шикастнопазирии сарқонуни кишвар мебшад.

Яке аз мушаххасоти дигари қобили зикри Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол, мушаххас шудани асосҳои сохтори конститутсионии давлат мебошад, ки онро моддаи 1-и он барои тамоми ҷаҳон возеҳ эълом медорад, ки; Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад.  Ба назари шахсии мо, маҳз бо эълом доштани чунин асосҳои сохтории давлат, Тоҷикистон яке аз кишварҳои ояндаддор, бо сиёсати иҷтимоии дохили давлатӣ ва сиёсати хориҷии бо усули “дарҳои боз” аз ҷониби аксари кулли  кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон мавриди эътироф ва эҳтиром қарор гирифта, тамоми созмону ташкилотҳои бонуфузи байналмилаллӣ бо Тоҷикистон, бо ҳусни эътимод ҳамкориҳои тарафайнро ба роҳ мондаанд. Зеро давлати соҳибистиқлоли мо, бо эълом доштани мафҳумҳои асосии сохтори давлатии худ, ба хусус, сохти демократии далатдории дар пояи ҳуқуқ бино ёфта ва муҳимтар аз ҳама, сохтори дунявияти худ ва амалан нишон додани ин усулҳои зикршуда,  таваҷҷӯҳи ҷомеаи мутараққии ҷаҳониро ба худ ҷалб карда тавонист. Таври мисол, пешниҳодҳои сатҳи ҷаҳонии аз ҷониби роҳбарияти сохти олии кишвар дар СММ ироа гардида, аз дидгоҳи мо, маҳз ба ҳамин моддаи калидии якум вобастагии мустақим дорад.

Дар зимн як намунаи таърихиро, ки барои мо ҷолиб буд, ба қазовати хонандагони муҳтарам ҳам ҳавола карданием. Дар авоили қарни 20, яке аз олимони Ирон  ба номи Мусташори Дувла, пас аз сафарҳои тӯлонӣ ба мамолики Ғарб ва ошноии комилбо тарзи зиндагии ғарбиёна ва стҳи рушди он, пас аз сафар ба  Ирон баргашта, китобе навишт ба унвони як калима- “Қонун”. Тавре гуфта мешавад,  агар тамоми ташреҳоту мисолҳои андешаҳои дигар сарфи назар шаванд, мағзи гапи он рисолаи кӯчак ба тариқи хулоса  чунин аст, ки мо шарқиён чизе, ки надорем ва онро хеле зарур ҳам дорем, ҳамон  мафҳуми “қонун” аст бо маънои мукаммал ва асоии он. Ва агар мо “амалан қонун медоштем” (на дар рӯи қоғаз) ва он ҳатман риоя мешуд, тамоми мушкилоти мо, ки аз ҳамон “набудани қонун” (яъне риояи он) ҳам маншаъ мегиранд, ба соддагӣ мисли, тамоми ҷаҳони мутамаддин ҳал мешуданд”.

Дар зимн, ба назари мо, ёдоварии он зарур аст, ки дар ҷаҳони имрӯз, барои ҳар яки мо зарур аст, ки ҳамеша андешаеро дар фикру мағз дошта бошем, ки мо соҳиби давлати соҳибихтиёри худӣ ҳастем, беҳтарин Конститутсияи сатҳи ҷаҳонӣ эътирофшударо дорем, ки дар пояи он низоми мукаммали қонунии муосиро ҳам дорем. Ҳамчунон Пешвои эътирофшудаи миллату тамоми тоҷикони дунёро дорем, сулҳу субот, ваҳдату якпорчагии миллӣ, рушди кишварро ва бисер дастовардҳои дигаре дорем, ки бисёриҳо надоранд. Масъулияте, ки барои тамоми мо, сокинони кишвар боқӣ мемонад, ин саҳмгирии дар татбиқи бе чуну чарои низоми қавонини кишвар, ҳифзи дастоварҳои беназири истиқлолият, ба монанди Консттиутсия ваҳдати комили миллӣ, ва саҳмгирии дилсӯзона дар роҳи таъмини рушди босуръатари Ватани аҷдодӣ, ва дар шакли ободтару шукуфотар ба наслҳои ояндаи худ ба мерос мондани он аст.

Ҳақназар Имомназар-  ходими илмии Институти илмхои гуманитарии ба номи Б.Искандарови Академияи миллии илмҳои Точикистон.

Сабоиева Ҷамила-  ходими илмии Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон