МАСЪАЛАИ “МАЪРИФАТИ ҲУҚУҚӢ” ДАР ПАЁМИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ

САФАРОВА ЗАМИРА СУҲРОБОВНА – докторант (PhD)-и шуъбаи таърих, мардумшиносӣ ва бостоншиносии Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б.Исканадарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

МАСЪАЛАИ “МАЪРИФАТИ ҲУҚУҚӢ” ДАР ПАЁМИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ

Мутобиқи банди 1-и моддаи 69 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон Президент дар доираи салоҳияти худ самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии давлатро муайян месозад, ки он қисман дар паёмҳои ҳамасолаи Cарвари давлатамон низ инъикоси худро ёфта истодааст. Паёми Президент ба Парлумон яке аз муҳимтарин шаклҳои муоширати сарвари давлат бо намояндагони мақомотҳои миллӣ мебошад.

Паёми солонаи Президент ҳамҷун ҳисоботи расмии солона бахшида ба вазъи кишвар дар самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии давлат буда, дар он нуқтаи назари Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба самтҳои стратегии рушди Тоҷикистон дар ояндаи наздик ифода мегардад. Паём ҳамчунин дар баробари муқаррароти дорои хусусияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва идеологӣ дарбаргирандаи пешниҳодҳои мушаххас, ки ба фаъолияти қонунгузории парлумон дахл доранд, мебошад.

Дар муайян намудани сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ Паёми Президент аҳаммияти хоса дорад. Он на танҳо  вазъи кишвар ва мавқеи он дар ҷаҳонро арзёбӣ мекунад, балки афзалиятҳои дарозмуддат, аз ҷумла дар соҳаи иҷтимоӣ, иқтисод, сиёсати хориҷӣ ва дохилӣ, дар соҳаи маориф, амният ва мудофиаро муайян менамояд. Қобили зикр аст, ки дар ба амал баровардани ин афзалиятҳо талошҳои буньёдкорона ва  ҷидду ҷаҳди тамоми ҷомеъа тақозо карда мешавад.

Яке аз омилҳои асосӣ ва муҳиме, ки ба таъмин намудани рушди устувор ва босуръати мамлакат мусоидат мекунад, ин танзими ҳуқуқии саривақтӣ ва ҳамаҷониба мебошад. Аз ин лиҳоз, қонунгузорро мебояд талошҳояшро пайваста ба такмил додани қонунгузорӣ ва ҳамқадами ислоҳотҳои сиёсию иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ будани қонунгузорӣ равона созад.

Дар паёми имсолаи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бархе аз масъалаҳои муҳими ҳуқуқӣ ифода шудаанд. Алалхусус, ин ташаккули маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон, ки дар раванди бунёди ҷомеаи пешрафта ва адолатпарвар нақши калидӣ дорад. Ҳамзамон, бо мақсади тақвият бахшидани ин масъалаи калидӣ дар кишвар барномаи сеюми таълим ва тарбияи ҳуқуқӣ барои солҳои 2020-2030 амалӣ шуда истодааст. Ҳамчун мутахассиси соҳаи таърих ва ҳуқуқшиносӣ гуфта метовонам, ки ин ташаббус хеле ҳам ба маврид аст, зеро таҷрибаҳои ҳаррӯзаи кориамон шаҳодат бар он медиҳанд, ки шаҳрвандони кишвар, алалхусус  гурӯҳҳои осебпазири ҷомеа дар масъалаи болозикр бо мушкилиҳои зиёд рӯ ба рӯ мегарданд. Огоҳ  набудан ва надонистани қонунҳои амалкунандаи кишвар ба он оварда мерасонад, ки  шаҳрвандон ва гурўҳҳои осебпазири ҷомеа дар вазъиятиҳои барои онҳо муҳим дар ҳолатҳои ногувор мемонанд. Ҳамзамон  паст будани сатҳи маърифати ҳуқуқии ҷомеа ба баланд бардоштани нишондоди  қонуншиканиҳо дар ин ё он соҳа оварда мерасонад. Зеро саводнокии ҳуқуқӣ ин маънои донистани уҳдадориҳои худ ва роҳҳои ҳифзи онҳо мебошад. Дар ин ҷаҳони бо суръати баланд тағйирёбанда ва раванди беисти муҳоҷирати глобалӣ ҳар як шахс бояд ҳуқуқу уҳдадориҳои худро мушаххасан донад. Танҳо маърифат ва саводнокии ҳуқуқии инсон гарави боз ҳам мустаҳкам гардидани қонуният ва эҳтироми он аз тарафи шаҳрвандон хоҳад буд. Ин нуктаи муҳим аз тарафи Пешвои миллат чунин иброз гардид: “Таъмин намудани дастрасӣ ба адолати судӣ ва иттилоот оид ба фаъолияти судҳо, муҳокимаи ошкоро ва одилонаи судӣ ба таҳкими қонуният, пешгирӣ кардани содиршавии ҷиноят, эҳтиром ба қонун ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд мусоидат менамояд”. Дар ҳақиқат ҳам, ба шарофати маърифату саводнокии ҳуқуқӣ шахс метавонад ба таври созанда мушкилотеро, ки ҳангоми муошират бо дигарон ба миён меоянд, ҳал кунад. Танҳо дар асоси саводнокии ҳуқуқии ҳар як шахс муносибатҳои шаҳрвандон дар ҷомеа ба як низоми ҳуқуқӣ мубаддал хоҳанд гашт ва заминае барои барпо намудани як давлати дорои имкониятҳои устувору ҷомеаи шаҳрвандӣ гузошта хоҳад шуд.

Таъминоти волоияти қонун яке аз масъалаҳои дигари калидӣ дар низоми ҳуқуқии давтал ба ҳисоб меравад. Зеро волоияти қонунро ҳамчун меҳвари фаъолияти мақомоти ҳокимияти судӣ ва ҳифзи ҳуқуқ шуморидан мумкин аст. Дар ин самт, Пешвои миллат хеле бамаврид қайд намудаанд, ки “Ҷорӣ намудани технологияҳои муосири электронӣ дар фаъолияти судҳо низ аз ҷумлаи корҳои муҳим мебошад ва бояд дар ин самт тадбирҳои мушаххас андешида шаванд”. Бе шубҳа, технологияи муосири электронӣ дар фаъолияти судҳо ва дигар сохторҳои дахлдор яке аз дигар равандҳои басо ба маврид ва актуалӣ шуморида мешавад. Зеро ин раванд ба муроҷиати шаҳрвандон ба ин ё он мақомоти дахлдор ҳам аз ҷитаҳи сарфаи вақт ва ҳам аз ҷиҳати сарфаи молия мусоидати калон хоҳад расонид ва ҳам як шаффофияти муайянеро дар ин ҷода эҷод хоҳад кард.

Аз ин лиҳоз пешниҳоди Сарвари давлатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба эълон кардани соли 2024 "Соли маърифати ҳуқуқӣ" хело ҳам бамаврид буда, итминони комил дорем, ки ин иқдом дар такон бахшидани рушди устувори кишвар ва низоми ҳуқуқии он мусоидати зиёд хоҳад кард. 

Интизориҳо аз Паёми Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар хусуси “маърифати ҳуқуқӣ”:

1. Бо эълон гардидани соли 2024 “Соли маърифати ҳуқуқӣ” донишу малакаи кормандони мақомоту сохторҳои гуногун, инчунин мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, мақомотҳои судӣ ва прокуратура такмилу тақвият дода шуда, дар фаъолияти кории ин сохторҳо усулҳои нави корӣ, ки ба меъёрҳои байналмилалӣ мутобиқанд, ворид хоҳанд гашт ва таваҷҷуҳи бештаре ба волоияти қонун дода шуда, соҳаи қонунгузории кишварамон ҳамрадифи ислоҳотҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷомеа бештар такмил хоҳад ёфт.
2. Эълон гардидани соли 2024 “Соли маърифати ҳуқуқӣ” такони ҷиддӣ барои тақвият ва баланд бардоштани саводнокии ҳуқуқии тамоми шаҳрвандони кишвар ва, алалхусус, гурӯҳҳои осебпазри ҷомеа хоҳад буд. Чунин иқдом, бори дигар тамоми сохтору мақомотҳои давлатро, аз ҷумла мақомоти ҳифзи ҳуқуқуро водор месозад, ки дар иҷро намудани масъулиятҳояшон вобаста ба баланд бардоштани савияи дониши ҳуқуқии шаҳрвандони кишвар талошҳои зиёдтар аз худ нишон диҳанд.

Бе шаку шубҳа, маърифату саводнокии ҳуқуқӣ яке аз воситаҳои калидӣ барои мустаҳкам гардонидани ҷомеаи пешрафта ва адолатпарвар мебошад. Бо такя ба суханони Сарвари кишварамон бояд бори дигар таъкид намуд, ки ҳар фарди дорои номусу дид, андешаву афкори шахсӣ дар зебову обод намудани кишварамон, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии халқамон ва иртифо бахшидани обрӯи Ватани азизамон дар арсаи байналмилалӣ саҳми худро гузорад.

ПАЁМ: МАЪНО, МАЗМУН, ҲАДАФ ВА АРЗИШИ ОН

Варқа ОХОННИЁЗОВ, доктори илмҳои филологӣ, сарходими шуъбаи фолклор ва адабиёти Бадахшони Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ

ПАЁМ:

МАЪНО, МАЗМУН, ҲАДАФ ВА АРЗИШИ ОН

Калимаи “паём” дар луғот ва фарҳангҳо ба маънои “хабар”, “пайғом”, “расолат” ва амсоли инҳо омадааст. Инчунин, ба мазмуни “аз забони касе матлабе (катбӣ ё шифоҳӣ)-ро ба дигаре расондан” низ истифода мешавад. Аз ин ҷост, ки барандагони паёмро “паёмбар”, “пайғомбар” ё “пайамбар”-у “пайғамбар” мегуфтанд.

Бузургтарин расолате, ки дар мавриди эътиқод анҷом пазируфт, аз ҷониби Расули Акрам Муҳаммади Мустафо дар расондани паёми Худованди аззаву ҷалл ба инсоният буд. Ҳазрати Расолатпаноҳ ин масъулияташро дар назди Офаридгор ва офаридаҳои ӯ бо сарбаландӣ адо намуд ва паёми Худоро аз аввал то ба охир ба онҳо мунтақил сохт. Паёми Худо саропо панд, саропо рамз ва саропо равшанӣ буд барои онҳое, ки ба мафҳум ва ботинашон сарфаҳм рафтанду амал намуданд ва ин паём саропо оташ, саропо гиреҳ ва саропо торикӣ  буд барои онҳое, ки аз такаббуру ҷаҳлу нодонӣ ба он сарфаҳм нарафтанд ва ё сарфаҳм рафтан нахостанд. Пас, ҳадафи паёми Худо раҳоии инсоният аз ҷаҳлу торикию нодонӣ будааст. Инсонҳо ҳамеша ва ҳама вақт ба он ниёз доранд, аз он мустафод мекунанд ва ба он эътиқоду эътимод мебанданд.

Ҷои тазаккури махсус аст, ки Паёми мавриди эҳтирому зикр асосан бар тақвияти ва таҳкими руҳонияти одамон тамаркуз мекунад. Аммо инсонҳо инчунин зиндагии моддӣ ва дунявӣ низ доранд. Онҳо дар доираи вазъҳои таърихӣ ва рукнҳои фарҳангӣ, баромади миллию иҷтимоии худ ба гурӯҳҳою халқҳову миллатҳо ҷудо шуда, ҳар қисмате аз ин мардум давлатҳои миллии худро фароҳам меоранд ва онро ҳаматарафа рушд мебахшанд. Давлатҳои миллӣ дар чаҳорчўби ахлоқу одоб, тамаддуну фарҳанг, ҳуқуқу масъулият ва қонунгузориҳою низоми давлатии ба худ хос ҳаёт, фаъолият ва рушди худро ба роҳ мемонанд. Ба унвони мисол, давлати тоҷикон, яъне Ҷумҳурии Тоҷикистони мо дар асоси рукнҳои дар боло зикршуда ва инчунин бар арзишҳо ва ҳадафҳои умумимиллӣ пойдор буда, дар ҳар марҳилаи ҳаёт ва рушд ба нақшаҳои муҷаддад ва паёмҳои мукаммал эҳтиёҷ пайдо мекунад. Паёми Сарвари давлат ба намояндагони халқ маҳз олитарин дастур дар сатҳи Давлат, Ҳукумат ва Намояндагони халқ аст, ки ҳадафи он роҳнамоии мардум ба сӯи ояндаи нек ва зиндагии шоиста мебошад. Паёми Президенти кишвар ҳуҷҷатест, ки раванди рушди кишвар ва таҳаввули ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии мардумро зина ба зина, сол ба сол, давра ба давра ва соҳа ба соҳа таҳлилу пешгӯӣ менамояд. Таҳаввулоти ҳаматарафаи оламу одамро ба инобат гирифта, ин Паём ҳар сол ироа мешавад, зеро олам мутағайир аст ва мушкилоту пешравиҳо метавонанд дар давраҳои гуногун ҷойгузини якдигар бошанд.

Акнун чанд сухан аз сохтор, муҳтаво ва ҳадафи Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олиро рӯи қоғаз меорем, то гуфтаҳои боло ташреҳ ва собит гарданд.

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ, ки 28-уми декабри соли 2023 ироа гардид, “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии љумҳурӣ” ном дошт. Унвони Паём муъҷаз, вале воқеан паёмдиҳанда аст. Муҳтавои асосии Паём дар ду калима маҳафуз аст: самтҳо ва сиёсатҳо. Ин ду калима кулли маъно, мазмун ва ҳадафи Паёмро дар худ паноҳ додаанд. Ба сухани дигар, “Самтҳои асосӣ” ва “Сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ”-и мамлакат ҳамоно кулли соҳаҳои ҳаёти мардуми кишварро дар назар доранд.

Паём расман аз таҳлили арқом ва омори соли 2023 оғоз мегардад, вале дар бисёре аз муқоисаҳо Пешвои миллат ба санаду омори солҳои пешин, махсусан ҳафт соли пеш ба такрор муроҷиат мекунад. Ба фикри ин ҷониб, муроҷиат ба омори ҳафтсола ва муқоисаи он бо соли 2023 рамзӣ набуда, балки асоси илмӣ ва таърихӣ дорад бо чанд сабаб, ки дутошон инҳоянд:

Аввалан, дар ҳафт соли охир имтиҳонҳои сахти пешбининашуда бар сари инсоният, бо шумули аҳолии Тоҷикистон, омаданд ва сиёсати пешгирифтаи Давлат ва Ҳукумати мамлакати мо бо сарварии Пешвои миллат устувор будани хешро ба ҳар гуна пешомадҳои номатлуб собит сохт. Инро Президенти муҳтарам ба таври оқилона чунин ба таъкид гирифт: “Сарфи назар аз таъсири омилҳои манфии солҳои охир, аз ҷумла паҳншавии бемории сироятии КОВИД–19, низоъҳои тиҷоратӣ, муноқишаҳои минтақавӣ, халалдор гардидани низоми муносибатҳои байналмилалии иқтисодиву молиявӣ ва таъсири бевоситаи онҳо ба иқтисоди миллӣ ба мо муяссар шуд, ки нишондиҳандаҳои рушдро дар ин марҳалаи ҳассос таъмин намоем”.

Дуюм, шумораи 7 то андозае рушди иқтисодии мамлакатро ба давраҳо табақабандӣ мекунад ва бурду бохти соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқро метавон дар муқоисаи се ҳафтсолаи ҳаёти мамлакат таҳлилу хулосабандӣ намуд. Худи Президенти кишвар зикр менамояд: “Танҳо пас аз барқарорсозии сулҳу субот ва роҳандозии фаъолияти бонизоми соҳаҳои фалаҷгардидаи ҳокимияти давлатӣ мо имконият пайдо кардем, ки ба масъалаҳои рушди иқтисодиву иҷтимоии мамлакат машғул шавем. Яъне мо ба рушди иқтисодии мамлакат аз соли 2000-ум – ҳамагӣ 23 сол пеш шуруъ кардем”. Бо такя ба ин  суханони Сарвари давлат, метавон хулоса кард, ки соли 2024 ҷамъбасти 7- солаи сеюми рушди воқеии иқтисоди кишвар маҳсуб мешавад.

Зикр бояд кард, ки таҳлилу муқоисаҳо дар Паём инчунин вазифагузориҳоро дар пай доранд. Президенти мамалакат дар асоси пешниҳоди омори соҳаи мушаххаси хоҷагии халқ, вазорату идораҳои марбутаро вазифадор месозад, то роҳҳои зиёд намудани ин ё он маҳсулот ва ё рушду равнақ додани ин ё он соҳаро дар давоми солҳои минбаъда таъмин намоянд. Барои мисол, дар хусуси яке аз мушкилоти даврони муосири сайёра ҳарф зада, Президенти кишвар масъулинро ба ин сон роҳнамоӣ мекунад: “Бо дарназардошти тағйирёбии иқлим ва бо мақсади беҳтар кардани вазъи экологии кишвар, инчунин, муҳайё намудани шароити ҳарчи беҳтар ва мусоиди зист барои аҳолӣ ба Ҳукумати мамлакат, Кумитаи ҳифзи муҳити зист ва тамоми сохтору мақомоти давлатӣ супориш дода мешавад, ки барномаи мушаххаси давлатӣ оид ба кабудизоркунии кишварро барои давраи то соли 2040 қабул ва амалӣ намоянд”.

Чунин таъкиду роҳнамоӣ, масъалагузорӣ ва вазифасупориҳои мушаххас нисбати тамоми соҳаҳои хоҷагии халқ дар Паём зикр гардидаанд ва онҳо воқеан ояндаи беҳтарро барои мардуми мамлакат муаррифӣ менамоянд. Аллакай, чунон ки бояд бошад, вазорату идора ва кумитаву муассисҳои дахлдор, ҳар яке дар алоҳидагӣ ва ҳамаашон дар якҷоягӣ, нақшаҳо ва стратегияҳои амалҳояшонро тибқи таҳлилҳои Паём таҳия намуда истодаанд ва дар наздиктарин фурсат ба роҳандозии онҳо шуруъ мекунанд. Аз ин рӯ, шакке дар дуруст ва оқилона амалӣ шудани ин нақшаҳо нест, зеро мутахассисони беҳтарини миллат ба таҳияву амалигардонии онҳо вобаста шудаанд.

Ҷои тафаккур бар сари ду-се ҷанбаи дигари Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурӣ барои мо мемонад, ки аз назари шаҳрванди қатории мамлакат ба онҳо муносибат ва аз онҳо пайравӣ кардан моро ба ояндаи боз ҳам шукуфотар мерасонад.

Яке аз масъалаҳо, ки Пешвои миллат дар Паёми имсола ба он тамаркуз намуд, “ташаккули маърифтаи ҳуқуқии шаҳрвандон” аст. Сухани Президенти кишвар дар ин ҷода ин буд: “Бояд гуфт, ки дар раванди бунёди ҷомеаи пешрафта ва адолатпарвар масъалаи ташаккули маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон нақши калидӣ дорад”. Дар идомаи ин суханон Президенти кишвар талаби такмили системаи судии давлат, таъмини волоияти қонун, ҳифзи ҳуқуқ, таъмини дастрасӣ ба адолати судӣ ва иттилоот оид ба фаъолияти судҳо, муҳокимаи ошкоро ва одилонаи судӣ ба таҳкими қонуният, пешгирӣ кардани содиршавии ҷиноят, эҳтиром ба қонун ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, ҷорӣ намудани технологияҳои муосири электронӣ дар фаъолияти судҳоро намуд.

Аммо зарур аст бояд донист ва кӯшиш кард, ки ҳар яки мо ҳамчун  шаҳрванди Ҷумҳурӣ низ ба донистани ҳуқуқ ва масъулиятҳои хеш ҷавобгар ҳастем. Агар савияи дониши ҳуқуқии мо дар сатҳи паст қарор дошта бошад ва мо аз моҳияту талабҳои қонунгузории расмӣ бехабар бошем, пас “бунёди ҷомеаи пешрафта ва адолатпарвар” мушкил хоҳад буд. Аз Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон сар карда, то қонун ва қарорҳои тоза ба тавсибрасида бояд бохабар бошем ва онҳоро дар зиндагии ҳарсоатаамон риоя намоем. Боз бармегардам ба Паём, ки дар он аз ин хусус омадааст: “Амалӣ намудани меъёрҳои Конститутсия ба мо имкон дод, ки пояҳои устувори ҷомеа ва давлатро созмон диҳем, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллиро таҳким бахшем, рушди устувори иқтисодии кишварамонро таъмин намоем, барои ҳар як шаҳрванди мамлакат шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро муҳайё созем”. Боз ҳам ба хотири таъмини шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодона барои ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон ва 30- солагии қабули нахустин Қонуни асосии малакати соҳибистиқлоли мо  Президенти кишвар соли 2024 “Соли маърифати ҳуқуқӣ” эълон намуд.

         Дуюмин масъалае, ки моро бояд ҳамчун шаҳрванд ва ба тариқи дастҷамъона барои ҳалли мудаввоми он сафарбар намояд, мусоидати бевосита дар таҳкими саривақтӣ ва навсозии иқтидори Қувваҳои Мусаллаҳи мамлакат мебошад. Агар Давлат ва Ҳукумати мо бо лавозимоту техникаи нав, тармиму тартиб ва таъмини шароити беҳтарин барои мудофеони Ватан сари кор гирад, мо шаҳрвандон ва падарону модарон бояд фарзандонамонро дар сафарбар намудан баҳри ҳифзи марзу буми Ватан дилгарм ва дастгирӣ намоем. Мо набояд аз дастрасӣ ба “ҳадафи азнавсозии имкониятҳои Қувваҳои Мусаллаҳ”, ки баҳри боз ҳам “беҳтар таъмин намудани амният ва суботи кишварамон мебошад” дар канор бошем.

Ва билохира, ҳама гуна хайрхоҳӣ, дастгирӣ, ҳамкорӣ ва шарикӣ танҳо ва танҳо дар чаҳорчӯби арзишҳои миллӣ ва ба хотири таъмин намудани ҳадафҳои рушди устувор  амалӣ мегарданд. Ин аст як ҷанбаи дигари муҳим, ки дар Паём аз он ёд гардидаст, чунончи:  “Мо аз ҳамкориҳои худ бо ҳамаи ташкилотҳои байналмилалии молиявӣ ва дигар шарикони рушд қаноатманд мебошем ва минбаъд низ бо мақсади таъмин намудани ҳадафҳои рушди устувор ҳамкориҳои худро бо онҳо густариш медиҳем”.

Ҳамин тариқ, Паём дар замони муосир роҳнамое аст ба сӯйи ояндаи нек, ояндаи шукуфо ва ояндаи шоиста. Паёмро бояд бо ҳамин маъно шинохт ва бо ҳамин ҳадаф амалӣ намуд.

РУШДИ САРМОЯИ ИНСОНӢ - ЯКЕ АЗ НУКТАҲОИ КАЛИДИИ ПАЁМИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ

Назаршоева Чилла – мудири шуъбаи забонҳои помирии Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

РУШДИ САРМОЯИ ИНСОНӢ - ЯКЕ АЗ НУКТАҲОИ КАЛИДИИ ПАЁМИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ

Паёми Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки ҳамасола дар охири сол аз ҷониби Сарвари давлат ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа мегардад, як навъи натиҷагирӣ аз ҷамъбасти тамоми соҳаҳои хоҷагии халқ ба шумор меравад, Аз ин лиҳоз ҳар як паёми Президенти кишвар як навъ муждаи нек ба ояндаи дурахшони миллӣ арзёбӣ мегардад.

Ҳар як нуктаи Паёми Президенти кишвар барои пешрафти соҳаҳои мухталифи хоҷагии кишвар муҳим буда, он ҳамчун як барнома ва раҳнамои ояндасоз дар тамоми соҳаҳо мусоидат мекунад.

Як нуктаи муҳиме, ки дар Паёми имсолаи Сарвари давлат ба он таваҷҷуҳи хоса зоҳир карда шуд, ин рушди сармояи инсонӣ ба шумор меравад, ки дар замони муосир ин сармояи яке аз омилҳои муҳими рушди иқтисодӣ низ фаҳмида мешавад. Сарвари давлат дар бобати ин масъала қайд намуданд, ки: «Рушд ва истифодаи оқилонаи сармояи инсонӣ пеш аз ҳама яке аз масъалаҳои дорои аҳаммияти аввалиндараҷа ба шумор рафта, дар ҷаҳони муосир рушди сармояи инсонӣ аз омилҳои муҳими баланд бардоштани сатҳу сифат ва самаранокии соҳаҳои ҳаётан муҳими иҷтимоии ҷомеаи кишвар, хусусан илму маориф, инноватсия ва тандурустӣ, инчунин фаъолияти самараноки муассисаҳои илмӣ ва таҳқиқотӣ мебошад».

Мафҳуми «сармояи инсонӣ», ки маҷмуи дониш, малакаю маҳорат, қобилият ва саломатии инсонро дар бар мегирад ва қувваи пешбарандаи ҷомеа ва кишвар ба ҳисоб меравад, яке аз сарчашмаҳои муфиди таъмин намудани талаботҳои наслҳои оянда мебошад. Аз ин ҷиҳат, бамаврид аст, ки ҳукумати кишвар тамоми қувваю нерўи худро ба пешрафт, инкишоф ва рушди он равона сохтааст ва хушбахтона, сол то сол ба ин самт диққат ва ғамхориҳои бештар равона шуда истодааст.

Сармояи инсонӣ ҳамчун муҳаррики пуриқтидор дар пешрафти технологияю инноватсияи муосир буда, омили калидии баланд бардоштани сатҳу сифат ва самаранокии муассисаҳои илмию таълимӣ мебошад.

Дар ин самт яке аз иқдомҳои саривақтии Сарвари кишвар, ки дар Паёми имсола ироа гардид, ин дастгирии ҳамаҷонибаи таҳқиқотҳои илмӣ тавассути баланд бардоштани сатҳи маблағгузории он мебошад. Дар ин замина масъалаҳои таъсис додани марказҳои муосири илмӣ ва илмӣ-таҳқиқотӣ, озмоишгоҳҳо, инчунин ба роҳ мондани ҳамкории муассисаҳои илмӣ бо истеҳсолот барои давраҳои минбаъда муҳим арзёбӣ гардиданд.

Барои баланд бардоштани арзиши сармояи инсонӣ дар навбати аввал таъмин намудани сатҳи баланди маълумотнокӣ ва тайёр кардани кадрҳои баландихтисос дар тамоми соҳаҳои хоҷагии кишвар лозим ва зарур аст. Маҳз рушди сармояи инсонӣ, аз ҷумла маърифати илмию техникӣ афзалияти ҳаётан муҳими миллӣ боқӣ мемонад, чунки илм на танҳо омили пурқуввати рушди истеҳсолот аст, балки ба тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ таъсиррасон аст ва рушди онҳоро асосан илм муайян мекунад. Бар замми ин илм ба фарҳангу сиёсат низ таъсиррасон мебошад. Аммо дар шароити муосир рушди сармояи инсонӣ дар доираи ҳамкорӣ бо истеҳсолот ба ҳаёти ҷомеа махсусан таъсири қавӣ мерасонад. Чаро? Чунки истеҳсолоти баланди технологии илмӣ имрўз сатҳи рушди кишварҳои пешрафтаи ҷаҳонро муайян намуда, барои ҷомеаи онҳо сатҳи муносиби зиндагӣ ва афзалиятҳои рақобатпазириро дар арсаи ҷаҳонӣ фароҳам меорад.

Аз ин рў, таъкиди бевоситаи Сарвари давлат дар масъалаи ҳамкории фаъол бо корхонаҳои истеҳсолӣ ва омода кардани кадрҳои баландихтисос дар Паёми имсола ба таври хоса ба тақвият бахшидану рушди сармояи инсонӣ равона шудаааст. Ҷаноби Олӣ дар Паёми соли 2023 мефармоянд, ки: «Дар ин раванд вазоратҳои маориф ва илм, меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ, Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ ҷиҳати таҳкими заминаи моддиву техникии муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ, ҳамкории фаъол бо корхонаҳои истеҳсолӣ ва омода кардани кадрҳои баландихтисоси техникиву муҳандисӣ чораҷӯйӣ намоянд» ва Вазоратҳои дахлдорро барои тадбирандешӣ дар масъалаи бардоштани сатҳу сифати фаъолияти муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ вазифадор менамояд: «Вазорати маориф ва илм, Комиссияи олии аттестатсионӣ, Агентии назорат дар соҳаи маориф ва илм, Академияи миллии илмҳо ва академияҳои соҳавӣ, ҳамчунин, вазифадор карда мешаванд, ки барои ба сатҳи сифатан нав бардоштани фаъолияти муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ тадбирҳои зарурӣ андешанд». Албатта, пешниҳоду таъкидҳои Сарвари давлат дар ин хусус ҳам як воситаи фароҳам овардани шароит барои рушди сармояи инсонӣ мебошанд.

Воқеан илм ҳамеша бо ҳаёту фаъолияти одамон алоқаманд аст ва талаботи амалия яке аз сарчашмаҳо ва омилҳои рушди он мебошад. Вобастагии истеҳсолот аз илм ва ниёзҳои он на танҳо дар эҳтиёҷоти бевоситаи техникӣ, балки эҳтиёҷоти васеи ҷомеа барои таъмини раванди моддии ҳаёт, мавҷудият ва рушди ҷомеаи инсонӣ зоҳир мешавад.

Хурсандиовар аст, ки аз ҷониби Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дастгирии таҳқиқоти илмӣ ба воситаи боло бурдани ҳаҷми маблағгузории он, таъсиси марказҳои муосири илмию таҳқиқотӣ ва ба роҳ мондани ҳамкории муассисаҳои таълимию илмӣ бо сохторҳои истеҳсолӣ дар давраи минбаъда муҳим арзёбӣ гардид. Дар робита ба ин, дар Паёми имсола Президенти мамлакат ба Ҳукумати кившар ва вазорату идораҳои ваколатдори соҳаи илму маориф супориш доданд, ки ҷиҳати маблағгузорӣ, тақвият ва истифодаи самараноки сармояи инсонӣ тадбирҳои муассирро роҳандозӣ намоянд.

Итминони комил дорем, ки иҷрои саривақтии дастуру супоришҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки зимни ироаи Паёми имсола назди масъулини соҳаи илму маорифи кишвар гузошта шуданд, метавонад дар рушд ва самаранокии истифодаи сармояи инсонӣ ва дар пешрафти кишвари азизамон - Тоҷикистони соҳибистиқлол мусоидат намояд.

Пайнавиштҳо

1. Е.В. Семенов. Человеческий капитал в сфере науки / Вестник международных организаций. 2007. №4 (12).
2. Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ»// http://www.president.tj/node/32191
3. Рауфӣ А. Арзишмандии сармояи инсонӣ// https://ravshanfikr.tj/i-tisodi-mill-va-durnamoi-on/arzishmandii-sarmoyai-inson.html.