ЛИБОСИ МИЛЛӢ МУАРРИФГАРИ ФАРҲАНГУ ТАМАДДУНИ МИЛЛАТ

Алифшоева Назарбегим Алифшоевна

унвонҷӯи ИИГ ба номи Б. Искандарои АМИТ

ЛИБОСИ МИЛЛӢ МУАРРИФГАРИ ФАРҲАНГУ

ТАМАДДУНИ МИЛЛАТ

Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо фаъолон, намояндагони ҷомеа ва ходимони дини кишвар, ки санаи 9-уми марти соли 2024 дар Кохи Ваҳдати шаҳри Душанбе баргузор гардида буд, барои бештари сокинони Тоҷикистон фазои андешаронӣ дар хусуси одоби либоспӯшиву интихоби либос фароҳам овард. Агар васеътар фикр кунем либоси миллӣ яке аз нишонаҳои дорои фарҳанги худӣ будани халқиятҳо ба шумор рафта, тарзи пӯшидану истифода аз навъҳои он муаррифгари муносибати соҳибони фарҳанг ба арзишҳои суннатии худ мебошад. Яъне, агар одамон ё ҳаррӯза ва ё дар мавридҳои муайян либоси миллии худро ба бар намоянду дар миёни дигарон фаъолият кунанд, онҳо ҳуввияти миллии худро бо ҳамин либос тавъам мебинанд.

Мисли оне, ки забон муаррифгари мутаалиқ буданамон ба ин ё он миллат аст, ҳамон гунаи дигар либос нишонаи дорои тамаддун будани ин ё он миллат мебошад. Аз ин рӯ, Президенти кишварамон хеле ба маврид қайд намуданд, ки “Воқеият баёнгари он аст, ки ҳар миллат бинобар собиқаи фарҳангии худ дар либоспӯшӣ рафтору анъанаҳои махсус дорад, ки арзишҳои моддиву маънавии гузаштаи онро инъикос менамояд ва ҳар миллат аз рӯйи забон, фарҳанг ва шаклу тарзи либоспӯшиаш шинохта мешавад”.

Маълум аст, ки тоҷикон либосҳои миллии гуногунрангро истифода мебурдаанд, ки дар асарҳои бостоншиносӣ, таърихнигорӣ, санъатшиносӣ ва мардумшиносӣ тасвир гардидаанд. Бозёфтҳои бостоншиносӣ дарак аз он медиҳанд, ки халқи тоҷик аз замонҳои қадим дорои либосҳои миллии хеш будааст ва онҳо яке аз аввалинҳо шуда, дар истеҳсоли матоъҳо рангҳои гуногунро истифода мекардаанд. Яке аз ин мисолҳо чакани тоҷикӣ шуда метавонад, ки аз тарафи созмони байналмилалии ЮНЕСКО ҳамчун фарҳангии моддии мардуми тоҷик эътироф гардидааст.

Одоби либоспӯшӣ муаррифгари меъёрҳои ахлоқӣ буда, эҳтиром гузоштан ба либоси миллии худ, нишондиҳандаи шинохти арзишҳои миллӣ ва аҷдодӣ аз тарафи соҳибони фарҳанг мебошад. Ин аст, ки Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии мазкур иброз доштаанд, ки “Модарону бонувони мо - тоҷикон тарзи хоси либосҳои миллии худро доштанд ва онро ба мо мерос гузоштаанд, ки ҳар кадоме аз онҳо дар баробари зебоиву рангорангӣ меъёрҳои ахлоқиву эътиқодии мардуми бостонии моро инъикос мекард”. Яъне, тоҷикон халқияте и бе фарҳанг нестанд, ки майл гаравидан ба фарҳанги бегона дошта бошанд. Нафароне, ки либоси бегонаро пӯшида, ба дигарон ҳам онро тавсия медиҳанд, аз фарҳангу маънавиёти худ бехабар ҳастанд.

Дар хусуси дорои тамаддуни бойи либоспӯшӣ будани миллати тоҷик як қатор сарчашмаҳои таърихӣ шаҳодат медиҳанд, ки мувофиқи ин сарчашмаҳо зиёда аз 700 навъҳои либосӣ миллии моро метавон ба қайд гирифт. Мисоли беҳтарин барои ин сарчашмаҳо китобҳои “Авесто”, “Шоҳнома”, асарҳои классикони қадим Ҷайҳонӣ, Табарӣ, Хондамир, Балхӣ, Восифӣ ва асарҳои муҳаққиқони Шуравӣ ба монанди А.А. Бобринский, Н.Белинская Н. Ершова, З.А. Широкова, С.В. Иванов, Н.Юнусова, Д.Додхудоева, Ш. Абдуллоева, Ҳ. Содиқова, А. Аминова шуда метавонанд. Яке аз асарҳои илмии Широкова З.А. ва Ершов Н.Н. “Албоми либосҳои тоҷикон”, ки соли 1969 ба таб расида буд, хонандаро бо тарҳу намуди либосҳо, асосҳои зиннатӣ ва намунаҳои кашидаю гулдӯзии мардуми тоҷик шинос менамояд, ки дар ҳар тарҳу гулдузӣ фарҳанги миллии мо инъикос ёфтааст.

Таърих шоҳид аст, ки зан ва модари тоҷик дар ҳама давру замон посдори оину анъанаҳои муқаддаси халқу миллати хеш ба шумор меравад. Яке аз нишонаҳои асосӣ ва муаррифгари фарҳангу тамаддуни миллатҳои мухталифи дунё либоси миллии онҳост ва вақте сухан аз либоси миллӣ меравад, ҳатман пеши назар симои занон бо сару либоси хоса меояд. Мо худ шоҳид ҳастем, ки либоси миллии мардуми тоҷик вобаста ба минтақаҳои гуногуни ҷуғрофии кишварамон намудҳо ва шаклҳои беназиру бемисл дорад. Ҷаззобияти рангҳои пурҷиллои куртаву тоқӣ ва ҷӯробҳои Бадахшон, зебогиву рангорангии атласу адраси Суғд, гулбасту чакани Хатлонзамин, гулдӯзиҳои нотакрори Рашт, ҳамаи инҳо муаррифгари мардуми тоҷик дар арсаи ҷаҳон ба шумор мераванд. Пас, мо набояд, ин зебогиву гуногунӣ, ки як қисмати ҳуввияти чандинҳазорсолаи миллиамон ҳастанд, аз даст диҳем. Агар хуб назар афканем, ба осонӣ мушоҳида кардан мумкин аст, ки он либоси бегонае, ки хоҳарони тоҷики мо ба бар кардаанд, як зарра арзиши либоси миллии моро надорад. Ҷомаҳои аз сар то по сиёҳ боз ҳам даҳшатовар тобида, фазои хастакунанда ва торикро дар гирду атрофи он хоҳар эҷод мекунанд. Ҳамчунини дигар, либоси сатри ранга ҳам намуди зоҳирии хоҳари тоҷики онро ба бар карда номатлуб месозад. Зеро, зани тоҷик либоси миллии худро метавонад ба бар кунаду онро ба таври зебо ба атрофиён муаррифӣ намояд, аммо либоси бегонаро ба таври зебо муррифӣ кардан хеле мушкил аст, чун мо арзиши суннатии онро надониста бошем, чи гуна метавонем онро ба таври зебо ба дигарон нишон диҳем.

Фикр мекунам, ки ҳар як духтари тоҷик, ҳар як модари тоҷикро мебоист, ки ба фарҳанги либоспӯшӣ аҳамияти хоса зоҳир намояд. Ҳар як духтару модари тоҷикро мебоист, ки дар хусуси чаро бояд арзишҳои миллиамонро ҳимоя намоему фарҳанги бегонаро аз худ дур намоем, фикр кунаду ба наслҳои оянда ин арзишҳоро интиқол диҳад. Зеро, модарону момоёни мо ҳам мусалмон буданду, арзишҳои мусалмониро пос медоштанд, вале барои ин кор либоси бегонаро ба бар намекарданд. Кулли мардуми мусалмони ҷаҳон либосҳои гуногуни миллии худро доранд ва барои нишон додани мусалмонии худ лозим нест, ки либоси бегонаро ба бар намоянд. Пӯшидани либоси бегона ин танҳо нишонгари парастиши фарҳанги бегона, на нишондиҳандаи мусалмон буданамон ҳаст.

Либоси миллии ҳар як халқ, ганҷинаи гаронбаҳои фарҳанги умумибашарист. Маҳз бо таъсири ҷиҳатҳои пешқадами либосҳои миллӣ шакли имрӯзаи либосҳо пайдо шуд ва хусусиятҳои байналмилалиро гирифт. Либоси миллии тоҷикӣ ҷавобгӯйи тамоми талаботи ҷуғрофӣ, фарҳангӣ ва динии миллати мо буда, барои пӯшидани либосҳои миллии халқҳои дигар ягон ҳоҷате вуҷуд надорад.

Аз ин рӯ, ба фикр мо, либоси миллии тоҷикона ягон камбудие дар нисбати либосҳои миллии дигар халқиятҳо надорад ва хеле ба маврид мебуд, ки калонсолони ҳар як оилаи тоҷик дар масъалаи одоби либоспӯшии ҷавононро зери назорати худ гирифта, ба онҳо фаҳмонанд, ки ҳеҷ гоҳ аз фарҳангу тамаддун ва арзишҳои миллии тоҷикон дур нараванду, ба тақлидкорӣ, бегонапарстӣ ва фарҳанги бегона майл нанамоянд; арзишҳои либоспӯшии миллиамонро пос дошта, ёдгориҳои аҷдодонамон, ки асрҳои аср арзи ҳастӣ доранд, ҳифз намоянду ба ҷаҳониён муаррифӣ кунанд.

МАВЛУДАТОН МУБОРАК БОД!

МАВЛУДАТОН МУБОРАК БОД!

Имрӯз яке аз кормандони Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон – муовини директор оид ба хоҷагидорӣ Давлатшоев Раҳмихудо зодрӯз доранд. Раҳмихудо яке аз кормандони пурмасъули Институтамон буда, ободонӣ ва созандагии бино ва гирду атрофро ҳар бор дар ҳолати дуруст нигаҳ дошта истодааст ва Раёсати ИИГ АМИТ хосатан ташаккури худро ба ӯ мерасонад.

Ҳайати кормандони ИИГ АМИТ бо мелоди умр Раҳмихудо Давлатшоевро самимона табрику таҳният гуфта, барояшон умри дарозу бобаракат, толеву иқболи баланд ва хушбахтии ҷовидонаро таманно доранд. Бигузор умри бобаракату тансиҳатӣ, хонаободиву осудагӣ, шодиву нишот дар хонадонашон ҳукмфармо бошад!

Зодрӯзатон бори дигар муборак бод!

Мубрамияти илм - омили рушди кишвар

Азорабекова Ш. ходими калони илмии шуъбаи таърих,

бостоншиносӣ ва мардумшиносии ИИГ

ба номи академик Б. Искандарови АМИТ.

Мубрамияти  илм - омили рушди кишвар

     Дар пешрафти рушди кишварҳои мухталифи чаҳон, тараққиёти илм нақши бузург дорад ва давлати Тоҷикистон низ аз ин истисно нест. Қайд кардан лозим аст, ки Ҳукумати кишвар, шахсан Пешвои миллат, ҳанӯз аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолии ватанамон, тамоми кӯшишро баҳри беҳдошти соҳаи илму маориф равона намуда дар ин ҷода барномаҳои зиёд роҳандозӣ гардиданд ва давра ба давра амалӣ шуда истодаанд.

    Роҳбари давлат, пайваста бо аҳли зиё мулоқот доир намуда, барои пешрафту тараққиёти ин соҳаи ҳаётан муҳим тамоми шароиту имкониятҳоро фароҳам овардаанд. Бахусус, мулоқоте, ки 30-майи соли 2024 бо донишмандону олимон баргузор гардид дар пешрафти минбаъдаи кулли соҳаҳои илм такони ҷиддӣ дод. Дар мулоқоти мазкур роҳи тайнамудаи илм, муваффақият ва камбудиҳои ин соҳа, тайёр намудани мутахассисон ҷавобгу ба талаботи замони муосир, фаъолияти олимон дар давраи соҳибистиқлолии Тоҷикистон ба таври мушаххас барассӣ гардиданд.

    Мусаллам аст, ки дар замони ҷаҳонишавӣ инсоният ҳарчи бештар дарк намуда истодааст, ки илм барои тараққӣ додани маориф, фарҳанг, тиб, экология, иқтисодиёту иҷтимоиёт ва дигар соҳаҳо нақши калидӣ дорад, зеро ки асоси ҳама гуна пешрафтҳои техника ва технологияи нав олимон ва тадқиқотҳои илмии ба замони муосир ҷавобгӯ ба ҳисоб мераванд. Дар мулоқот ба ин масъала диққати махсус равона гардида, роҳбари кишвар қайд намуданд: «… Хотиррасон месозам, ки дар замони мо, яъне давраи шиддати рӯзафзуни рақобату мухолифатҳо танҳо давлатҳое ҳастии худро ҳифз карда, пеш рафта метавонанд, ки миллати босаводу огоҳ, низоми пешрафтаи илмиву инноватсионӣ ва олимону навоварони донишманд дошта бошад».

    Пешрафту тараққиёти илм ба нишондиҳандаҳои иқтисодии кишвар бевосита таъсир расонда, тадқиқотҳои илмие, ки дар АМИТ, институтҳо, пажӯишгоҳҳо ва дигар зерсохторҳо гузаронда мешаванд, ба бунёд намудан ва такмил додани соҳаҳои нави саноат, ҳамчунин ташкили ҷойҳои нави корӣ, коҳиш додани муҳоҷирати меҳнатӣ ва аз байн бурдани бегонапарастӣ, метавонанд таъсири мусбӣ расонанд.

    Тадқиқотҳои олимони тоҷик, ки тамоми соҳаҳои илмро дар кишвар фарогир ҳастанд, бояд ба стандарти илми ҷаҳонӣ ҷавобгӯ бошанд, то ки, дар пешрафти ҷомеа ва зиндагии шоистаи одамон мусоидат намоянд. Рушди илм, дар замони ҷаҳонишавии босуръат яке аз шартҳои муҳими кишварамон буда, олимон набояд ба сустшавӣ ва ақиб мондани он аз пешрафтҳои технологии ҷаҳонӣ роҳ диҳанд, зеро  ин беаҳамиятӣ метавонад ба оқибатҳои хеле ҷиддии иқтисодӣ ва иҷтимоӣ оварда расонад.

    Қайд кардан зарур аст, ки имрӯз дар ҷаҳон, мушкилоти зиёди глобалӣ, аз ҷумла тағйирёбии иқлим, гармшавиӣ ҳарорат аз меъёри муқаррарӣ, ки бевосита ба тамоми паҳлӯҳои зиндагии инсон таъсир мерасонад, яке аз масъалаҳои мубрам ва таҳқиқталаби соҳаҳои мухталифи илм ба шумор меравад. Масъалаи мазкур, олимони кишварро водор месозад, ки дар асоси тадқиқотҳои илмӣ фикру андешаҳои хешро баён намуда, роҳҳои мутобиқшавӣ ва сироятнопазирии инсонро дар давраи гармшавии ғайримуқаррарӣ ҷустуҷӯ намоянд. Дар доираи ин масъала, ки мушкилоти умумибашарист, шояд, ҳамкории байнисоҳавии олимони кишвар, ҳамчунин, тартиб додани лоҳиаҳо дар ҳамкорӣ бо олимони хориҷӣ хеле бамаврид мебошад.

    «Имкониятҳои васеи кишвари мо дар самти рушди саноати дорусозӣ, сайёҳии табобатӣ, бахусус пандемияи КОВИД-19 моро бори дигар водор месозад, ки аз ҳарвақта дида, ба масъалаҳои инсон ва саломатии ӯ аҳамияти ҷиддӣ зоҳир намоем».

    Бояд тазаккур дод, ки аҷдодони тамаддунофар ва фарҳангсолори миллати тоҷик аз замонҳои хеле қадим бо табиат ҳамбастагии ногусастанӣ доштанд ва дар ҳифзи он чораҷӯӣ ҳам мекардаанд. Ҳамчунин кӯшиш мекардаанд, ки бемориҳои гуногунро бо истифода аз гиёҳои дармонбахши хоси маҳал шифоҳ бахшанд ва дар баробари ин, соҳиби таҷрибаи бузург гаштанд.

    Албатта, маълумоти олимони соҳаи мардумшиносӣ дар асоси маводи шифоӣ перомуни анъана, боварҳо ва тибби мардумӣ ҷамъоварӣ гардида, аз ҷиҳати илмӣ пурра асоснок нашудаанд. Аз ин лиҳоз, шояд вақти он расидааст, ки таҷрибаи аҷдодии пешиниён мавриди таҳқиқу таҳлили илмии муштараки олимони соҳаҳои этнография, этноботаника, экология, химия ва тиб қарор гирад ва натиҷаҳояшон дар саноати дорусозӣ истифода бурда шаванд. Тадқиқотҳои олимони соҳаи экология, дар ҳифзи муҳити зист, дар  барпо кардани ҷомеаи тоза ва устувор, барои ҳаёти солиму бехатари инсон, хеле муҳим мебошанд.

    Илм, қувваи тавоно буда, ба ҳифзи таърихи бостонии миллати куҳанбунёди тоҷик, ҳифзи мероси фарҳанги моддӣ ва ғайримоддӣ, аз байн бурдани хурофот ва бегонапарастӣ, қодир аст, таъсири мусбӣ расонад.

    Хулоса: Дар мулоқот Президенти ҷумҳурии Тоҷикистон дар пешрафт ва рушди кишвар ба олимон ва донишмандон бовариашонро изҳор дошта, қайд намуданд: «Бовар дорам, ки шумо-олимону донишмандон ва омӯзгорону зиёиёни муҳтарам- бо таҳқиқоти арзишманди илмии худ ва мавқеи созандаатон дар рушду пешрафти давлат саҳми бештар мегузоред ва минбаъд низ рисолати ватандории худро бо садоқат ба Тоҷикистони маҳбуб ва мардуми шарафманди он иҷро менамоед».

    Барои рушд додани тадқиқоти пурсамари илмӣ тамоми қувва ва кӯшишу ғайратро ба кор бурдан лозим аст.