РАМЗУ БОВАРҲОИ НАВРЎЗӢ

Броимшоева Муслима – номзади илмҳои филологӣ, ходими калони шуъбаи забонҳои помирии Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АМИТ

 

          РАМЗУ БОВАРҲОИ  НАВРЎЗӢ

Наврўз яке аз ҷашнҳои қадимтарини ниёгонам аст, ки дорои рамзу аломатҳо, бовару эътиқод, дуову ормонҳои мардумӣ мебошад. Мардуми кўҳистони Помир аз замони қадим ин ҷашнро пос доштанд, то имрўз бештари расму қоидаҳои гузаронидани онро дар хотир нигоҳ медоранду дар аксари маҳалу ноҳияҳои вилоят ба таври ба худ хос мегузаронанд ва кўшиш ба харҷ медиҳанд, ки онро бо щодию хуррамӣ ҷашн гиранд, то ки он сол пурбаҳраву пурнишот ояд.

 Умари Хайём чандин аср пештар қайд карда буд: Ҳар кӣ рўзи Наврўз ҷашн кунад ва ба хуррамӣ  пайвандад, то Наврўзи  дигар умр дар шодӣ ва хуррамӣ гузорад  (Мирбобо Мирраҳим. Ҷашни Наврўз ва ҷаҳоншиносӣ. – Душанбе: Ирфон, 1992. -236 с. саҳ.9.).

Аз маъхазҳои қадимӣ бармеояд, ки Наврўз пеш аз Ҷамшед низ вуҷуд доштааст ва ў қудрати таслим намудани шайотинро дошта, онҳо ўро бо тахташ дар як рўз аз Дамованд ба Бобул оварданд ва мардум он рўзро ид намуданд.

Чуноне  ки Мирбобо Мирраҳим овардааст:… Ва осиёбсанге андар гардани деве афганд ва бар вай нишаст ва ўро андар ҳаво бибурд ва дуо кард:

-То Худои азз ва ҷалл гармову сармо ва беморӣ ва марг аз мардумон бигирад.

Сарчашмаҳои муътамад оиди ин ҷашн асарҳои аллома Абдурайҳони Берунӣ «Осор-ул-боқия» ва «Китоб-ут-тафҳим» ва «Наврўзнома»-и  Умари Хайём  мебошанд.

Мирбобо Мирраҳим дар китобаш қайд менамояд: Ва хоса, вақте ки сухан аз боби ҷашни Наврўз меравад, ҳаминро таъкид кардан зарур аст,  ки рўзи Наврўз дар тўли таърих рўзи оини адлу додгустарӣ, баробарии хосу ом, баробарии ҳамагон, ҳаққу ҳуқуқи хеш талаб кардани одамон буд.

Ва зарур мешуморем, танҳо як рубоии халқиро оид ба рамзҳои наврўзии дастархони «Ҳафт шин», ки бисёр ба мавқеъ аст, биёварем:

Ҷашни Наврўз аз замони Каён,

Мениҳоданд мардуми Эрон:

Шаҳду ширу шаробу шакари ноб,

Шамъу шамшоду шоя андар хон.

Ҳар яки ин рамзҳо дорои хусусиятҳои ифодакунандаи орзуву омоли халқ, деҳқонону ҳунармандон, ҳар як инсони соҳибдилу соҳибзавқ мебошанд:

Шаҳд - ифодакунандаи ҳаёти ширину гуворо.

Шир - нишонаи покию сафедбахтии одамон ва сафедии аввали сол.

Шароби сурхи арғувонӣ чун нишонаи дилхушӣ, барои нест кардани мушкилоту ғаму андўҳи  зиндагӣ.

Шакари ноб ва  шинӣ ва шарбати мева дар рўи дастархон, аз як тараф рамзи ширинии ҳаёт, аз тарафи дигар чун ҳалкунандаи ғизоҳои вазнини идона ба шумор меравад.

Шамъ-аломати нури Илоҳӣ, рўшноӣ, офтоби парваришдиҳандаи одамону наботот ва ҳайвонот, нишонаи гармии муҳаббати ҳамдигарии инсонҳо, аломати зиндагӣ, раҳнамунсозанда ба сўи мақсаду мароми инсонӣ,  инчунин гармии табиат мебошад.

Шамшод навдаест, ки рамзи зиндагиӣ ва сарсабзӣ мебошад.

Шоя дастаест аз растании кўҳӣ, ки ифодакунандаи сарсабзии ҳаёт, аз нав сабзидану зиндашавии гиёҳҳову дарахтон, сабзаву гулҳои гуногун ва ин ду гиёҳ вобастагии инсону табиатро ифода  мекунанд.

Мумкин аст, ки ҳарфҳои аввали номи ҳар яки ин ғизоҳо ҳам дорои рамз бошанд.

Ин рамзҳо ва аломатҳо вабаста ба ҷойгиршавии ҷуғрофии ноҳияҳои Шуғнон, Роштқалъа, Рўшон ва Ишкошим ба тағйирот дучор гардидаанд, зеро дар ин ноҳияҳои ҷумҳурӣ баъзе меваҳо ба монанди ангур, ки аз он шинӣ (ширинӣ) тайёр менамуданд,  набуданд ва инчунин  дарахтону гиёҳҳо дертар сабз мешуданд, бинобар ин расму оинҳо ба таври дигар иҷро мешуданд ва мардум мувофиқи шароити зисташон ғизоҳоро тайёр намуда, истеъмол менамуданд. Ғунчаи дарахт низ нишона аз шамшоду шоя мебошад.

Азбаски дар зимистони ниҳоят сарди ин ноҳияҳо мардум дар хонаҳои аз дуди сиёҳчароғ, шамъҳо ва оташдони хона шабу рўз менишастанд, шир дар баробари рамзи покию сафедӣ вуҷуди дохилии одамонро низ пок мекунад.

Чуноне ки дар китоби «Шогуни баҳор омадааст: «Дар Бадахшон асосан дар субҳи рўзи «Хирпичор» ва «Хидир-айẙм» мардум таоми субҳонаро аз анвои ширӣ тайёр мекунанд… Хўроки субҳона, асосан аз шир ва нвои ширӣ аз қабили шир, ширравған, ширбиринҷ, шир бо нон (хувдашав), кочи (атолаи ширдор) иборат буд» (Шодихон Юсуфбеков, Аловиддин Шоҳинбеков. Шогуни баҳор Хидирайўм. -Хоруғ, 2016. -216 с.).

Мардум пас аз ин ба берун мебароянд, то ки аз  ҳавои софи баҳорӣ баҳра гиранд ва байни худ ба бозиҳои ланка, шули, чавгонбозӣ, санҷакбозӣ, арғунчакбозӣ ва ғайра машғул мешуданд. Бозиҳо, аз як тараф агар урфу одати мардумиро инъикос менамоянд, аз тарафи дигар чун варзиши бадан ва саломатиии  ҷисми инсон дар ҳавои тозаи баҳорӣ мебошанд. Алвонҷхўрон духтарон чунин суруд хонда шўхию бозӣ мекарданд:

Қишқу тар боғен

Холи димоғен

Ту сӣвдти тоғен

Роштен ту кафчен

Кайи ту лоғен,

Налўм ту нозен.

Наврўз ин иди ба ҳамдигар  баён намудани дуову фотиҳаҳо ва шод намудани дили ҳамдигар мебошад. Аз ин килоғузғузу идгардак ва туҳфаву ҳадяҳо ба ҳамдигар шаҳодат медиҳанд.

Инчунин дуоҳои зерин ба ҳамдигар изҳор мешаванд:

1. Худованд мисли баҳор туро сабз намояд.
2. Худоҷон дар ин сол ризқу рўзиатонро фаровон созад.
3. Илоҳо ҳосили мо зиёд гардад.
4. Дар ин сол ҳаргиз хафагиро набинед.

То имрўз дар байни деҳқонон чунин дуо роиҷ аст:

Фотеҳаи кор, фотеҳаи рўзгор,

Муборакатии шогуни баҳор.

Аз як дона ҳазор,

Ҳазори мо бешумор.

Ба ҳаққи Ҳайдари Карор,

Соли нав моҳи нав,

Ҷамъият ҷамъ, дилҳо беғам,

Оллоҳу Акбар!

Хулоса, Иди Наврўз бузургтарин ид буда, то имрўз рамзу оинҳои нарўзӣ, дуову боварҳои он пурра омўхта нашудааст ва имрўз ҳам тадқиқот оиди ин масъала давом дорад.

 

 

 

 

 

 

Муфассал ...

ВСТРЕЧА ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН ЭМОМАЛИ РАХМОН С ПРЕДСТАВИТЕЛЯМИ ОБЩЕСТВЕННОСТИ И РЕЛИГИОЗНЫМИ ДЕЯТЕЛЯМИ СТРАНЫ

ВСТРЕЧА ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН ЭМОМАЛИ РАХМОН С ПРЕДСТАВИТЕЛЯМИ ОБЩЕСТВЕННОСТИ И РЕЛИГИОЗНЫМИ  ДЕЯТЕЛЯМИ СТРАНЫ

 

Сабоиева Джамила Саломатшоевна- научный сотрудник отдела социально- экономических исследований Бадахшана Института гуманитарных наук имени академика Б. Искандарова Национальной академии наук Таджикистана

 

 Лидер нации, основатель мира и национального единства Президент Республики Таджикистан Эмомали Рахмон 9 марта в городе Душанбе в Кохи Вахдат, в преддверии главного мусульманского праздника -  месяца Рамазан встретился с должностными лицами центральных и местных органов государственной власти, активными представителями общественности, учеными и религиозными деятелями.

 Своё выступление глава государства начал с искренних поздравлений участников встречи и всего таджикского народа с наступлением месяца Рамазан – месяца благочестия, милосердия, прощения грехов, очищения внешнего и внутреннего мира.

Президент страны, в ходе встречи с активными представителями общества и религиозными деятелями еще раз высказал свое мнение о процессе реализации законов Республики Таджикистан «Об упорядочении традиций, торжеств и обрядов в Республике Таджикистан» и «Об ответственности родителей за обучение и воспитание детей», требуя от общественности страны строгого соблюдения этих законов.

         Также Президент страны упомянул о том, что, к сожалению, в связи с проведением многих мероприятий происходят случаи нарушения закона. В стране некоторые люди все еще допускают расточительность при проведении многих мероприятий. Лидер нации подчеркнул, что несоблюдение закона «Об упорядочении традиций, торжеств и обрядов в Республике Таджикистан», проявленный эгоизм и расточительность препятствуют повышению уровня жизни населения. Лидер нации напомнил собравшимся о том, что в «Заповедях Корана и хадисах Пророка, подчеркнуто, что расточители не любимы Всевышним».

В ходе встречи Глава государства уважаемый Эмомали Рахмон также обратил внимание присутствующих на многократные поездки некоторых граждан в хадж и умру. Президент страны подчеркнул, что у мусульман совершение хаджа обязательным является только один раз, а многократные паломничества в святые места тоже является расточительством, отметив при этом, что сам Пророк Ислама (с) совершил хадж всего один раз.

В связи с этим, Президент страны высказал предположение о том, что вместо того чтобы совершать многократные паломничества, было бы намного лучше, если бы люди  тратили свои средства на нужды семьи, образование детей и внуков, благоустройство страны, строительство предприятий и школ, дорог и мостов, а также на помощь и поддержку сирот, инвалидов, больных и малообеспеченных семей. Президент страны подчеркнул, что совершая эти благотворительные поступки, награда от Всевышнего будет во много раз дороже, чем совершение многоразовых паломничеств

 Также глава государства поручил Правительству Республики Таджикистан, исполнительному аппарату президента Республики Таджикистан и другим соответствующим государственным структурам провести предупреждающую работу для выполнения указанных на встрече поручений по обеспечению верховенства закона, предотвращению любых преступлений, правонарушений, растраты и излишеств среди населения и принять конкретные и своевременные меры.

Президент страны Эмомали Рахмон поручил представителям общественности страны по обучению и воспитанию подрастающего поколения, направить молодежь страны на путь самопознания и патриотизма, создать как можно больше современных образовательных учреждений, различных социально-экономических объектов. Обязал всех граждан страны соблюдать законы Республики Таджикистан «Об упорядочении традиций, торжеств и обрядов в Республике Таджикистан» и «Об ответственности родителей за обучение и воспитание детей».

Глава государства призвал общественность страны, соблюдая традиции предков, уделять особое внимание завершению созидательных мер, правильной организации церемонии совершения хаджа и умры.  В преддверии праздника Рамазан, оказывать помощь нуждающимся, детям – сиротам, беспомощным старикам, больным и инвалидам, и всем тем, кто действительно нуждается в помощи.

Президент страны уважаемый Эмомали Рахмон подчеркнул, что в реализации наших национальных и религиозных ценностей мы всегда должны заботиться об интересах своего народа, ценить независимость нашего государства, сохранять это драгоценное благословение как зеницу ока.

Следует отметить, что все руководящие принципы Лидера нации уважаемого Эмомали Рахмона по осуществлению щедрости по отношению к гражданам страны, поддержке малообеспеченных семей, сирот и бездомных, бережливости и регулированию всех мероприятий и церемоний взяты из лучших воспитательных заповедей Священного Корана.

 

Муфассал ...

Рӯзи Модарон муборак бод!

Қаландариён Ҳоким Сафар, директори Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б.Искандарови АМИТ, д.и.фил.

 

Бонувону модарони азизу меҳрубон!

Хушбахтии занҳо пирӯзии мардон аст!

Гӯянд, ки мардҳо аз кадом ҷиҳате, ки худро барои занҳо нишон надиҳанд, занҳо шавҳарҳои худро ба панҷ гурӯҳ ҷудо мекунанд: хайрият шавҳари ман зебо асту сарватманд; хайрият шавҳари ман зебо аст; хайрият шавҳари ман бой аст; хайрият шавҳари ман арақхӯр нест ва ба гурӯҳи панҷум ва ғайраҳо дохил мешаванд.  

            Банда, ки хайрият ба қатори «ва ғайраҳо» дохилам, дар рӯзи муқаддаси МОДАРОН дуогӯям, ки вожаҳои бо ҳарфи «М» амсоли модар доштану модар шудан, меҳрварзу меҳрубон будану муҳаббат варзидану муҳофизи ҳаёт доштан, мардозмову мардафган будан, моҳталъату меҳрдавлату меҳандӯсту миллатпарвар будан муддатулумру муддатулмадид муждагонии малики мулку мамлакатро Молики мутало барои кулли модарон арзонӣ намояд.

            Бошад, ки Худованд сафи бонувони соҳибному модарони соҳибқиронро афзун гардонад!

            Имрӯзҳо дар тамоми дунё раванди мақоми волову боло пайдо кардани ҷинси латиф бисёр назаррас аст. Барои чанд насли охир шояд ин баҳс нав бошад, аммо дар таърих дар адвори мухталиф сарчашмаҳо аз модаршоҳӣ зиёд сухан мекунанд. 

            Мувофиқи ривоёту афсонаҳои ба истилоҳ модаршоҳӣ, занҳо аз аввал бар мардон ҳукмронӣ мекарданд. Занон риш доштанду мардони кӯдаконро мемаконданд. Шикор вазифаи зан буд, ҳукмронӣ бар ҷомеа низ ба уҳдаи зан буд. Мардон гӯянд эътироз намуданд, ришҳои занонро ба зӯрӣ аз худ карданд ва синаҳояшонро ба онҳо доданд. Аз ин ба баъд қудрат ба дасти мардон меафтад.

            Ин албатта, ривояте беш нест, аммо барои баъзе муҳаққиқон далели мавҷуд будани даврони модаршоҳиро қавӣ мегардонад. Яъне баҳс дар бораи ду давра меравад – пеш аз интиқоли риш ва баъд. Ва чун «ҷаҳон ҳамеша чу чашмест гирдгардон аст» такрори таърих ногузир нест.

            Дувум, мавҷуд будани давраи модаршоҳиро ба он иллат пайваст мекунанд, ки замоне дар байни баъзе халқиятҳо институти бисёршавҳарӣ маъмул буду машҳур.

            Севум, модаршоҳӣ барои он вуҷуд дошт, ки дар баъзе қавмиятҳову халқиятҳо модаргаройиро нигоҳ доштанд.

            Чаҳорум, модаршоҳӣ аз он сабаб гӯянд вуҷуд дошт, ки баъзе халқиятҳо дар таърихашон анъанаҳои тӯйи занон бо занон доштанд.

            Панҷум, дар шароити муносибатҳои ҷинсии номуносиб кӯдакон танҳо модаронашонро мешинохтанд, муайян кардани падарон          и худ ғайриимкон буд, аз ин рӯ боигарӣ ва унвонҳо тавассути хати зан интиқол дода мешуд. Пас, касе, ки сарватро интиқол медиҳад, қудрат ӯ дорад.

            Имрӯз дар ҷомеаи мо сухан аз баланд бардоштани мақоми зан-модар меравад. Албатта, ин на ба хотири он ки афзалияту бартарият байни ду ҷинс маълум гардаду лаҷоми якеро бар дигаре дод.  Аммо тақозои ҷомеа чунин аст. Биеёд доварӣ кунем ва биёед ба тарбияи танҳо кӯдакони худ назар афканем. Чӣ гуна онҳо калон мешаванд ва дарси тарбияро аз кӣ мегиранд? Дар синни пешазмактабӣ ба боғча мераванд, дар зери тарбияи мураббиён ташаккул меёбанд. Мураббиён киҳоянд? Албатта, занон! Баъд кӯдак ба мактаб меравад. Ҳаштод андар сади муаллимон киҳоянд? Албатта, занон! Маълум мешавад, ки мард аз хурдӣ, бал аз тифлӣ ба зан тобеъ шудан мегирад. Тарбияти шахсият тобеи зан ташаккул меёбад. Аммо вақте ки кӯдак ҳамеша ва дар ҳама чиз одат кардааст, ки ба зан итоат кунад, пас ӯ барои худ зани мувофиқ меҷӯяд. Зани хашмгин, аксар вақт мардонасифат ва бо иродаи қавӣ. Ва он гоҳ, ки зан мегирад, модари писар норизоёна савол медиҳад, ки канӣ нишонаҳои мардиат ва афсӯсхӯрон ёд аз мардони гузашта мекунад. Ноогоҳ аз он ки ин ҳам аз нутфаи ҳамон куҳанмардон аст, аммо дар тарбияи занон ба воя расидааст.

            Кӯдак, ки оянда лаҷоми давлатдорӣ дар дасти ӯст, маълумотро тавассути нусхабардорӣ мегирад. Чун нусхаи асл зан-модар аст, ба ҷинси латиф мақому манзалати бештар додан тақозои замони муосир аст. Чун зан-модар рукни хонаи ҳастӣ аст, ҳатман бояд фазилатоин бошаду аз фазлу камолу фазлу фитнат баҳраманд.

            Бонувони хушлиқову модарони дилсафо!

            Боре марде назди Худо омад ва гуфт, ки ӯ танҳо хеле дилгир шудааст. Пас Худо ба ӯ ваъда дод, ки ба ӯ занеро меофарад. Чун Худо дарк кард, ки барои офаридани зан маводе дар даст надорад, занро аз гармии нурҳои офтобу нозукии насиби тобистон, бӯйи садбарги шукуфону зебогии қуву фазли гурба биофарид. Худованд чун дид, ки ин махлуқи офаридаи ӯ ниҳоят идеалӣ аст, ба вуҷуди ӯ номунтазамии бод, борони тунду макри рӯбоҳ, қасосгирии занбӯру хунукии сангу ҳирси наҳангро низ илова мекунад. Дар натиҷа зани воқеӣ ба дунё меояд. Худо ба он мард муроҷиат карда мегӯяд: Онро ҳамон тавр ки ҳаст, бигиред ва саъй накунед то дубора онро бисозед. Дуруст аст, ки ӯ дигарнашавандааст.

            Мард аз зан мепурсад, ки чи мушкилӣ доред? Ҷавоб медиҳад, ки агар ту набудӣ, ҳеҷ мушкилие намедоштам. Дуогӯям, то мардҳо ҳеч мушкилие надошта бошанд, то бонувони модарон дар зери сояи баракату бахти онҳо ҳамеша шукуфон бимонанд. Бонувонро мегӯянд, ки на дурахши алмоси гарданаш зебо мекунад, балки дурахши хушбахтӣ дар чашмонаш. Илоҳо, ҳамеша нурҳои чашмони шумо – бонувону модарони дилсӯзу дамсоз - афрӯзандаи қалбҳои мо бошад.

            Хуҷаставу бобаракат бод ҷашнатон!!!                        

            Бузургмарди адаби форсии тољикӣ Ҳаким Абулқосими Фирдавсӣ дар ду мисраъ тамоми арзандатарин сифотеро, ки Зан-Модар бояд дошта бошад, пайи хам чидаанд:  

Хирадманду бо донишу нозу шарм,

Сухан гуфтани хубу овои нарм.

Дуогӯям, ки хамеша чарххои зиндагӣ дар хонаводаи ҳар яки шумо бо низому тартиб дар гардиш биафтанд ва хар як ҷинси латиф, хар хубчехраи зариф ва ҳар модари шариф хирадманд бошаду бо фахму дониш бошаду соҳибнозу соҳибшарм бошаду гуфтори хубу овози мулоиму нарм дошта бошад, то мисли имрӯз гули лабханди мо - мардхо ҳамеша шукуфон бимонад.

  Субхгоҳон духтарон ба 4 намуд тақсим мешаванд:

1. Бигузор худамро ороиш надиҳам, аммо хоб кунам.
2. Бигузор худамро ороиш надиҳам, аммо субҳона хӯрам.

3.Бигузор хоб накунам, хӯрок нахӯрам, аммо худамро ороиш диҳам.

4. Бигузор ҳама ҷо дер кунам, аммо хоб мекунам, субҳона мехӯрам ва худамро орову торо медиҳам!

Мо – мардҳо бисёр дӯст медорем занонеро, ки хоболуд набошанд, сер бошанду зебо бошанд.

Муборак бошад ин ҷашн бар Шумо, ҳамеша зебо бимонед! Ба ќавле чун субҳ бархезед ва дар оина нигоҳ мекунед, бо овози баланд бигӯед: Ман ҳамеша 18 сола ҳастам. Ин боқимонда солҳо ҳама собиқаи кориам!

Бори дигар муборак боду фархунда ҷашни модарону бонувон!    

  

 

           

 

             

 

 

 

Муфассал ...