Офаридаев Назри. ОЧЕРКИ ПО ТОПОНИМИИ И МИКРОТОПОНИМИИ ГОРНОГО БАДАХШАНА.- Душанбе: «Сифат-Офсет», 2024. – 168 с.

Офаридаев Назри. ОЧЕРКИ ПО ТОПОНИМИИ И МИКРОТОПОНИМИИ ГОРНОГО БАДАХШАНА.- Душанбе: «Сифат-Офсет», 2024. – 168 с.

По решению Ученого совета Института гуманитарных наук имени академика Б. Искандарова НАНТ от 25.12.2023 г., протокол № 1 рекомендована к публикации. 

Рецензенты:

доктор филологических наук, профессор М.М. Аламшоев

кандидат филологических наук Ш. Мирзоев

Книга посвящена лингвистическому анализу топонимии и микротопонимии одного из интересных лингвогеографических регионов Таджикистана – Ванджа и Дарваза. На основе большого фактического материала, собранного в ходе полевых исследований, анализируется структурно-грамматическое и лексико-семантическое своеобразие микротопонимии. Рассчитана на специалистов по ономастике, иранистов, таджиковедов, преподователей и студентов филологических факультетов.

ПЕШВОИ МИЛЛАТ ЭҲЁГАРИ ФАРҲАНГИ МИЛЛИИ ТОҶИК

ПЕШВОИ МИЛЛАТ ЭҲЁГАРИ ФАРҲАНГИ  МИЛЛИИ ТОҶИК

Абдуламин МАЖНУНОВ – номзади илмҳои филологӣ, ходими калони илмии шуъбаи фолклор ва адабиёти Бадахшони Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови Академияи миллии илмҳои Тољикистон

Ин иқдомҳои фарҳангӣ ва илмии Президент Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумлаи корҳои фундаменталии ӯ дар фаъолияти сохтмони давлати навини миллӣ мебошад, ки асоси маънавиёти ҷомеаро ташкил медиҳад ва  барои эҳё ва равнақи фарҳанги миллӣ равона гардидааст. Асарҳои илмии ӯ, аз қабили “Тоҷикон дар оинаи таърих”, “Нигоҳе ба таърих ва фарҳанги ориёӣ”, “Чеҳраҳои мондагор”  ва ғайра барои вусъати таҳқиқотҳои илмӣ ва фарҳангӣ низ такон ҷиддӣ бахшиданд.

Пешвои муаззами миллат аз рӯзҳои нахустини давлатдорӣ ба фарҳанг такя мекарданд ва имрӯз низ корбаст аз фарҳанги миллӣ шеваи фаъолияти доманадорашон мебошад. Президенти мамлакат ҳанӯз 8 сентябри соли 2005 зимни суханронӣ дар таҷлили 14- солагии Истиқлолияти давлатӣ  иброз дошта буданд: “Мо имрӯз ифтихор дорем, ки тоҷикон аз ҷумлаи қадимтарин миллатҳои ҷаҳон буда, бо осори гаронбаҳои моддӣ ва маънавии худ барои пешрафти фарҳанг ва маънавиёти халқҳои дигар хизмати шоиста кардаанд. Ба ибораи дигар, тоҷикон маҳз аз файзу баракати ҳамин арзишҳову анъанаҳои аҷдодӣ тавонистаанд, ки ҳам ҳастии худро нигоҳ доранд ва ҳам дар минтақаи Осиё нақши тамаддунсозиро бозида,  дар радифи қадимтарин миллатҳои дунё ҷой гиранд ва худро ба оламиён ҳамчун миллати фарҳангӣ муррифӣ намоянд”.

Дар Паёми Пешвои миллат (26-уми декбари соли 2018) омадааст: “Дар даврони истиқлолияти давлатӣ ойину ҷашнҳои миллӣ ва арзишҳои фарҳангие, ки дар давоми асрҳо ягонагии маънавии мардумро ҳифз мекарданд, аз қабили Нарӯз, Меҳргон, Сада, Шашмақом, Фалак, атласу адрас, чакан ва монанди инҳо эҳё гардиданд”.

Бо идомаи суханони хеш Сарвари кишвар ёдовар шуда буданд, ки чанде аз мероси воқеан миллию башардӯстонаи мо ба Феҳрасти мероси ғайримодии ЮНЕСКО ворид гардидааст. Зимнан таъкид карда буданд, ки дар оянда низ чанд мероси фарҳангии мо бояд ба Феҳрасти мероси ғайримодии  ЮНЕСКО ворид  гарданд. Зимнан таъкид  карда будаанд, ки дар оянда низ  чанд мероси фарҳангии мо бояд ба Феҳрасти мероси ғайримодии ЮНЕСКО ворид гардад, ки дар байни онҳо ҷашни Сада низ буд: “Бо талошҳои пайвастаи Ҳукумати мамлакат қисме аз онҳо, аз ҷумла Шашмақом ва Наврӯз ба Феҳрасти мероси ғайримоддии ЮНЕСКО ва  шаҳри  қадимаи Саразм, Парки миллии Тоҷикистон ба Феҳрасти мероси моддии ташкилоти зикришуда ворид гардиданд ва соли оянда мусиқии Фалак, ёдгории таърихии Ҳулбук ва ҷашнҳои Меҳргону Сада низ ба ин созмони бонуфузи байналмилалӣ пешниҳод карда мешаванд”.

Як мавзуи дигаре, ки дар Паём сухан рафт, он буд, ки соли 2023-юм 15 ёдгории таърихиву фарҳанги тоҷикон ба Феҳристи фарҳанги моддӣ ва ғайримоддии ЮНЕСКО ворид карда шуд, ки боиси эътибори бештар пайдо кардани фарҳанги бостонии миллати тоҷик дар байни ҷомеаи башарӣ гардид.    Дар робита ба ин, Ҷаноби Олӣ гуфтанд: “Бо мақсади густариш бахшидани тармиму барқарорсозӣ ва ҳифзи ёдгориҳои таърихиву фарҳангӣ, инчунин рушди сайёҳӣ дар ин самт пешниҳод менамоем, ки дар назди Ҳукумати мамлакат сохтори алоҳида, Агентии ҳифзи мероси таърихиву фарҳангӣ таъсис дода шавад”.

Лозим ба зикр аст, ки сайёҳон армуғонеро бо унсурҳои миллӣ ҳамчун як хотира аз сафар ҳамроҳї мебаранд. Яке аз воситаҳои  муҳимми бо кор фаро гирфтани аҳолии қобили меҳнатро ба миён оварда,  заминаи мусоиди таъсиси бештари ҷойҳои нави кориро ба вуҷуд меоранд, ки дар ин замина берун аз кишвар омӯзиши таърих ва фарҳанги мо ривоҷ меёбад.

Халқи тоҷик анъана ва суннатҳои нек аҷдодони худро давом дода, пайваста мекӯшад, ки хазинаи тамаддуни башариро ба арзишҳои нави маънавӣ бою мустаҳкам гардонад. Аз ин рӯ, дар 32 соли охир бо иштироки мардуми тоҷик ва меҳмонони аз кишварҳои дуру наздики олам дар сатҳи баланди байналмилалӣ таҳлил гардидани ҷашнвораҳои гиромидошти бузургмардони таъриху адабиёти ҷаҳоншумули тоҷик, ифодаи бебаҳси  эҳтирому  арҷгузории  Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба гузаштагони шарафманду пур аз ифтихори миллати куҳандиёрӣ мо, таърихи бою пурғановат ва таваҷҷуҳ ба хиради олию адолатпарвар аст.

Аз ҷумла, зери унвони “Ситоишгари адлу ростӣ ва нури хирад” симпозиуми байналмилалӣ бахшида ба ҳазорсолагии “Шоҳнома”-и Абулқосим Фирдавсӣ, 5 сентябри соли 1994, “Нақше ба ёд гузорем”,  тантанаҳои ҷашни ба ифтихори 1150-солагии сардафтари адабиёти классикии форсу тоыик Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ, 1000-солагии  Носири Хисрав, 675- солагии  Камоли Хуҷандӣ, 800-солагии Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, 1310-солагии Имоми Аъзам Абуҳанифа, 600-солагии Нуриддин Абдурраҳмони Ҷомӣ, 700-солагии мутафаккири барҷастаи Шарқ Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ ва монанди ин ва ғайра рӯҳияи ифтихормандию эҳтироми ҷомеаро ба хазинаи ҷовидонаи таъриху адабиёти ниёгон боз ҳам ҳам афзун гардонида, мавқеи фарҳангии Тоҷикистон соҳибистиқлолро ба ҷаҳониён беҳтар шинос намуда, ифтихори хештаншиносии мардуми кишварро ба самти солими худшиносӣ равона карданд.

Хулоса, ҳамаи он дастовардҳое, ки дар даврони соҳибистиқлолӣ дар соҳаи фарҳангу санъати миллӣ ба даст овардаем, аз сиёсати фарҳанг парваронаи  Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сарчашма мегирад.

Эҳёи намунаҳои беҳтарини суннатҳо ва анъанаҳои аҷдодӣ дар замони соҳибистиқлолӣ суръати хос пайдо кардааст. Муҳимтар аз ҳама, тамоми арзишҳои маънавӣ, худшиносӣ, худогоҳӣ, ватандӯстӣ ва махсусан пойдории амнияти миллӣ ба фарҳанг вобастагии қавӣ доранд. Пас фарҳанг монанди пайраҳаест, ки ҳамаи ин арзишҳоро ба ҳам мепайвандад.

БАХШИДА БА 70-УМИН СОЛГАРДИ ЗАБОНШИНОСИ МАЪРУФ, ДОКТОРИ ИЛМҲОИ ФИЛОЛОГӢ, ПРОФЕССОР

БАХШИДА БА 70-УМИН СОЛГАРДИ ЗАБОНШИНОСИ МАЪРУФ, ДОКТОРИ ИЛМҲОИ ФИЛОЛОГӢ, ПРОФЕССОР

ОЛИМИ ТАВОНО ВА ОМӮЗГОРИ СОҲИБМАКТАБ

         Нимаи дуюми асри XX илми забоншиносӣ дар Тоҷикистон дар баробари дигар соҳаҳои илм рушд ёфта, даҳҳо олимони забоншинос ба арсаи пажӯҳиш ворид гардида, садҳо номгӯй асарҳои пурарзиш таълиф гардидаанд. Доираи тадқиқотҳои забоншиносӣ васеъ гардида, равияю самтҳои нав пайдо шуданд. Яке аз самтҳои инкишофёфтаи забоншиносии тоҷик – помиршиносӣ маҳсуб меёбад. Дар бахши таҳқиқу баррасии масоили гуногуни забонҳои помирӣ донишмандоне ба воя расиданд, ки метавон гуфт, дар ин соҳа шуҳрати ҷаҳонӣ пайдо намуданд. Дар баробари донишпажӯҳони забоншиноси Аврупо ва Русия, олимони тоҷик Р. Х. Додихудоев, Д. Карамшоев, П. Ҷамшедов, М. Аламшоев, И. Раҳимов ва дигарон дар таҳқиқи забонҳои помирӣ ва бахшҳои гуногуни он саҳми арзанда гузоштанд ва дар макотиби илмии эшон даҳҳо забоншиносони ҷавон тарбия ёфта, соҳиби унвону дараҷаҳои баланди илмӣ гардидаанд.

         Дар байни онҳо махсусан олими сермаҳсул ва нозукбин Назрӣ Офаридаевро метавон қайд кард, ки ба тадқиқи яке аз соҳаҳои муҳими забоншиносӣ – топонимияи Бадахшон машғул буда, асарҳои пурарзишашро таҳия намуда, дар тайёр кардани кадрҳои баланихтисоси Донишгоҳи давлатии Хоруғ ба номи Моёншо Назаршоев иқдоми бузургеро гузошта истодааст.

         Фаъолияти меҳнатии Назрӣ Офаридаев соли 1976, баъди хатми факултаи филологияи тоҷики Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон шуруъ мешавад. Ӯ баъд аз хатми донишгоҳ дар макотиби таҳсилоти ҳамагонии ноҳияҳои Куйбишев (ҳоло Абдураҳмони Ҷомӣ) ва Ленин (ҳоло Рӯдакӣ) ба ҳайси муаллими забон ва адабиёти тоҷик кор кардааст.

         Солҳои 1981-1983 дар шуъбаи рӯзонаи аспирантураи Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон таҳсил намуда, баъди хатми аспирантура моҳи марти соли 1984 рисолаи номзадиро таҳти роҳбарии забоншиноси варзидаи тоҷик Р.Х. Додихудоев бомуваффақият дифоъ мекунад ва монографияи ӯ дар мавзуи “Микротопонимияи Ванҷ ва Дарвоз” ба табъ мерасад.

         Омӯзиши номҳои ҷуғрофӣ яке аз масъалаҳои муҳими забоншиносии имрӯза маҳсуб меёбад. Муҳаққиқи амиқ бо таҳқиқи амиқаш исбот намуд, ки номҳои ҷуғрофии Помир таърихи хеле қадима доранд ва таърихи пайдоиши ҳар як номгузории маҳаллиро бо овардани сарчашмаҳои зиёде мавриди тадқиқ қарор додааст. Дар рисолаи эшон номҳои ҷуғрофии водиҳои Ванҷ ва Дарвоз аҳамияти аввалиндараҷа дода, бо усули таҳлили муқоисавӣ-таърихӣ мавриди таҳқиқ қарор гирифтааст. Тадқиқи топонимҳои Ванҷу Дарвоз барои таърихи гӯишҳои бостониаш забони гуфтугӯии Ванҷу Дарвоз, инчунин барои омӯзиши забони матруки ванҷии қадима барои илми таърихи забон хеле сарчашмаи арзишманд ба ҳисоб меравад. Корҳои илмӣ-тадқиқиотии минбаъдаи олим ба таҳлили сохтори калимасозии микротопонимия ва таҳлили лексикӣ-маъноии микротопонимия бахшида шудаанд.

         Сипас дар шӯъбаи помиршиносии Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ АФ Ҷумҳурии Тоҷикистон ба вазифаи ходими хурди илмӣ кор мекунад. Солҳои 1986-1988 Назрӣ Офаридаев дар Афғонистон ба сифати тарҷумон ифои вазифа намудааст. Баъд аз барагаштан дар солҳои 1988-1991 дар Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АФ Ҷумҳурии Тоҷикистон ба сифати ходими илмӣ фаъолият мекунад. Соли 1991 ба тариқи озмун ба ҳайси дотсенти кафедраи усули таълими забон ва адабиёти Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон пазируфта мешавад.

         Назрӣ Офаридаев соли 2002 рисолаи докториро дифоъ менамояд. Дар рисолаи докторӣ муҳаққиқ Ойконимияи Бадахшонро ба риштаи таҳқиқ мекашад. Натиҷаи тадқиқи ин мавзӯи муҳим соҳаи забоншиносӣ дар рисолаи бунёдии олим “Ойконимияи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон” (Душанбе, 2001с.) дарҷ гардидааст, ки ба омӯзиши номҳои шаҳру навоҳӣ ва маҳалҳои аҳолинишини ВМКБ аз назари маъно, сохту таркиб, вижагиҳои луғавӣ ва таърихию этимологӣ бахшида шудааст. Олим дар ин асараш номҳоеро, ки аз забони тоҷикӣ – форсӣ (порсии дарӣ) ба забонҳои минтақа иқтибос шудаанд, инчунин номҳое, ки дар заминаи лаҳҷаҳои қадимии шарқи эронӣ ба вуҷуд омаданд, бо мисолҳои мушаххас таҳқиқ намудааст.

         Соли 2010 профессор Н. Офаридаев рисолаи дигари илмиро таҳти унвони “Топонимияи таърихии Кӯҳистони Бадахшон” (Душанбе. - 2010с.) ба табъ мерасонад. Дар ин асари ӯ оид ба топонимияи таърихии Кӯҳистони Бадахшон ва инъикоси он дар сарчашмаҳои хаттӣ сухан меравад. Муаллиф оид ба тавсифи минтақавии ареалии топонимия мулоҳизаҳои тозаро баён намудааст. Дар маҷмуъ ба қалами устод Н. Офаридаев беш аз 150 асару мақолаи илмӣ, методӣ ва илмӣ-оммавӣ тааллуқ доранд.

         Аз соли 1994 то имрӯз мавсуф дар Донишгоҳи давлатии Хоруғ дар вазифаҳои дотсент, мудири кафедраҳои забони тоҷикӣ, филологияи тоҷик, ноиби ректор оид ба робитаҳои хориҷӣ ва ҳоло ноиби ректор оид ба илм адои вазифа менамояд.

         Бисёр аз шогирдони устод дар мактабҳои олӣ ва миёнаи ҷумҳурӣ, муассисаҳои илмии АИ ҶТ, дар радио ва телевизони марказӣ ва вилоятӣ, рӯзномаҳои гуногуни марказу вилоят имрӯз пурсамар кору фаъолият менамоянд.

         Зимни ҷустуҷӯ ва ковишҳои пайгиронаи илмӣ, Офаридаев Н. имрӯз мактаби илмии, номшиносии худро барпо кард, ки дар ин шогирдони ӯ дарси илм ва дарёи инсонгариро меомӯзанд. Зери роҳбарии ӯ омӯзгорони Донишгоҳ Фозилов Д., (мудири кафедраи забони тоҷикӣ), А. Насридиншоев (муовини ректор оид ба тарбия), С. Абдуллоева (декани факултаи забонҳои хориҷӣ), Д. Қодиров (мудири кафедраи Донишгоҳи давлатии Данғара), Б. Ҷумъаева (мудири кафедраи педагогика ва равоншиносии ДДХ) рисолаи номзадиро дифоъ намуданд.

         Таҳти роҳбарии бевоситаи Назрӣ Офаридаев 7 нафар шогирд сазовори унвони илмӣ гардиданд. Инчунин 13 нафар аз хатмкардагони шӯъбаи филологияи ДДХ низ ба гирифтани дараҷаҳои илмӣ мушараф гардиданд, ки дар тарбияи онҳо низ саҳми устод бузург аст. Ҳоло устод ба 8 нафар аспиранту унвонҷӯ роҳбарӣ менамоянд.

         Назрӣ Офаридаев ба сифати ноиби ректори оид илм барои баланд бардоштани сатҳи таълиму тарбия саъю кӯшиши зиёде ба харҷ медиҳад. Сол то сол сафи омӯзгорони дорои дараҷаи илмӣ дар донишгоҳ зиёд мегардад ва дар ин кор хизмати Назрӣ Офаридаев низ чун роҳбар, ташкилотчӣ ва мушовири илмии ҷавонони навкор хеле калон аст.

         Устод дар тарғиби сиёсат Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, сиёсати оқилонаи президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон саҳми арзанда мегузорад. Ӯ оид ба масоили иҷтимоӣ бо мақолаҳои публисистӣ дар рӯзномаҳои “Минбари халқ”, “Ваҳдат”, “Ҷумҳурият”, “Садои мардум” ва “Бадахшон” пайваста баромад карда, ҳамчун узви фаъол барои тарғиби сиёсат ва ҳадафи барномавии ҳизб бо Сарфарзонаи Кумитаи Марказии Иҷроияи ҲХДТ мушарраф гардидааст.

         Назрӣ Офаридаев вакили Маҷлиси Вакилони халқи ВМКБ буда, ба ҳайси раиси комиссияи доимӣ оид ба маориф, илм, фарҳанг ва сиёсат байни ҷавонон дар ҳаёти ичтимоӣ – сиёсии вилоят фаъолона иштирок менамояд.

         Хизматҳои бузурги профессор Назрӣ Офаридаев ҳамчун олими забоншинос ва омӯзгори пуртаҷриба бо медали “Хизмати шоиста”  ва чандин Ифтихорномаҳо тақдир карда шудаанд. Устод Н.Офаридаев ба синни камолоти 60 расидаанд ва ба ӯ саломатӣ, беҳбудии рӯзгору муваффақ будан дар рушди илми тоҷик орзумандем.

Ш. Юсуфбеков доктори илмҳои филология, профессор, 

Д. Фозилов – номзади илмҳои филология, дотсент

Рўзномаи “Бадахшон”, 27 феврали соли 2014, № 9 (10486)