Илму маориф ҷавҳари рушди давлат ва ҷомеа (дар ҳошияи Паёмҳои Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон)

 Назаршоева Чилла- номзади илмҳои филология, мудири шуъбаи забонҳои помирии Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б. Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Илму маориф ҷавҳари рушди давлат ва ҷомеа

(дар ҳошияи Паёмҳои Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон)

«… рушди илму маориф калиди пешрафти ҳамаи соҳаҳо ва омили мухимтарини таъмин намудани ояндаи босуботи давлат ва фардои босаодати ҷомеа ба ҳисоб меравад» (Эмомалӣ Раҳмон).

Ҳамасола аз ҷониби Сарвари кишвар самтҳои асосӣ, масъалаҳо ва нуктаҳои муҳимтарини фаъолияти ҳама соҳаҳои кишвар ҳамчун роҳнамои асосии рушди соҳаҳои илму-маориф, иқтисодию иҷтимоӣ, саноату технология ва дигар соҳаҳои муҳими стратегӣ ба таври муфассал бо таҳлилу асосҳои бунёдӣ ва дурнамои минбаъда баҳри некӯаҳволии мардуми тамаддунофари тоҷик пешниҳод карда мешавад.

Дар ин радиф, вобаста ба рушди соҳаи илму маориф ва коркардҳои соҳаи илм маҷмӯи дастовардҳои назарраси даврони соҳибистиқлолии кишвар қайд карда шуда, доир ба боз ҳам баланд баровардани сатҳу сифати таълим ва тарбияи кадрҳои ба талаботи замона ҷавобгӯй ва барои роҳандозӣ намудани самтҳои коркардҳои дар ҷаҳони имрӯза мубрами илмию технологӣ дастуру супоришҳо дода мешаванд.

Дар воқеъ бе илму маориф пешрафти давлат ва ҷомеа ғайриимкон аст. Чунки инсони бедонишу бефарҳанг тарбияёфта ҳеҷ вақт кори муфиде на барои худаш, на барои ҷомеа анҷом дода наметавонад. Баръакс, барои ҷомеа хатар эҷод карда метавонад. Илму дониш соҳибихтиёрӣ ва истиқлолияти давлат, субот дар ҷомеа, устувории идоракуниро таъмин мекунад. Аз ин рӯ, давлату ҳукумати кишвар аз солҳои аввали соҳибистиқлолӣ ба пешрафти илму маориф ҳамчун омили асосии тараққиёти тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеа таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуда, ин сиёсатро пайваста таҳким ва рушд медиҳад.

Танҳо тавассути касб кардани илму дониш - дониши босифат, метавон ба дастовардҳои бузург ноил шуд. Бахусус дар замони муосир, ки илму дониш меҳвари калидии тараққиёти ҷомеа ба шумор меравад, «Тоҷикистон низ ҳамчун як ҷузъи ҷомеаи ҷаҳонӣ баҳри беҳтару хубтар гардонидани зиндагии мардум ба соҳаи илму маориф ва боло бардоштани фарҳанги ҷомеа диққати аввалиндараҷа зоҳир намуда истодааст».

Воқеан, илму дониш аз замонҳои хеле қадим нурӯи асосӣ ва пешбарандаи ҳар ҷомеа ба ҳисоб меравад ва муҳимтарин самтҳое, ки маҳз илму дониш ва маориф дар рушди онҳо аҳамияти аввалиндараҷа доранд, инҳо:

1. Муҳиммияти илму маориф дар рушди иқтисодӣ. Илм ва маориф қувваҳои пешбарандаи рушди иқтисодӣ мебошанд. Мушкилоти марбут ба буҳронҳои иқтисодиро танҳо тавассути илму дониш ҳал мекунанд, ҳолатҳои фавқуллодаро пешгирӣ мекунанд ва оқибатҳои онҳоро бартараф мекунанд. Дастовардҳои илмӣ ба давлат имкон медиҳанд, ки фоидаи бузурги молиявӣ ба даст оварда шуда, эътибори давлат дар арсаи ҷаҳонӣ баланд бардошта шавад, қувват ва қудрати он мустаҳкам ва боиси рушди пешрафти он гардад. Давлате, ки шаҳрвандони соҳибмаърифат ва соҳибихтисос дорад, дар арсаи байналмилалӣ имкони шукуфоӣ ва рақобатпазириро дорад. Маҳз дониши босифат ба шаҳрвандон дар ҳалли мушкилоти душвор ва пешниҳоди ғояҳо ва навовариҳои гуногун кӯмак мекунад. Тавре Президенти кишвар иброз медорад: «… рушди илму маориф калиди пешрафти ҳамаи соҳаҳо ва омили муҳимтарини таъмин намудани ояндаи босуботи давлат ва фардои босаодати ҷомеа ба ҳисоб меравад» ва дар ин замина дар Паёми имсола мақомотҳои дахлдорро барои тадбир андешидан баҳри ба сатҳи сифатан нав бардоштани фаъолияти муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ вазифадор намуд: «Вазорати маориф ва илм, Комиссияи олии аттестатсионӣ, Агентии назорат дар соҳаи маориф ва илм, Академияи миллии илмҳо ва академияҳои соҳавӣ, ҳамчунин, вазифадор карда мешаванд, ки барои ба сатҳи сифатан нав бардоштани фаъолияти муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ тадбирҳои зарурӣ андешанд» ва «Дар ин замина бояд рушди иқтидори илмии муассисаҳои зикршуда, дар доираи лоиҳаҳои давлатӣ ва байналмилалӣ анҷом додани таҳқиқоти арзишманди илмӣ ва дар раддабандии ҷаҳониву минтақавӣ мавқеи шоиста ишғол намудани муассисаҳои таҳсилоти олии касбии кишвар таъмин карда шавад».
2. Муҳиммияти илму маориф дар беҳтар кардани сифати зиндагӣ. Пешрафт дар илм ва маориф боиси ҳалли мушкилоти ҷаҳонӣ ва иҷтимоӣ мегардад, чаро ки маориф сифати зиндагиро тавассути тавлиди қувваи кории босаводу ботаҷриба беҳтар мегардонад. Маҳз онҳое, ки имрӯз донишҷӯ ҳастанд, баъди як-ду даҳсола қувваи асосии корӣ ва зеҳнии давлат маҳсуб меёбанд ва ояндаи давлат аз насли ҷавони имрўза вобаста мегардад. Ҷаҳони муосир, ки аз назари технология хеле пешрафта аст, рӯз ба рӯз ба ин сарват, яъне ба нерўи зеҳнӣ бештар ва бештар ниёз пайдо мекунад. Аз ин рӯ «таҳсилоти босифат», «таҳсилоти сатҳи ҷаҳонӣ» дар замони муосир барои беҳтар кардани сатҳи сифати зиндагӣ махсусан муҳим аст. Ва дар бобати ин масъала Сарвари кишвар таъкид карданд, ки “Мо дар ҳазорсолаи сеюм ва асри пешрафти бесобиқаи илму технологияҳо, яъне дар асре, ки тамоми ҷанбаҳои ҳаёт тавассути саводу дониш ва илму технологияҳо идора карда мешаванд, зиндагӣ дорем» ва «Дар замоне, ки илму техника бо суръати кайҳонӣ пеш меравад, бе дониши замонавӣ, бе касбу ҳунарҳои муосир ва бе донистани забонҳои хориҷӣ зиндагӣ кардан бисёр душвор мегардад».
3. Муҳимияти илму маориф дар рушди тафаккури интиқодӣ. Мусаллам аст, ки барои рушд додани тафаккури интиқодӣ ҷаҳонбинии васеъ дар самтҳои гуногун доштан, адабиёти илмӣ ва бадеиро мутолиа кардан, дониши расонаии худро мукаммал сохтан ва ѓ. мусоидат мекунад. Бидуни дониши кофӣ ба таври интиқодӣ фикр кардан ѓайриимкон аст. Бахусус, дар асри 21, ки асри илму техника аст ва иттиллооткунии ҷамъият то ба сатҳи баланде расидаст, ки имрўзҳо амалан дилхоҳ маълумотро инсон дар расонаҳои интернетӣ дастрас карда метавонад, рушд додани тафаккури интиқодӣ бо мақсадҳои ҳар гуна вазъиятро равшан арзёбӣ намудану таҳлил кардан, маълумотро қабул ё рад кардан ва мавқеашро оиди ин ё он масъала ба таври дуруст муайян намудан зарур ва ҷоиз аст. Рушди тафаккури интиқодӣ ба ташаккули ҷомеаи таҳаммулпазир, созанда ва мутамаддин оварда мерасонад ва барои арзёбии мушкилот ва қабули қарорҳои огоҳонаи мусолиматомез кўмак мекунад. Бо пайравӣ аз суханони Пешвои миллат, бахшида ба Рўзи дониш, ки: «Тоҷикистон ҳамчун кишвари сулҳҷўву адолатпарвар аз минбарҳои баланд борҳо эълон кардааст, ки роҳи асосӣ ва беҳтарини ҳалли ҳама гуна мухолифату низоъҳо риояи меъёрҳои байналмилалӣ, музокирот ва ҳалли мусолиматомези масъалаву мушкилот мебошад», мо аҳли илму маориф, зиёиёни кишвар хуб дарк мекунем, ки илму дониш маҳз ҳамон рукнҳои асосие мебошанд, ки тавассути онҳо мо метавонем чунин як ҷомеаи идеалиро бунёд созем.

Дарвоқеъ илму дониш инсонро дар ҳар замон дар ҷомеа соҳибмақому соҳибэҳтиром гардондааст ва бузургонамон илму донишро омили раҳоӣ аз мушкилот ва азобҳои зиндагӣ донистаанд. Сарвари хирадманди кишвар низ аз солҳои аввали соҳибистиқлолӣ ин сиёсати гузаштагони бузурги халқи тоҷикро пеша гирифта, дар тамоми суханрониҳояш самти илму маорифро рушди калидии ҷомеа арзёбӣ карда доиман таъкид менамояд, ки саводу дониши замонавӣ дар ҷаҳони имрўза басо муҳим аст:  «Агар мо хоҳем, ки давлатамон пешрафтаву нерўманд ва ҷомеаи кишварамон осудаву мутамаддин бошад, коре кунем, ки фарзандонамон босаводу донишманд бошанд, дастовардҳои навини илму техника ва технологияҳои инноватсиониро аз худ намоянд, ду забони хориҷӣ, бахусус русӣ ва англисиро ба мисли забони модарӣ донанд ва ҳамқадами замон бошанд» ва дар суханронии дигараш қайд кардааст, ки  «Мо ба хотири рушди илму маориф тамоми захираву имкониятҳоро равона кардаем ва минбаъд низ бомаром идома медиҳем» ва ин ѓамхории Сарвари давлат нисбати илму маориф минбаъд ҳам яке аз афзалиятноктарин соҳаҳои кишвар маҳсуб хоҳанд ёфт.

 

Адабиёт:

 

1. Паёми Президент, 2023 // https: // www.mfa.tj / tg / main / view / 11820 / pajomi-prezidenti-jumhurii-tojikiston-muhtaram-emomali-rahmon-dar-borai-samthoi-asosii-sijosati-dokhili-va-khorijii-jumhuri
2. Паёми Президент, 2019/ https: // www.mfa.tj / tg / main / view / 11823 / pajomi-prezidenti-jumhurii-tojikiston-muhtaram-emomali-rahmon-dar-borai-samthoi-asosii-sijosati-dokhili-va-khorijii-jumhuri 
3. Пешвои миллат: «Рўзи дониш тантанаи хираду маърифати мардуми куҳанбунёди тоҷик мебошад». /https://www.jumhuriyat.tj/prezidenti-t/1554-peshvoi-millat-rzi-donish-tantanai-hiradu-marifati-mardumi-kuanbunedi-toik-meboshad.html)

Муфассал ...

МАЖНУНОВ АБДУЛАМИН АБДУЛАКИМОВИЧ

МАЖНУНОВ АБДУЛАМИН АБДУЛАКИМОВИЧ

Яке аз фолклоршиносону адабиётшиносони ҷавон ва шинохтаи илми Тоҷикистон, номзади илмҳои филология Мажнунов Абдуламин Абдулакимович имрӯз рӯзи мавлуд доранд. Мажнунов Абдуламин сарфи назар аз ҷавон буданашон дар ҷодаи фолклору адабиёти тоҷик мақоми хосаеро касб намудаанду як қатор корҳои илмии арзишмандеро эҷод намудаанд. Раёсати Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Баҳодур Искандарови Академияи илмҳои Тоҷикистон, ҳамаи ходимони илмӣ ва кормандони он мавсуфро бо ин сана аз самими қалб табрику таҳният намуда, барояшон пеш аз ҳама сиҳативу саломатии бардавом, тинҷиву амонӣ, ҳамчунин дар фаъолияти илмиаш комёбиҳои беназирро хоҳонанд. Ҳамкори азизамон, ҳамеша сарбаланду пирӯз бошеду илми тоҷикро ба қуллаҳои баландтарин расонед!

Муфассал ...

ДАВЛАТБЕКОВ ЛОЛО МИРЗОЕВИЧ

 

ДАВЛАТБЕКОВ ЛОЛО МИРЗОЕВИЧ

Яке аз чеҳраҳои шинохтаи илми Тоҷикистон, доктори илмҳои филология, ходими пешбари шуъбаи фолклор ва адабиёти Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови АМИТ, устоди муҳтарам Давлатбеков Лоло Мирзоевич имрӯз рӯзи мавлуд доранд. Устоди муҳтарам дар давоми умри бобаракаташ чандин мутахасисони соҳаи филологияро барои ҷомеа омода намуда, дар ҷодаи илм як қатор дастовардҳои арзишмандеро эҷод намудаанд. Раёсати Институт, ҳамаи ходимони илмӣ ва кормандони он устоди муҳтарамро бо ин сана аз самими қалб табрику таҳният намуда, барояш пеш аз ҳама сиҳативу саломатии бардавом, ҳамчунин дар фаъолияти илмиаш комёбиҳои беназирро хоҳонанд. Устоди меҳрубон, ҳамеша сарбаланду пирӯз бошед ва қуллаҳои нав ба нави илмро фатҳ намоед!

 

Муфассал ...

Шоинбеков Аловиддин. Шоҳбурҳони Валӣ. - 2023 -70 саҳ.

Шоинбеков Аловиддин. Шоҳбурҳони Валӣ. -  2023 -70 саҳ.

 

Муҳаррири илмӣ:

номзади илмҳои фалсафа

Отамбек Мастибеков

 

Зери назари доктори илми филология

Қаландариён Ҳоким Сафар

 

МуҚарризон:

Л. Мирзоҳасанов

Ҷ.Улфатшоев

 

Соли 2022 бо ташаббуси бевоситаи МИҲД-ии ВМКБ ва кумаки молиявии Бонки умумиҷаҳонӣ тармиму таҷдиди яке аз ёдгориҳои калони таърихии н. Роштқалъа  мазори Шоҳбурҳони Валӣ дар ҷамоати деҳоти Тусиён оғоз ёфт. Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИТ тасмим гирифт, ки дар пайравии ин иқдоми нек китоберо таҳти унвони «Шоҳбурҳони Валӣ» нашр намояд.

Исми Шоҳбурҳони Валӣ дар Бадахшон, бахусус, дар ноҳияҳои Роштқалъа, Ишкошим, Шуғнон ва шаҳри Хоруғи ВМКБ хеле машҳур буда, бисёр мавзеъҳо ва нақлу ривоятҳоро ба номи ў мансуб медонанд. Аз ин Ҷо зарурате ба миён омад, ки дар мавриди ин шахсият ва маконҳои ба номи ў марбут маводе гирдоварӣ гардад, то кӣ будани ин фарди номдор ва зиндагиномаи вай маълум шавад.

 Дар ноҳияҳои Ишкошиму РоштҚалъа хонаю оромгоҳ, зиёратгоҳу Қадамгоҳи ин ориф зиёданд ва онҳо чун мавзеъҳои таърихӣ Қимати баланди илмӣ доранд. 

 Китобча барои сайёҳон, кишваршиносон, таърихшиносон, мардумшиносон, фолклоршиносон ва доираи васеи хонандагон пешниҳод мегардад.   

 

      Оид ба зарурияти нашри ин китоб, муаллифаш чунин маълумот додааст: «То кунун доир ба Шоҳбурҳони Валӣ ривоятҳои зиёд дар шакли шифоҳию пароканда дар миёни мардуми водиҳои Шохдара, Вахон, Ғорон ва ш. Хоруғу ноҳияи Шуғнон боқӣ мондаанд. Кори нахустамон он буд, ки ин ривоятҳоро Ҷамъ оварда маълум намудем, ки оид ба омадани Шоҳбурҳон ба Бадахшон ду хел (дар ду шакл) маълумоти шифоҳӣ ва   бо ҳам мухолиф мавҶуданд.

Тибқи як қатор маълумотҳо ва ривоятҳо Шоҳбурҳони Валӣ бо чор Қаландар Шоҳ Қамбари Офтоб, Шоҳ Исомиддин, Сайид Ҳасан, Шоҳ Мубораки Валӣ аз сарзамини Сабзавори Эрон ба мақсади паҳн намудани дини ислом ба Бадахшон тавассути Қошғар ба Вахон омадааст. Аз рӯйи маълумотҳои дигар Шоҳбурҳони Валӣ бо ин маҚсад бо се Қаландар Шоҳи Хомўш, Шоҳ Маланг ва Шоҳи Кошон тавассути кули Шева ба Шуғнон омадааст. Бинобар ин, дар ин китобча вобаста ба ҳар ду шакл маълумоти шифоҳӣ ва намунаи ривоятҳоро баррасӣ менамоем. Дуюм, оид ба омадани Шоҳбурҳон бо дигар мубаллиғон , ба кадом равияи ислом мутааллиқ будани ин мубаллиғон, дар кадом аср омадани онҳо миёни донишмандон баҳсу фикрҳои мухталиф мавҷуданд,  ки дар ин китоб қисмате аз онҳо зикр ёфтаанд. Сеюм, аз рўйи мавқеи Ҷойгиршавии зиёратгоҳҳою Қадамгоҳҳои Шоҳбурҳон дар Бадахшон ва мазмуну мундариҶаи ривоятҳоро ба як тартибу низом даровардем. Чаҳорум, азбаски шахсияти Шоҳбурҳони Валӣ тамоман мифологӣ шуда буд ва давраи ҳаёти Шоҳбурҳон аниҚ нест, то он Ҷое ки имкон доштем, дар асоси методҳои муқоисавӣ дар кадом қарн зиндагӣ доштани Шоҳбурҳонро муайян кардем. Муайян шудани давраи Шоҳбурҳон аҳамияти хоса дорад, зеро ки таърихи маскуншавии бисёр авлодҳо тавассути давраю ҳаёти Шоҳбурҳон маълум мегардад. Панҷум, бо истифода аз баъзе сарчашмаҳои хаттӣ ва адабиёти илмӣ ривоятҳоро аз ҳақиқат Ҷудо карда, симои таърихии Шоҳбурҳонро каму беш ошкор сохтем. Шашум, тамоми нишонаҳою қадамгоҳҳои Шоҳбурҳонро дар Вахону Ғорон, Шуғнону Шохдара шахсан дидан кардем, Ҷою макони онҳоро муайян карда ба қайд гирифтем ва аксбардорӣ намудем. Ҳафтум, бори нахуст шаҷараи (насабномаи) Шоҳбурҳонро ба хонандагон пешкаш мекунем, ки он низ хеле ҷолиб аст, гарчанде ин шаҷара дар оянда ба аниҚ кардани баъзе масъалаҳои баҳснок эҳтиёҷ дорад.

МУНДАРИҶАИ КИТОБ 

Пешгуфтор

Боби 1. Хонаю мазор, остонҳою  Қадамгоҳҳои Шоҳбурҳони Валӣ

• Хонаи Шоҳбурҳони Валӣ
• Мазори Шоҳбурҳони Валӣ
• Остонҳо, Қадамгоҳҳо, Ҷӯйборҳо ва дигар нишонаҳои Шоҳбурҳон дар Вахону, Ғорон, Хоруғу Шуғнон ва Шохдара

Боби 2. Ривоятҳо доир ба Шоҳбурҳони Валӣ

Ривоят №1   Омадани панҶ Қаландар ба Қошғари Чин

Ривоят № 2.  Кароматҳои Қаландарон дар Қошғар ва Қизил-работ

Ривоят № 3. Маскуншавии Қаландарон дар Вахон 

Ривоят № 4. Хешони Шоҳбурҳон дар Вахон

Ривоят № 5. Каромати ХоҶа Риндон

Ривоят № 6. Ғайб задани Шоҳбурҳон

Ривоят №7  Ҷӯйбори Шоҳбурҳон дар Шанбедеҳи Ғорон

Ривоят № 8   Гузаштани Шоҳбурҳон ба воситаи БиҶондара ба Шохдара

Ривоят № 9. Маскуншавии Шоҳбурҳон дар Тусиён

Ривоят № 10. Ҷорўбкаши Шоҳбурҳон

Ривоят № 11. Ҷўйбори Шоҳбурҳон дар Тусиён

Ривоят № 12. Санги фалахмон   (wиздоҶжир)

Ривоят № 13. Реҳлати мўъҶизавии Шоҳ Ҳисомиддин

Ривоят № 14. Каромоти Шоҳ Маланг ва Шоҳбурҳон

Ривоят № 15. Зўғу адовати Шоҳбурҳон

Ривоят № 16. Ҷавонамарг шудани писари Шоҳбурҳон

Ривоят №17. Дарахти Шоҳбурҳон дар ẋичиẋ

Ривоят №18. Каромотҳои Шоҳбурҳон дар БароҶ

Ривоят № 19. Деги Шоҳбурҳон

Ривоят № 20.  Аждаҳосанги Анҷин

Ривоят № 21. Чашма ва остони Шоҳбурҳон дар Тингхон

 Боби 3. Симои ҳаҚиҚии таърихии Шоҳбурҳони Валӣ.

3.1. Асотири гаштани шахсияти Шоҳбурҳони Валӣ

3.2. Нишон додани каромот тавассути асо.

3.3. Парастиши об 

3. 4. Парастиши санг Набард бо аждаҳо
4. 6. Деги каромотӣ

Боби 4.ТадҚиҚу таҳлили сарчашмаҳои хаттӣ ва баъзе хулосаҳо оид ба шахсияти Шоҳбурҳонӣ Валӣ.           

4.1. Давраи Шоҳбурҳони Валӣ

4.2. Мақсаду зарурияти омадани Шоҳбурҳони Валӣ ба Бадахшон. 

4.3. Шаҷараи Шоҳбурҳони Валӣ.                                                                  

Охирсухан

 

 

 

Муфассал ...