ДИПЛОМАТИЯИ ОБ ВА ТАШАББУСҲОИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ МУҲТАРАМ ЭМОМАЛӢ РАҲМОН

“Тоҷикистон, ки бо сабаби мавҷеи ҷуғрофии худ дар меҳвари манифиатҳои геополитикии неруҳои муқтадири олам қарор гирифтааст, дар шароити мавҷуда ва дар ояндаи наздик ният дорад сиёсати ҳадафмандонаро пеш бурда, минбаъд низ стратегияи ҳамкориҳои бисёрҷонибаро думбол намояд”

                                  Эмомалӣ Раҳмон

 

Бо пешрафти илму техналогия, рушди соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ сол то сол дар ҷаҳон ру ба беҳбудӣ мениҳад. Таҳия ва татбиқи лоиҳаҳои ҷадид, ки ба самти рушд равона мегарданд ва дар ин замина истеҳсолу гардиши молу маҳсулоти гуногун, азхудкунии донишҳои наву замонавӣ, омӯзиши босуръати ҳаёт дар коинот ва дигар самтҳои пешрафт ба беҳтар гардидани зиндагӣ дар сайёра мегардад. Вале дар баробар ин олимону коршиносони ҷаҳон паёмадҳои номусоиде, ки барои ҳаёти инсон хатари ҷиддӣ эҷод хоҳанд намуд ва он ба нестшавии инсон дар руйи замин оварда мерасонанд, ҳушдор додаанд. Ин ҳам бошад аз меёр зиёд истифода бурдани захираҳои табии ё худ “омили инсонӣ” мебошад. Бо таъғирёбии иқлим ва дигар омилҳои таъсиррасони манфие, ки одамони сайёра ба таври динамикӣ ба сайёра расонида истодаанд, солш то сол захираҳи обӣ дар ҷаҳон кам гардида ба проблемаи глобалии ҷаҳонии норасоии об оварда мерасонад.

Феълан мушкилоти инсоният дар ҷаҳон аз норасоии оби ошомиданӣ ба назар расида, тибқи маълумоти олимону коршиносон зиёда аз 3 миллиард сокинони сайёра аз норасоии оби тоза танқисӣ кашида, ин нишондод то соли 2025 ба 4 миллиард одам дар курраи замин мерасад. Мушкилоти норасоӣ ва тақсимоти нодурусти оби сайёраро тамоми кишварҳои ҷаҳон эҳсос менамоянд ва барои ҳалли он чораҳои заруриро роҳандозӣ менамоянд. Дар ин самт ҷониби Тоҷикистон бештар таваҷҷуҳ зоҳир намуда, аҳли башарро ба самаранок ва ҳифзи обу пиряхҳо даъват намуд. Ин аст, ки ҳанӯз аз оғози асри XXI вобаста ба масъалаи об дар сатҳи байналмиллалӣ Пешвои тоҷикони ҷаҳон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ташаббуси саривақтиву инсондӯстона намуда, эълон кардани оби тозаву ҳамкорӣ дар соҳаи об, об барои рушди устувору ҳифзи пиряхҳоро ба ҷаҳониён бо далелҳои раднопазир ва таҳлилҳои олимона пешниҳод намуда, иқдомоти Роҳбарияти олии мамлакатамон аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфта шудаанд. Ташаббусҳои ҷаҳонии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар асоси далел ва мушоҳидаҳову таҳқиқоти амиқи илмӣ аз минбари баланди созмони бонуфузи ҷаҳонӣ -  Созмони Милали Муттаҳид садо дода, дар доираи ин пешниҳодҳо дар 20 соли охир 8 катънома қабул гардидаанд, ки ба пешгирӣ намудани мушкилоти норасоии оби тоза нигаронида шудаанд. Хушбахтона бо ин иқдоми созанда Тоҷикистон дар сатҳи байналмиллалӣ ҳамчун кишвари ташаббускор дар ҳалли масъалаҳои обу иқлим пазируфта шуд.

Қобили зикр аст, ки дар асоси Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, кишвари мо чун кишвари дорои захираҳои фаровони об, ҷонибдори истифодаи одилона ва оқилонаи захираҳои обӣ тавассути ҳамкориҳои байналмиллалӣ ва минтақавӣ мебошад ва татбиқи дипломатияи ҳамкорӣ дар соҳаи обро ягона василаи ҳалли мушкилот дар ин самт мебинад. Дар ин замина Ҷумҳурии Тоҷикистон истифодаи захираҳои бузурги обиро бо назардошти манфиатҳои муштараки минтақавӣ ва дар асоси пояи накуҳамсоягӣ, эҳтиром ба манфиатҳои мутақобила ва дар доираи муколама ва ҳамкорӣ дар соҳаи об ба роҳ монда, ҳамчун кишвари болооб ва минтақаи ташаккулёбандаи об ба ҳеҷ ваҷҳ барои таъмини кишварҳои поёноб бо оби ошомиданиву полезӣ монеа эҷод нахоҳад кард. Ҳамин тариқ ҷониби Тоҷикистон пайваста ҷиҳати тақвият додани ҳамкорӣ ва дипломатияи об бо кишварҳои ҷаҳон ва ҳифзи обу пиряхҳо ташаббусҳои бузургро роҳандозӣ намуда, эълон гардидани “Соли 2003, соли байналмиллалии Оби тоза”, Даҳсолаи байналмиллалии амал “Об барои ҳаёт солҳои 2005-2015”, “Ҳамкориҳо дар соҳаи об 2013”, “Даҳсолаи байналмиллалии амал “Об барои рушди устувор 2018-2028”” ва Эълон намудани соли 2025 “Соли байналмиллалии пиряхҳо” дар ин самт мисол шуда метавонанд. Мақсад аз ин ташаббусҳои созандаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба об ин пеш аз ҳама бақои инсон дар руйи замин ва ҳифзи солимии мавҷудоти зинда маҳсуб меёбад. Дар ин замина ҷиҳати рушди устувори тамоми соҳаҳо, ки бе ҳамкорӣ ва дипломатияи об ғайриимкон аст ба таври назаррас бояд тақвият дода шавад. Зеро яке аз афзалиятҳои сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ин таъмини нақши созанда дар масъалаи марбут ба об дар минтақа ва сатҳи байналмиллалӣ мебошад, ки ҳам ба манфиати миллӣ ва ҳам байналмиллалӣ созгор бошад.

Маҳз Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар баробари дигар принсипҳои асосӣ ва ҳадафу вазифаҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии кишвар манфиатҳои миллиро боло гузошта, дипломатия дар соҳаи обро яке аз самтҳои муҳимтарини ҳамкорӣ марбут ба обро ба танзим медарорад.

Бояд тазаккур дод, ки тақсимоти захираҳои обӣ дар байни давлатҳо сол то сол мушкил гардида, дар ин замина муноқишаҳо низ рух дода истодаанд. Дар дигар ҳолатҳо дарёҳову кулҳо ва дигар манбаҳои об, ки дар ҳудуди кишварҳои ҷаҳон воқеъ ҳастанд ва дар тақсимоти об ҳамеша нофаҳмиҳо рух медиҳанд ба боз ҳам бадтар шудани муносибатҳо оварда расонида истодааст. Барои ҳалли масъалаи марбут ба об ва пешгирӣ намудани паёмадҳои нохуш дар байни ҷомеаи ҷаҳонӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2012 дар шаҳри Рио-де-Женейраи давлати Бразилия дар чорабинии муштараки ЮНЕСКО оид ба самаранок истифода бурдани захираҳои обӣ, суханронӣ намуда, пешниҳод доштанд, ки “Соли 2013 – ҳамчун соли дипломатияи об” эълон карда шавад. Маҳз ҳамин ташаббус ва пешниҳоди Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба инобат гирифта, Маҷмаи умумии СММ 20 декабри соли 2010 соли 2013-ро “Соли байналмиллалии ҳамкориҳо дар соҳаи об” эълон кард, ки он аз ҷониби 190 кишвари дунё дастгирӣ ёфт.

Албатта ташаббус ва пешниҳодоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон вобаста ба масъалаҳои обу иқлим дар асоси таҳқиқоти бисёрсола ва омӯзишу пажуҳиши илмӣ рӯи кор омада, он барои ҳифзи ҳаёти инсон нақши бориз доранд. Ҳамзамон Пешвои миллат ташаббуси панҷуми худро, дар бораи эълон намудани соли 2025 “Соли байналмиллалии ҳифзи пиряхҳо” пешниҳод намуда, он 14 декабри соли 2022 аз ҷониби Маҷмаи Умумии СММ қабул гардид ва дар ин доира ҳамасола аз соли 2025 сар карда дар миқёси олам 21 март ҳамчун “Рӯзи байналмиллалии ҳифзи пиряхҳо” таҷлил мегардад.

Тибқи маълумот ва ҳисоби олимону коршиносон пиряхҳо 1,86 % маҷмуи обҳои замин ва ҳамзамон обҳо дар гидросфера асосан дар шакли сахтӣ (пиряхҳо ва барф) 2% - ро ташкил медиҳанд. Аз ин бармеояд, ки пиряхҳо 90 дар сади оби тозаи сайёраро ташкил медиҳанд. Маҳз ҳамин ҳолати ногувори таъғирёбии иқлимро ба инобат гирифта, Президенти кишварамон тамоми кушишу ғайрати хешро баҳри ҳалли мушкилоти минтақа ва ҷаҳон марбут ба обро сафарбар намуд. Муҳимияти масъаларо ба назар гирифта, аз минбари баланди СММ ҷомеаи ҷаҳониро бори дигар ҳушдор дод, ки раванди обшавии босуръати пиряхҳо ва беаҳмияти зоҳир намудан нисбат ба ин проблема метавонад дар оянда даҳшатбор барои инсоният гардад. Ин аст, ки таҳқиқоти пурраи пиряхҳо ва истифодаи самараноки оби онҳо аз ҷониби мутахассисони байналмиллалӣ бояду шояд амалӣ карда шавад.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати ҳалли масъалаҳои вобаста ба об чандин ҳуҷҷатҳои меъёриву ҳуқуқӣ аз қабили Кодекси оби Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи таъмини оби ошомиданӣ ва рафъи обҳои партов”, стратегияҳо ва барномаҳои давлативу соҳавиро таҳия ва қабул намуда, амалишавии лоҳияҳои ҷадидро бо назардошти беҳтар намудани таъминоти аҳолӣ бо оби ошомиданӣ, барқарорсозии иншооти обрасонӣ ва истеҳсоли “энергияи сабз”-ро бо ҷалби коршиносони маҳаллӣ ва байналмиллалӣ ва ҳарҷи маблағҳои бюҷетиву сармояи хориҷӣ ба роҳ монда дар ин раванд заминаи мусоид барои ҳамкорӣ ё дипломатияи обро бо кишварҳои ҷаҳон гузошт.

Дар Паёми навбатии худ ба Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон (23.12.2022) бори дигар аз ташаббуси Тоҷикистон дар масъалаи марбут ба об, бахусус эълон кардани соли 2025 “Соли байналмиллалии пиряхҳо” ёдовар шуда, таъкид намудаанд, ки мутобиқи ин қатънома дар чаҳорчӯби Созмони Милали Муттаҳид Фонди мақсадноки байналмиллалӣ оид ба масъалаҳои ҳифзи пиряхҳо таъсис ёфта, вобаста ба ин мавзуъ соли 2025 дар пойтахти кишварамон шаҳри Душанбе конфронси сатҳи баланди СММ баргузор мегардад. Ин ташаббуси муҳиму таърихӣ дар доираи ҳамкориҳо ва дипломатияи об метавонад ба рушди устувори тамоми соҳаҳо такони ҷиддӣ бахшад ва аз ҳама муҳим барои нигоҳ доштани ҳаёт дар руйи замин мусоидат менамояд.

 

НАЗИРА АМИРБЕКЗОДА - муовини сардори раёсати корҳои тарбиявии Академияи идоракунии давлатии назди Президенти ҶТ, узви Иттифоқи журналистони Тоҷикистон 

Муфассал ...

ДИПЛОМАТИЯИ ОБ ВА ТАШАББУСҲОИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ МУҲТАРАМ ЭМОМАЛӢ РАҲМОН

“Тоҷикистон, ки бо сабаби мавҷеи ҷуғрофии худ дар меҳвари манифиатҳои геополитикии неруҳои муқтадири олам қарор гирифтааст, дар шароити мавҷуда ва дар ояндаи наздик ният дорад сиёсати ҳадафмандонаро пеш бурда, минбаъд низ стратегияи ҳамкориҳои бисёрҷонибаро думбол намояд”

                                  Эмомалӣ Раҳмон

 

Бо пешрафти илму техналогия, рушди соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ сол то сол дар ҷаҳон ру ба беҳбудӣ мениҳад. Таҳия ва татбиқи лоиҳаҳои ҷадид, ки ба самти рушд равона мегарданд ва дар ин замина истеҳсолу гардиши молу маҳсулоти гуногун, азхудкунии донишҳои наву замонавӣ, омӯзиши босуръати ҳаёт дар коинот ва дигар самтҳои пешрафт ба беҳтар гардидани зиндагӣ дар сайёра мегардад. Вале дар баробар ин олимону коршиносони ҷаҳон паёмадҳои номусоиде, ки барои ҳаёти инсон хатари ҷиддӣ эҷод хоҳанд намуд ва он ба нестшавии инсон дар руйи замин оварда мерасонанд, ҳушдор додаанд. Ин ҳам бошад аз меёр зиёд истифода бурдани захираҳои табии ё худ “омили инсонӣ” мебошад. Бо таъғирёбии иқлим ва дигар омилҳои таъсиррасони манфие, ки одамони сайёра ба таври динамикӣ ба сайёра расонида истодаанд, солш то сол захираҳи обӣ дар ҷаҳон кам гардида ба проблемаи глобалии ҷаҳонии норасоии об оварда мерасонад.

Феълан мушкилоти инсоният дар ҷаҳон аз норасоии оби ошомиданӣ ба назар расида, тибқи маълумоти олимону коршиносон зиёда аз 3 миллиард сокинони сайёра аз норасоии оби тоза танқисӣ кашида, ин нишондод то соли 2025 ба 4 миллиард одам дар курраи замин мерасад. Мушкилоти норасоӣ ва тақсимоти нодурусти оби сайёраро тамоми кишварҳои ҷаҳон эҳсос менамоянд ва барои ҳалли он чораҳои заруриро роҳандозӣ менамоянд. Дар ин самт ҷониби Тоҷикистон бештар таваҷҷуҳ зоҳир намуда, аҳли башарро ба самаранок ва ҳифзи обу пиряхҳо даъват намуд. Ин аст, ки ҳанӯз аз оғози асри XXI вобаста ба масъалаи об дар сатҳи байналмиллалӣ Пешвои тоҷикони ҷаҳон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ташаббуси саривақтиву инсондӯстона намуда, эълон кардани оби тозаву ҳамкорӣ дар соҳаи об, об барои рушди устувору ҳифзи пиряхҳоро ба ҷаҳониён бо далелҳои раднопазир ва таҳлилҳои олимона пешниҳод намуда, иқдомоти Роҳбарияти олии мамлакатамон аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфта шудаанд. Ташаббусҳои ҷаҳонии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар асоси далел ва мушоҳидаҳову таҳқиқоти амиқи илмӣ аз минбари баланди созмони бонуфузи ҷаҳонӣ -  Созмони Милали Муттаҳид садо дода, дар доираи ин пешниҳодҳо дар 20 соли охир 8 катънома қабул гардидаанд, ки ба пешгирӣ намудани мушкилоти норасоии оби тоза нигаронида шудаанд. Хушбахтона бо ин иқдоми созанда Тоҷикистон дар сатҳи байналмиллалӣ ҳамчун кишвари ташаббускор дар ҳалли масъалаҳои обу иқлим пазируфта шуд.

Қобили зикр аст, ки дар асоси Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, кишвари мо чун кишвари дорои захираҳои фаровони об, ҷонибдори истифодаи одилона ва оқилонаи захираҳои обӣ тавассути ҳамкориҳои байналмиллалӣ ва минтақавӣ мебошад ва татбиқи дипломатияи ҳамкорӣ дар соҳаи обро ягона василаи ҳалли мушкилот дар ин самт мебинад. Дар ин замина Ҷумҳурии Тоҷикистон истифодаи захираҳои бузурги обиро бо назардошти манфиатҳои муштараки минтақавӣ ва дар асоси пояи накуҳамсоягӣ, эҳтиром ба манфиатҳои мутақобила ва дар доираи муколама ва ҳамкорӣ дар соҳаи об ба роҳ монда, ҳамчун кишвари болооб ва минтақаи ташаккулёбандаи об ба ҳеҷ ваҷҳ барои таъмини кишварҳои поёноб бо оби ошомиданиву полезӣ монеа эҷод нахоҳад кард. Ҳамин тариқ ҷониби Тоҷикистон пайваста ҷиҳати тақвият додани ҳамкорӣ ва дипломатияи об бо кишварҳои ҷаҳон ва ҳифзи обу пиряхҳо ташаббусҳои бузургро роҳандозӣ намуда, эълон гардидани “Соли 2003, соли байналмиллалии Оби тоза”, Даҳсолаи байналмиллалии амал “Об барои ҳаёт солҳои 2005-2015”, “Ҳамкориҳо дар соҳаи об 2013”, “Даҳсолаи байналмиллалии амал “Об барои рушди устувор 2018-2028”” ва Эълон намудани соли 2025 “Соли байналмиллалии пиряхҳо” дар ин самт мисол шуда метавонанд. Мақсад аз ин ташаббусҳои созандаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба об ин пеш аз ҳама бақои инсон дар руйи замин ва ҳифзи солимии мавҷудоти зинда маҳсуб меёбад. Дар ин замина ҷиҳати рушди устувори тамоми соҳаҳо, ки бе ҳамкорӣ ва дипломатияи об ғайриимкон аст ба таври назаррас бояд тақвият дода шавад. Зеро яке аз афзалиятҳои сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ин таъмини нақши созанда дар масъалаи марбут ба об дар минтақа ва сатҳи байналмиллалӣ мебошад, ки ҳам ба манфиати миллӣ ва ҳам байналмиллалӣ созгор бошад.

Маҳз Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар баробари дигар принсипҳои асосӣ ва ҳадафу вазифаҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии кишвар манфиатҳои миллиро боло гузошта, дипломатия дар соҳаи обро яке аз самтҳои муҳимтарини ҳамкорӣ марбут ба обро ба танзим медарорад.

Бояд тазаккур дод, ки тақсимоти захираҳои обӣ дар байни давлатҳо сол то сол мушкил гардида, дар ин замина муноқишаҳо низ рух дода истодаанд. Дар дигар ҳолатҳо дарёҳову кулҳо ва дигар манбаҳои об, ки дар ҳудуди кишварҳои ҷаҳон воқеъ ҳастанд ва дар тақсимоти об ҳамеша нофаҳмиҳо рух медиҳанд ба боз ҳам бадтар шудани муносибатҳо оварда расонида истодааст. Барои ҳалли масъалаи марбут ба об ва пешгирӣ намудани паёмадҳои нохуш дар байни ҷомеаи ҷаҳонӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2012 дар шаҳри Рио-де-Женейраи давлати Бразилия дар чорабинии муштараки ЮНЕСКО оид ба самаранок истифода бурдани захираҳои обӣ, суханронӣ намуда, пешниҳод доштанд, ки “Соли 2013 – ҳамчун соли дипломатияи об” эълон карда шавад. Маҳз ҳамин ташаббус ва пешниҳоди Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба инобат гирифта, Маҷмаи умумии СММ 20 декабри соли 2010 соли 2013-ро “Соли байналмиллалии ҳамкориҳо дар соҳаи об” эълон кард, ки он аз ҷониби 190 кишвари дунё дастгирӣ ёфт.

Албатта ташаббус ва пешниҳодоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон вобаста ба масъалаҳои обу иқлим дар асоси таҳқиқоти бисёрсола ва омӯзишу пажуҳиши илмӣ рӯи кор омада, он барои ҳифзи ҳаёти инсон нақши бориз доранд. Ҳамзамон Пешвои миллат ташаббуси панҷуми худро, дар бораи эълон намудани соли 2025 “Соли байналмиллалии ҳифзи пиряхҳо” пешниҳод намуда, он 14 декабри соли 2022 аз ҷониби Маҷмаи Умумии СММ қабул гардид ва дар ин доира ҳамасола аз соли 2025 сар карда дар миқёси олам 21 март ҳамчун “Рӯзи байналмиллалии ҳифзи пиряхҳо” таҷлил мегардад.

Тибқи маълумот ва ҳисоби олимону коршиносон пиряхҳо 1,86 % маҷмуи обҳои замин ва ҳамзамон обҳо дар гидросфера асосан дар шакли сахтӣ (пиряхҳо ва барф) 2% - ро ташкил медиҳанд. Аз ин бармеояд, ки пиряхҳо 90 дар сади оби тозаи сайёраро ташкил медиҳанд. Маҳз ҳамин ҳолати ногувори таъғирёбии иқлимро ба инобат гирифта, Президенти кишварамон тамоми кушишу ғайрати хешро баҳри ҳалли мушкилоти минтақа ва ҷаҳон марбут ба обро сафарбар намуд. Муҳимияти масъаларо ба назар гирифта, аз минбари баланди СММ ҷомеаи ҷаҳониро бори дигар ҳушдор дод, ки раванди обшавии босуръати пиряхҳо ва беаҳмияти зоҳир намудан нисбат ба ин проблема метавонад дар оянда даҳшатбор барои инсоният гардад. Ин аст, ки таҳқиқоти пурраи пиряхҳо ва истифодаи самараноки оби онҳо аз ҷониби мутахассисони байналмиллалӣ бояду шояд амалӣ карда шавад.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати ҳалли масъалаҳои вобаста ба об чандин ҳуҷҷатҳои меъёриву ҳуқуқӣ аз қабили Кодекси оби Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи таъмини оби ошомиданӣ ва рафъи обҳои партов”, стратегияҳо ва барномаҳои давлативу соҳавиро таҳия ва қабул намуда, амалишавии лоҳияҳои ҷадидро бо назардошти беҳтар намудани таъминоти аҳолӣ бо оби ошомиданӣ, барқарорсозии иншооти обрасонӣ ва истеҳсоли “энергияи сабз”-ро бо ҷалби коршиносони маҳаллӣ ва байналмиллалӣ ва ҳарҷи маблағҳои бюҷетиву сармояи хориҷӣ ба роҳ монда дар ин раванд заминаи мусоид барои ҳамкорӣ ё дипломатияи обро бо кишварҳои ҷаҳон гузошт.

Дар Паёми навбатии худ ба Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон (23.12.2022) бори дигар аз ташаббуси Тоҷикистон дар масъалаи марбут ба об, бахусус эълон кардани соли 2025 “Соли байналмиллалии пиряхҳо” ёдовар шуда, таъкид намудаанд, ки мутобиқи ин қатънома дар чаҳорчӯби Созмони Милали Муттаҳид Фонди мақсадноки байналмиллалӣ оид ба масъалаҳои ҳифзи пиряхҳо таъсис ёфта, вобаста ба ин мавзуъ соли 2025 дар пойтахти кишварамон шаҳри Душанбе конфронси сатҳи баланди СММ баргузор мегардад. Ин ташаббуси муҳиму таърихӣ дар доираи ҳамкориҳо ва дипломатияи об метавонад ба рушди устувори тамоми соҳаҳо такони ҷиддӣ бахшад ва аз ҳама муҳим барои нигоҳ доштани ҳаёт дар руйи замин мусоидат менамояд.

 

НАЗИРА АМИРБЕКЗОДА - муовини сардори раёсати корҳои тарбиявии Академияи идоракунии давлатии назди Президенти ҶТ, узви Иттифоқи журналистони Тоҷикистон 

Муфассал ...

МАҚОМУ МАНЗАЛАТИ ЗАН ДАР ДАВРОНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ДАВЛАТӢ

Паёми имсолаи Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба мақоми Олии қонунгузории мамлакат дар даврае пешниҳод гардид, ки кишвари мо ба марҳалаи нави рушд ворид шуда, мардуми шарифи Тоҷикистон ба сӯи ояндаи ободу осуда бо қадамҳои устувор пеш меравад ва Тоҷикистони соҳибистиқлол дар сафҳаи таърих бо дастоварду пешравиҳои ноилшудаи халқаш ба сифати боз як соли бобарор сабт мегардад. Новобаста аз мушкилотҳои зиёди иқтисодӣ ва равандҳои мураккаби геополитикӣ, низои байни давлатҳо кишвари азизамон Тоҷикистон бо сарварии хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва иродаи матини сокинони меҳнатқарини он дар рушду нумӯи кишвар саҳми босазо гузошта, бо ифодаи сарвари давлат «…нақшаву барномаҳои пешбинигардида ҷиҳати таъмин намудани рушди устувори иқтисоди миллӣ ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии сокинони мамалакат ҳадафмандона амалӣ карда шуданд».

Паём, ҳамчун санади сарнавиштсоз, роҳу равиши зиндагӣ ва тарақкиёти иқтисодиву иҷтимоии кишварамонро барои як соли оянда муайян менамояд.

Дар Паём чун ҳамасола рушду дастовардҳои соҳаҳои иқтисодию иҷтимоии кишвар ва иҷроиши барномаҳои соҳавӣ садо дода, дар бораи амалӣ гардидани 4 ҳадафи стратегии мамлакат маълумот дода шуд.  

Дар баробари дигар масъалаҳо ба масъалаи баланд бардоштани мақому манзалати зан дар ҷомеа, ки ҳамеша дар мевари диққати Ҳукумати Тоҷикистон, бахусус Пешвои муаззами миллат қарор дорад, дар Паёми имсола низ чунин ишора карда шуд: «Тайи солҳои соҳибистиқлолӣ Ҳукумати мамлакат бо мақсади дастгирии занону бонувон ва баланд бардоштани мавқеи онҳо дар ҷомеа бисёр тадбирҳои судмандро амалӣ намуд. Ҳоло аз шумораи умумии хизматчиёни давлатӣ 25 фоиз, аз ҷумла кадрҳои роҳбарикунанда қариб 20 фоизро бонувону занон ташкил медиҳанд».

Дар Тоҷикистон баробарҳуқуқии занон бо мардон аз Коститутсия маншаъ гирифта, сол ба сол дар асоси санадҳои гуногун мақому манзалати занону бонувон дар ҷомеа баланд бардошта шуда истодааст.

Мутобиқи моддаи 1 Коститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон: «Тоҷикистон давлати иҷтимоӣ буда, барои ҳар як инсон шароити арзанда ва инкишофи озодонаро фароҳам меорад».

Ҳамзамон дар моддаи 17 Конститутсия баробарҳуқуқии мардону занон таъкид карда шудааст.

Оре! Бо ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ Ҳукумати Тоҷикистон барои ҳар як шаҳрванд шароити зиндагии арзандаро фароҳам оварда, ҷиҳати беҳтар намудани сатҳу сифати зиндагии сокинони кишвар чораҳои заруриро андешида истодааст. Махсусан нақш ва мақоми зан арзишҳои муайяни иҷтимоию ахлоқӣ ва ҳамчунин дар асоси қонун ва меъёрҳои муайяни ҳуқуқӣ дар маркази таваҷҷуҳи Ҳукумати Тоҷикистон ва аҳли ҷомеа қарор гирифт. Агар каме ба таърихи гузашта назар афканем, мебинем, ки нобаробарҳуқуқӣ, вазъияти мутеонаи зан дар оила ва ҷамъият бо вуҷуд омадани моликияти хусусӣ ва тақсим шудани ҷамъият ба синфҳо ба миён омада, асрҳо давом кард. Як сохти ҷамъиятӣ ба дигараш табдил меёфт, аммо беҳуқуқии зан боқӣ мемонад.

Нисбат ба табъизи ҳуқуқи зан нависандаи Эрон Сайид Муҷтабо  Рукнӣ Мӯсавии Лорӣ дар китоби «Ислом ва симои тамаддуни ғарб чуниин нигоштааст: «То чанде пеш қонуни кишварҳои мутамаддини Аврупо, занро аз ҳама ҳуқуқ марбут ба моликият ва тасарруфи мол маҳрум медошт.

Тибқи қонуне, ки дар ҳудуди соли 1850 дар Англия бароварда шуд, занон аз шаҳрванди кишвар ба ҳисоб намерафтанд ва ҳеҷ гуна моликияте надоштанд. Ҳатто либосҳое, ки дар тан доштанд, моликаш набуданд”

Дар соли 586 мелодӣ ҷомеаи динии Франсия пас аз баҳс ва гуфтугӯ дар хусуси зан муқаррар дошт: «Зан инсон аст, вале барои хидмати мард офарида шудааст».

Дар Фаронса яке аз намояндагони ҷараёни феминистӣ адиба Олимпия де Гуж садоро дар бораи ҳуқуқи зан бо суханони зерин баланд кард: «Агар зан ҳуқуқи ба пои дор баромадан дошта бошад, он гоҳ вай бояд ҳуқуқи ба минбар баромадан низ дошта бошад».

Ҳукумати Тоҷикистон бо роҳбарии хирадмандонаи Пешвои муаззами миллат аз рӯзи аввали соҳибистиқлолӣ то ба имрӯз барои баланд бардоштани мақому манзалати зан ва ҳимояи ҳуқуқи онҳо тадбирҳои заруриро андешида истодааст.

Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои аввали истиқлолият ба қобилият ва талоши занону модарон дар барқарор намудани истиқлолият ва ваҳдат эътимоду боварии хосса дошта, дар ҳар маврид ба иродаи онҳо ишора мекунанд. Чунончи дар суханронии худ дар таъсиси «Шӯрои Ҳаракати Ваҳдати миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон» бо муроҷиат ба бонувон қайд карданд: «Модарону хоҳарони мушфиқ, занони бо сабру таҳаммул, бонувони меҳрубону дарёдили мо, ки ранҷи азиятҳои бешуморро пушти сар намуданд, бояд ин ҳаракатро сидқан пуштибонӣ карда, дар пойдории адолати иҷтимоӣ саҳми арзанда гузоранд».       

Ҳанӯз соли 1993 Ҷумҳурии Тоҷикистон конвенсияи байналмилалиро барои барҳам додани ҳама гуна поймолкунии ҳуқуқи  зан ба тасвиб расонд.

Ташаккули заминаҳои қонунгузории зерин дар самти баробарҳуқуқии занон ва мардон дар Тоҷкистон мавриди амал қарор гирифтаанд:

• Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (моддаҳои 17, 35)
• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи кафолатҳои давлатии баробархуқуқии мардону занон ва имкониятҳои баробари амалигардонии онҳо” аз 01.03.05 №89
• Кодекси меҳнати Ҷумҳурии Тоҷикистон,
• Кодекси оилаи Ҷумҳурии Тоҷикистон
• Кодекси граждании Ҷумҳурии Тоҷпкистон

Таҳия ва амалисозии маҷмӯи тадбирҳои сатҳи давлатӣ дар самти ҳимояи ҳуқуқи зан:

• Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тадбирҳои баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа» аз 03.12.199, №5
• «Нақшаи миллии тадбирҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба баланд бардоштани   мақом ва нақши зан дар солҳои 1998-2005» сентябри соли 1998, таҳти №363 бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдик гардидааст.
• Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 19.03.2001 «Дар бораи ба низом даровардани қабули духтарон ба мактабҳои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мувофики квотаи Президентӣ барои солхои 2001-2005»
• Барномаи давлатии «Самтҳои асосии сиёсати давлатӣ оид ба таъмини ҳукуқу имкониятҳои баробари мардон ва занон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2001-2010» (Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8.08.2001, №391),
• Стратегияи миллии фаъолгардонии нақши занон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2011-2020» (карори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 29.05.2010, №269)
• Консепсияи рушди оила дар Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон №801 аз 30.12.2015)

Такмили қонунгузорӣ дар самти пешгирии зӯроварӣ:

• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи пешгирии зӯроварӣ дар оила” аз 19 марти соли № 954
• “Барномаи давлатӣ оид ба пешгирии зӯроварӣ дар оила барои солҳои 2014-майи соли 2014, №229)
• “Барномаи таълим ва тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2009-2016” бо Нақшаи чорабиниҳо барои солҳои 2016-2017
• Таъсиси 110 маркази иттилоотию машваратӣ дар назди шуъба ва бахшҳои кор бо занон ва оилаи мақомоти иҷроияи маҳаллии хокимияти давлатии вилоят ва шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ;
• Фаъолияти Маркази буҳронии “Боварӣ”-и назди Кумитаи кор бо занон ва  оила, телефони “Боварӣ”;
• Фаъолияти 33 маркази буҳронӣ ва 3 паноҳгоҳҳои муваққатӣ дар назди макомоти давлатӣ ва ташкилоти ҷамъиятию байналмилалӣ;
• Таъсиси гурӯҳи байниидоравӣ оид ба иҷрои Барномаи давлатии пешгирии зӯроварӣ;

Ҳифзи манфиатҳои оила

• Кодекси оилаи Ҷумҳурии Тоҷикистон;
• “Стратегияи миллии фаъолгардонии нақши занон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2011-2020”: боби 8 “Таҳкими муносибатҳои оилавӣ”;
• Консепсияи рушди оила, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 декабри соли 2015, №801 қабул гардидааст, масъалаҳои вобаста ба заминаҳои қонунгузории ҳифзи манфиатҳои оила ва такмили он бо тарбияи фарзанд, заминаҳои иқтисодию иҷтимоии таҳкими оила, баланд бардоштани маърифати оиладорӣ ва таҳкими пояҳои оиладорӣ, инчунин танзими оила ва солимии репродуктивиро дар бар мегирад.

Иҷрои уҳдадориҳои байналмилалииЧумҳурии Тоҷикистон

• Эъломияи умумии ҳуқуқи башар (1948).
• Эъломияи Пекин ва Барномаи амали он (1993)
• Конвенсияҳои СММ «Дар бораи барҳам додани ҳамаи шаклҳои табъиз нисбати занон» (1993). Протоколи иловагии он (2014)
• Дар бораи ҳуқуқҳои сиёсии занон» (2003)
• Аҳднома оид ба ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ ва сиёсӣ (2003)

> «Конвенсия оид ба ҳукуқи кӯдак» (1993)

> Қатъномаҳои Шӯрои амнияти СММ оид ба ҳуқуқҳои занон ва ғайраҳоро ба тасвиб расидаат (2013)  

Ҳамзамон бо дастуру супоришҳот Пешвои муаззамми миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сол аз сол шумораи занону бонувон дар соҳаҳоҳои мухталиф зиёд шуда истодааст.

Агар дар муқоиса бо 70 соли замони Шӯравӣ гирем, шумораи занҳо дар раванди идоракунӣ ва сарварӣ дар замони истиқлолият бештар ба назар мерасад.

• Дар таърихи 70 соли идоракунии сохти Шӯравӣ танҳо як зан Е.Фурсева узви Бюрои сиёсӣ буд.

Дар ин давра ҳамагӣ 4 нафар ба ҳайси Вазир аз ҳисоби занон адои вазифа намуданд:

• Солҳои 1917-1918 Колонтай–Комиссари оид ба муҷозоти давлатӣ;
• Соли 1939-Полина Жемчужина-Комиссари халқи оид ба саноати моҳидорӣ;
• Солҳои 1954-1959 Ковригина М.Д.-Вазири тандурустӣ;
• Солҳои1960-1974 Фурсева Е.-Вазири фарҳанги Иттиҳоди Шӯравӣ.

 Шумораи вазирон аз ҳисоби занони Тоҷикистони Шӯравӣ

• Соли 1928-Уғулой Шамсиддинова –аввалин Вазири маориф;
• Солҳои 1950-1953 Қосимова Мунаввара-Вазири саноати сабук;
• Солҳои 1960-1978 Раҳимова Анзурат-Вазири таъминоти иҷтимоӣ;
• Солҳои 1954-1957 Тоирова Ҳамро Зоировна-Вазири сохтмони шаҳрӣ ва деҳот;

5.Солҳои 1985-1990 Гулнора Пӯлодова-Вазири тандурустӣ.

 Шумораи вазирон аз ҳисоби занон дар даврони соҳибистиқлолӣ

• Солҳои 1990-1992-Тамара Абдушукурова-Вазири фарҳанг;
• Солҳои 1992-1994-Бозгул Додхудоева-Вазири маориф;
• Солҳои 1994-2000- Иноятова Мунира-Вазири маориф;
• Солҳои 2001-2003- Рафиқа Мусоева-Вазири меҳнат ва шуғли аҳолӣ;
• Солҳои 2000-2003- Рустамова Қимат-Вазири ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ;
• Солҳои 2003-2004- Абдураҳмонова Раъно-Вазири тандурустӣ;
• Солҳои 2013-Тағойзода Сумангул-Вазири меҳнат,муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ;
• Аз соли 2018 то ҳозир – Давлатзода Зулфия Вазири фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон
• Аз соли 2020 то ҳозир – Ширин Амонзода Вазири Меҳнат ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон

Муовинони Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҳисоби занон дар давраи соҳибистиқлолӣ

• Солҳои 1992-1993 Зебо Аминзода;
• Солҳои 1992-1993 Бозгул Додхудоева;
• Солҳои 1999-2004 Нигина Шаропова;
• Солҳои 2004-2008 Хайринисо Юсуфӣ;
• Солҳои 2008-2013 Руқия Қурбонова;
• Солҳои 2013-2016 Марҳабо Ҷабборӣ

      Инчунин бо мақсади амалӣ намудани ҳадафҳои Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030 ҷиҳати то 30 фоиз расонидани хизматчиёни давлатӣ ва то 25 фоиз расонидани кадрҳои роҳбарикунанда аз ҳисоби занону бонувони лаёқатманд, «Барномаи тарбия, интихоб ва ҷобаҷогузории кадрҳои роҳбарикунанда аз ҳисоби занону бонувони болаёқат барои солҳои 2023-2030» таҳия ва ба Ҳукумати мамалакат пешниҳод карда шуд.

Натиҷаи чунин тадбирҳову дастгириҳои давлат ва Ҳукумат аст, ки Тоҷикистон бинобар эътирофи коршиносон аз ҷиҳати шумораи намоянагони бонувону духтарон дар шохаҳои ҳокимияти давлатӣ яке аз ҷойҳои намоёнро ишғол мекунад.

Муфассал ...