Субҳи 19-уми июни соли 2025, дар доираи таҷлил аз Рӯзи муқаддаси Ваҳдати миллӣ, дар толори бошукӯҳи Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Баҳодур Искандарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамоиши илмии ҷумҳуриявии илмию амалӣ баргузор гардид. Ин чорабинӣ, ки зери унвони «Ваҳдати миллӣ – стратегияи ҳифзи суботи дохилӣ ва тақвияти тамаддуни миллӣ» сурат гирифт, бозгӯи равшани аҳамияти меҳварии ваҳдат дар таъмини пойдории давлат ва ҷомеа мебошад.

     Ҳамоишро доктори илмҳои иқтисодӣ, профессор, академик ва Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон муҳтарам Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо сухани расмӣ ифтитоҳ намуда, дар баромади пурмуҳтавои худ аз ваҳдати миллӣ ҳамчун заминаи устувори рушди сиёсӣ, иқтисодӣ ва маънавии кишвар ёдовар шуданд. Зимни суханронӣ таъкид гардид, ки сулҳу субот ва ваҳдат, ба шарофати сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ба насли имрӯз шароити бесобиқа барои зиндагии шоиста ва фаъолияти илмӣ фароҳам овардааст.

      Дар раванди ҳамоиш рӯнамоии китоби «28 соли фикру амал» доир гардид, ки ин асари таҳлилӣ ва мустанад бешубҳа манбаи муҳими маърифат ва омӯзиши стратегияҳои созандаи роҳбари давлат маҳсуб меёбад. Китоб аз паёмҳои таърихӣ, ташаббусҳои байналмилалӣ ва раванди ташаккули мактаби сиёсии Пешвои миллат иборат буда, барои муҳаққиқон, донишмандон ва хонандагони васеъ аҳамияти вижа дорад.

      Дар доираи бахши маърузавии ҳамоиш, баромадҳои сатҳи олӣ аз ҷониби шахсиятҳои варзидаи илмӣ ироа гардиданд:

Саломиён Муҳаммаддовуд Қаюм, ноиби Президенти АМИТ, доктори илмҳои филология, профессор, бо мавзӯи «Истиқболи мардуми кишвар аз паёми сулҳофари миллат» дар заминаи иртиботи афкори ҷамъиятӣ бо идеологияи ваҳдат суханронӣ намуданд.

Абдулназарзода Абдулназар Ғоибназар, доктори илмҳои биологӣ, директори Институти биологии Помир ба номи академик Х. Юсуфбеков, дар мавзӯи «Ваҳдат ва рушди илм: робитаи арзишҳои миллӣ бо инкишофи зеҳнӣ ва техникӣ» баромад намуда, паҳлӯҳои мураккаби ваҳдат ва зеҳни созандаро таҳлил намуданд.

Қаландариён Ҳоким Сафар, доктори илмҳои филология, директори Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандаров, дар мавзӯи «Ваҳдати миллӣ ва масъулияти иҷтимоӣ» бо такя ба вазифаҳои аҳли илм дар таҳкими арзишҳои миллӣ маърӯза намуданд.

     Ҳамоиш тибқи барномаи мукаммал аз соати 09:00 оғоз гардида, тамоми ҷараёни он бо риояи стандарти баланди илмӣ ва ташкилию фарҳангӣ сурат гирифт. Ин ҳамоиш бо иштироки васеи олимон, муҳаққиқон, устодони Институти гуманитарии ба номи академик Баҳодур Искандаров ва Институти Биологии Помир ба номи академик Худоёр Юсуфбеков илмӣ, намояндагони мақомоти давлатӣ ва аҳли зиё баргузор гардид.

      Дар ҷамъбасти ҳамоиш, ҳамаи иштирокчиён ба хулосае омаданд, ки ваҳдати миллӣ на танҳо меваи ормонҳои таърихии халқи тоҷик, балки шарти бунёдии ҳифзи ҳувияти миллӣ, рушду пешрафт ва суботи пойдор аст. Ба андешаи иштирокчиён, маҳз ваҳдати миллӣ шароити мусоид барои рушди илм, таълим ва фарҳангро дар ҷумҳурӣ таъмин намуда, омилест барои таҳкими нуфузи байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон.

      Дар интиҳо аз самти роҳбарияти Институти илмҳои гуманитарии АМИТ ва хосатан аз тарафи Президенти Академият Миллии Илмҳои Тоҷикистон низ изҳори сипосу қадрдонӣ аз ҳамаи иштирокчиён, маърӯзачиён ва меҳмонони расмӣ баён гардид. Зикр гардид, ки баргузории чунин ҳамоишҳои илмӣ дар заминаи арзишҳои миллӣ ва ғояи ваҳдат, на танҳо таҷлили як санаи таърихист, балки ибрати наслҳо ва таҳкими рисолати миллӣ мебошад.

 

     Исми Нисормамад Шакармамадовро борҳо аз устодони донишгоҳиям мешунидам, вале нахустин дидорбинии ман бо устоди зиндаёд моҳи августи соли 1990 рух дода буд. Дар ҳамин сол ман Донишгоҳро хатм карда будам ва дар он замонҳо анъана ин буд, ки муассисаҳои илмӣ, донишкадаҳо ва донишгоҳҳои олӣ ба таври пешакӣ ба донишгоҳҳои дигар мактубҳои дархостӣ баҳри ҷалби мутахассисони ҷавон мефиристоданд. Ман, дар қатори дигар бародарону хоҳарони бадахшонӣ, кайҳо зери назари устод Додхудо Карамшоев қарор гирифта будам, зеро ҳамагӣ як сол пеш, яъне соли 1989 шуъбаи помиршиносии назди Институти забону адабиёти ба номи устод Рӯдакиро ба маркази маъмурии ВМКБ – ш. Хоруғ кӯчонда буданд ва ин шуъба ҳам моил ба ҷалби мутахассиони ҷавон буд.

     Устод Карамшоев, ки пешакӣ бо ӯ шиносоӣ доштам, ин пешниҳодро бароям карда буданд. Банда, ки мисли аксари бачаҳои кӯҳистон азм доштам то ба деҳа баргардам ва модари яккаву танҳоямро ҳамроҳ бошам, аз ин пешниҳод қаноатманд будам. Аммо, пас аз ҳимояи рисолаи хатми Донишгоҳ маро ба аспирантура тавсия доданд. Бар замми ин, чанд рӯз пас аз дифои рисолаи хатм, устодамон Мукаррама Набиевна Қосимова, ки роҳбарии кафедраи забони тоҷикии факултетро ба уҳда доштанд, маро ба кафедра даъват намуда, изҳор карданд, ки Донишкадаи Самарқанд аз факултети мо дархости мутахассисони ҷавон намудаст, чӣ шавад агар ман розигиамро барои ин кор диҳам. Бадеҳист, ки ман сарпечӣ кардам ва иснод бар танҳо будани модарам дар деҳа овардам.

      Алқисса, роҳхате, ки ба ман дода буданд, бояд ба шањри Хоруғ ба ҳайси муаллими забон ва адабиёти тоҷики мактаби рақами 1, ба қавле мактаби аэропорт, равам. Ҳангоме ки ба Хоруғ омадам, боз ҳам устод Карамшоев миёнрав шуданд ва бо раёсати маорифи вилоят маслиҳатҳо карда, роҳхати маро лағв карданд ва ман ҳамчун лабаранти калони шуъбаи помиршиносии Базаи помирии Академияи илмҳои Тоҷикистон ба фаъолият оғоз намудам. Ана дар ҳамин ҷо миёни устодон Карамшоев ва Шакармамадов роҷеъ ба самти фаъолияти банда баҳс ба миён омад, яъне ман бояд ба кадом равия - забон ё фолклор ҷалб шавам. Албатта, устод Карамшоев шавқи маро ба адабиёт ва шеършиносию шеъргӯӣ, хосса эҷоди шеър ба забонҳои маҳаллӣ, ки аллакай дар он то ҷое шуҳратёр ҳам будам, медонист ва ба осонӣ маро таслими устод Шакармамадов намуд. Аз тақдир ва аз устод Карамшоев андар ду ҷаҳон миннатдорам, ки маро ба дасти шахсе чун Шакрамамадов Нисормамад супориданд. Ман аз он кас натанҳо илм, ҳамчунин одамгариро омӯхтам.

      9 - уми сентябри соли 1991, бо ба даст овардани истиқлоли давлатӣ ва миллӣ, Институти илмҳои гуманитарӣ низ ифтитоҳ гардид ва самтҳои фаъолияташ афзуд. Аз ҷумла, шуъбаҳои забонҳо ва фолклору адабиёт ба таври мустақил фаъолият кардан гирифтанд. Баракат ва файзи шуъбаи фолклору адабиёт устод Шакармамадов буданд. Банда ифтихори онро дорам, ки нахустин шогирди устод будам ва зери роҳбариву роҳнамоии бевоситаи он кас ҳам рисолаи номзадӣ ва ҳам рисолаи докториамро кор карда дифоъ намудам. Дар радифи камина, устод шогирдони болаёқаттареро мисли марҳум Гулнисои Ризвоншо (номзади илмҳои филологӣ), Ҳайдармамад Таваккалов (докторанти Донишгоҳи давлатии Хоруғ), Нуриҷаҳон Қурбонхонова (номзади илмҳои филологӣ, мудири шуъбаи фолклор ва адабиёти ИИГ АМИТ), Ориф Шакармамадов (номзади илмҳои филологӣ) ва даҳҳо магистрону аспирантонро ба камол расонд.

      Яке аз хислатҳои наҷиби устод ин буд, ки он кас шогирдонро пойбанди хеш намесохт, балки ба қавле, дасташонро дар илми фолклоршиносӣ рост карда, онҳоро ба устодону муҳаққиқони дигар месупорид. Новобаста аз он, ки ин шогирдон таҳти роҳбарии кадом олиму муҳаққиқ рисолаҳошонро дифоъ намуда ба ҷодаи илм раҳсипор мешуданд, онҳо нахуст тарбияи мактаби фолклоршиносии устодро мегузаштанд.

     Воқеъан, Шакармамадов Нисормамад олими соҳибмактаб буданд. Риштаи илмро аз даст надодан ва тавассути эҷоду тарбия ба вуҷуд овардани мактаби фолклоршиносии Бадахшон дар замон ва дар муҳите, ки устод ба сар мебурданд, хеле мушкил буд. Ҳангоме ки устод Шакармамадов ҳамчун олими комил ва пухта ба воя расиданд, дар кишвари азизамон бесарусомониҳо ба вуқуъ пайвастанд ва дар як муддати муайян илмро силоҳ иваз намуда буд. Бовуҷуди ин, шахсиятҳое чун устод Нисормамад нагузоштанд, ки занҷири илми тоҷик канда шавад ва завол ёбад.

       Муҳаққиқ Нисормамад Шакармамадов инсоне буданд ба зоҳир хоксор, вале ба ботин пурҷӯши ташнаи илм. Ӯ бо заҳматҳои бемислаш дар раддаи аввали фолклоршиносони тоҷик ҷой гирифтааст. Ба қалами ӯ то 300 мақолаи илмӣ ва илмӣ-оммавӣ мансуб буда, монографияҳо ва маҷмуи мақолаҳои барои илми филологияи тоҷик пешниҳодкардаи ӯ: “Назми халқии Бадахшон” (Душанбе: Дониш, 1975), “Даргилик – жанри махсуси фолклор” (Душанбе: Адиб, 1992), “Сурудҳои тӯии Помир” (Хоруғ, 1993), “Бадахшон - дар масири таърихи тамаддуни умумибашарӣ” (Душанбе: Дониш, 2007), “Остонҳо - осори таърих ва фарҳанги мардум (Хоруғ: Логос, 2011), “Оинҳои наврӯзӣ дар Бадахшон” (Душанбе, 2012) аз нодиртарин осори таҳқиқӣ дар илми фолклоршиносӣ ба ҳисоб мераванд.

     Чанд муддат пештар, банда бо маҳсули сафарҳои ду нафар намояндаи кишвари Лаҳистон Б. Белкевич ва З. Блайет ба Тоҷикистон ва пажӯҳишҳои онҳо тавассути интернет шиносоӣ пайдо намудам. Ин пажӯҳиши онҳо асосан ба фолклор ва махсусан зиёратгоҳҳои ҳудуди Бадахшони Тоҷикистон иртибот доштанд ва бадеҳист, ки бе зикри исми устод онҳо ноқис мебуданд. Боз ҳам, мушк он, ки худ бибӯяд на он ки аттор бигӯяд ва ман аз зикри ном ва хизматҳои ин симои бузурги илми тоҷик дар пажӯҳишҳои олам ифтихор кардам.

      Хислату рафторе, ки устод доштанд, аз ҳазор яктоаш мансуби мо нест. Яке аз хислатҳое, ки устод Шакармамадов ҳамчун олими асил ва пухтакор аз худ нишон медод, дақиқ, тозакор ва аз рӯи виҷдон оғозу анҷом бахшидани ҳар амале, ки пеша менамуд, буд. Муносибати поквиҷдонона дар кори таҳқиқ яке аз талабот ба кори илм мебошад, ки барои Нисормамад Шакармамадов хислати азалӣ маҳсуб мешуд. Ӯ намунаи ибрат барои ҳамаи мо дигарон, ки шогирд ва пайравонашон ҳастем, дар роҳи илми воқеӣ ва таҳқиқи ҳақиқӣ буд.

     Соли 1910 рисолаи докториамро омода намуда барои таҳриру тавсия ба устод фирситодам. Тавсияҳо ва пешниҳодҳое, ки аз устод гирифтам, воқеъан арзиши илмии корамро тақвият доданд. Устод маслиҳату тавсияҳояшро бо чунон як муҳаббате дар шакли мактуб изҳор дошта буданд, ки тасвираш мушкил аст. Ният аст, ки роҷеъ ба он мактуби пур аз муҳаббат ва садоқати устод, ки боз ҳам шоҳиди инсони наҷиб буданаш аст, дар вақтҳои наздик як мақоларо таҳия кунам. Дар ин ҷо бошад, аз охирин дидорбинӣ бо устод ёдовар мешавам, ки ҳам бароям ширин ва ҳам талх аст.

       Бо устод дар тамос шудам ва барои ширкат дар раванди дифои рисола он касро даъват кардам. Гуфтанд, ки тоқати роҳи Хоруғ-Душанберо надорад. Гуфтам, тавасути ҳавопаймо биёед, гуфтанд, фишори хун баъзан ҳуҷум мекунад ва гумон аст, ки баландиро тоб оварда тавонам. Зиқ шудам, вале боз ҳам саломатии устод бароям қиматтар аз ҳузурашон дар раванди дифоъ буд. Аммо дили меҳрубон ва хайрхоҳии устод ӯро нагузоштанд, ки дар чунин рӯзи барои ҳардуи мо муҳим ӯ дар Хоруғ бошаду ман дар Душанбе.

       Омаданд, бо мо буданд, чанд рӯзи дигар ҳам ҳамроҳ чойнӯшӣ кардем. Раванди дифои камина сари забонашон буд ва касеро медид, фақат аз ҳамин ҷода сухан мекард. Баъдтар ҳам дӯстон бо ҳазл мегуфтанд, ки устод Нисормамад гӯё дар Душанбе ба ҷуз аз дар дифои рисолаи шумо будан, дигар ҷое нарафта бошанд; фақат дар ҳамин бора сухан мегӯянд.

Пас аз он вақт дигар дидани устод ба ман муяссар нагардид ва ҳамагӣ баъд аз 5 моҳ хабари марги нобаҳангомашон расид...

Имрӯз бояд устоди зиндаёди мо 90-умин баҳори умрашонро паси сар меандохтанд, вале афсӯс ин санаро мо бе ӯ қайд мекунем. Агар худашон мебуданд, боз чӣ қадар осорро таҳия ва чӣ қадар шогирдро дар ҷодаи илм роҳнамоӣ мекарданд.

Дар ҳар сурат, ному осори устоди азиз Нисормамад Шакармамадов намирандаанд!

Руҳашон орому манзили охираташон обод бошад!

     Бо ифтихори бузург ва эҳсоси масъулияти баланди илмӣ, аз санаи 12 то 16 июни соли 2025 дар Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Баҳодур Искандаров як маросими муҳими илмӣ баргузор гардид. Ин рӯз барои донишҷӯёну омӯзгорон ва тамоми кормандони муассиса ба як рӯзи таърихӣ табдил ёфт.

     Ҳимояи рисолаҳои магистрӣ — қадами устувор ба самти илм ва таҳқиқот

    Дар ин рӯз, магистрантони боистеъдод рисолаҳои илмии худро дар сатҳи магистрӣ бо маҳорати баланди таҳқиқотӣ ва маҳорати суханронӣ ҳимоя намуданд. Ҳар як ҳимоя бо таҳлилҳои амиқ, далелҳои илмӣ ва тавсияҳои муҳими амалӣ муаррифӣ гардид, ки нишонгари сатҳи баланди омодагӣ ва ҷаҳонбинии васеи донишҷӯён ба шумор мерафт.

     Мавзӯъҳои рисолаҳо фарогири масъалаҳои муҳимми иҷтимоӣ, таърихӣ, фарҳангӣ ва забоншиносӣ буданд, ки бозгӯи нақши муассири донишҷӯёни мо дар таҳлили воқеиятҳои замони муосир мебошанд. Аз таърихи маҳалҳо то таҳаввулоти забонӣ, аз масоили иҷтимоӣ то фалсафаи классикӣ — ҳамаи ин мавзӯъҳо бо ҷидду ҷаҳд мавриди омӯзиш қарор гирифтанд.

      Ҳимояи рисолаҳои магистрӣ дар муҳити илмию таҳқиқотии пурмасъулият баргузор гардида, ҳайати комиссияи давлатӣ аз устодони пуртаҷриба ва муҳаққиқони варзида иборат буд. Онҳо бо диққати том ба муҳтавои рисолаҳо, услуби таҳқиқотӣ ва қобилияти аналитикии магистрантон баҳогузорӣ намуданд.

     Ҳамзамон дар санаи 16 июн, зинаи докторантони PhD низ аз имтиҳонҳои давлатӣ бомуваффақият гузаштанж. Баромад ва ҷавобҳои илмии донишҷӯён нишон доданд, ки муҳаққиқони ҷавон бо таҷрибаи мустаҳками илмӣ ва ҷаҳонбинии васеъ ба таҳқиқоти оянда омодаанд. Ин комёбӣ нишон медиҳад, ки мактаби илмии Институт ба рушду тавсеаи илмҳои гуманитарӣ саҳми назаррас дорад.

       Ин рӯйдод на танҳо дастоварди шахсии магистрантону докторантҳо, балки натиҷаи заҳматҳои шабонарӯзии ҳайати омӯзгорӣ ва муҳити илмиву академии Институти мо мебошад. Ҳар як устод, роҳбари илмӣ ва корманди дастгирии таълимӣ дар омода сохтани ин мутахассисони ҷавон саҳми беандоза гузоштааст.

      Роҳбарияти Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Баҳодур Искандаров ҳамаи хатмкунандагон, муаллифон ва роҳбарони рисолаҳои магистрӣ, инчунин муҳаққиқони дараҷаи PhD-ро бо ин дастоварди илмӣ табрик гуфта, дар роҳи минбаъдаи таҳқиқоти илмӣ ва фаъолияти касбӣ барору комёбиҳои нав орзу мекунад!