Шоинбеков Аловиддин. Шоҳбурҳони Валӣ. - 2023 -70 саҳ.

Шоинбеков Аловиддин. Шоҳбурҳони Валӣ. -  2023 -70 саҳ.

 

Муҳаррири илмӣ:

номзади илмҳои фалсафа

Отамбек Мастибеков

 

Зери назари доктори илми филология

Қаландариён Ҳоким Сафар

 

МуҚарризон:

Л. Мирзоҳасанов

Ҷ.Улфатшоев

 

Соли 2022 бо ташаббуси бевоситаи МИҲД-ии ВМКБ ва кумаки молиявии Бонки умумиҷаҳонӣ тармиму таҷдиди яке аз ёдгориҳои калони таърихии н. Роштқалъа  мазори Шоҳбурҳони Валӣ дар ҷамоати деҳоти Тусиён оғоз ёфт. Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИТ тасмим гирифт, ки дар пайравии ин иқдоми нек китоберо таҳти унвони «Шоҳбурҳони Валӣ» нашр намояд.

Исми Шоҳбурҳони Валӣ дар Бадахшон, бахусус, дар ноҳияҳои Роштқалъа, Ишкошим, Шуғнон ва шаҳри Хоруғи ВМКБ хеле машҳур буда, бисёр мавзеъҳо ва нақлу ривоятҳоро ба номи ў мансуб медонанд. Аз ин Ҷо зарурате ба миён омад, ки дар мавриди ин шахсият ва маконҳои ба номи ў марбут маводе гирдоварӣ гардад, то кӣ будани ин фарди номдор ва зиндагиномаи вай маълум шавад.

 Дар ноҳияҳои Ишкошиму РоштҚалъа хонаю оромгоҳ, зиёратгоҳу Қадамгоҳи ин ориф зиёданд ва онҳо чун мавзеъҳои таърихӣ Қимати баланди илмӣ доранд. 

 Китобча барои сайёҳон, кишваршиносон, таърихшиносон, мардумшиносон, фолклоршиносон ва доираи васеи хонандагон пешниҳод мегардад.   

 

      Оид ба зарурияти нашри ин китоб, муаллифаш чунин маълумот додааст: «То кунун доир ба Шоҳбурҳони Валӣ ривоятҳои зиёд дар шакли шифоҳию пароканда дар миёни мардуми водиҳои Шохдара, Вахон, Ғорон ва ш. Хоруғу ноҳияи Шуғнон боқӣ мондаанд. Кори нахустамон он буд, ки ин ривоятҳоро Ҷамъ оварда маълум намудем, ки оид ба омадани Шоҳбурҳон ба Бадахшон ду хел (дар ду шакл) маълумоти шифоҳӣ ва   бо ҳам мухолиф мавҶуданд.

Тибқи як қатор маълумотҳо ва ривоятҳо Шоҳбурҳони Валӣ бо чор Қаландар Шоҳ Қамбари Офтоб, Шоҳ Исомиддин, Сайид Ҳасан, Шоҳ Мубораки Валӣ аз сарзамини Сабзавори Эрон ба мақсади паҳн намудани дини ислом ба Бадахшон тавассути Қошғар ба Вахон омадааст. Аз рӯйи маълумотҳои дигар Шоҳбурҳони Валӣ бо ин маҚсад бо се Қаландар Шоҳи Хомўш, Шоҳ Маланг ва Шоҳи Кошон тавассути кули Шева ба Шуғнон омадааст. Бинобар ин, дар ин китобча вобаста ба ҳар ду шакл маълумоти шифоҳӣ ва намунаи ривоятҳоро баррасӣ менамоем. Дуюм, оид ба омадани Шоҳбурҳон бо дигар мубаллиғон , ба кадом равияи ислом мутааллиқ будани ин мубаллиғон, дар кадом аср омадани онҳо миёни донишмандон баҳсу фикрҳои мухталиф мавҷуданд,  ки дар ин китоб қисмате аз онҳо зикр ёфтаанд. Сеюм, аз рўйи мавқеи Ҷойгиршавии зиёратгоҳҳою Қадамгоҳҳои Шоҳбурҳон дар Бадахшон ва мазмуну мундариҶаи ривоятҳоро ба як тартибу низом даровардем. Чаҳорум, азбаски шахсияти Шоҳбурҳони Валӣ тамоман мифологӣ шуда буд ва давраи ҳаёти Шоҳбурҳон аниҚ нест, то он Ҷое ки имкон доштем, дар асоси методҳои муқоисавӣ дар кадом қарн зиндагӣ доштани Шоҳбурҳонро муайян кардем. Муайян шудани давраи Шоҳбурҳон аҳамияти хоса дорад, зеро ки таърихи маскуншавии бисёр авлодҳо тавассути давраю ҳаёти Шоҳбурҳон маълум мегардад. Панҷум, бо истифода аз баъзе сарчашмаҳои хаттӣ ва адабиёти илмӣ ривоятҳоро аз ҳақиқат Ҷудо карда, симои таърихии Шоҳбурҳонро каму беш ошкор сохтем. Шашум, тамоми нишонаҳою қадамгоҳҳои Шоҳбурҳонро дар Вахону Ғорон, Шуғнону Шохдара шахсан дидан кардем, Ҷою макони онҳоро муайян карда ба қайд гирифтем ва аксбардорӣ намудем. Ҳафтум, бори нахуст шаҷараи (насабномаи) Шоҳбурҳонро ба хонандагон пешкаш мекунем, ки он низ хеле ҷолиб аст, гарчанде ин шаҷара дар оянда ба аниҚ кардани баъзе масъалаҳои баҳснок эҳтиёҷ дорад.

МУНДАРИҶАИ КИТОБ 

Пешгуфтор

Боби 1. Хонаю мазор, остонҳою  Қадамгоҳҳои Шоҳбурҳони Валӣ

• Хонаи Шоҳбурҳони Валӣ
• Мазори Шоҳбурҳони Валӣ
• Остонҳо, Қадамгоҳҳо, Ҷӯйборҳо ва дигар нишонаҳои Шоҳбурҳон дар Вахону, Ғорон, Хоруғу Шуғнон ва Шохдара

Боби 2. Ривоятҳо доир ба Шоҳбурҳони Валӣ

Ривоят №1   Омадани панҶ Қаландар ба Қошғари Чин

Ривоят № 2.  Кароматҳои Қаландарон дар Қошғар ва Қизил-работ

Ривоят № 3. Маскуншавии Қаландарон дар Вахон 

Ривоят № 4. Хешони Шоҳбурҳон дар Вахон

Ривоят № 5. Каромати ХоҶа Риндон

Ривоят № 6. Ғайб задани Шоҳбурҳон

Ривоят №7  Ҷӯйбори Шоҳбурҳон дар Шанбедеҳи Ғорон

Ривоят № 8   Гузаштани Шоҳбурҳон ба воситаи БиҶондара ба Шохдара

Ривоят № 9. Маскуншавии Шоҳбурҳон дар Тусиён

Ривоят № 10. Ҷорўбкаши Шоҳбурҳон

Ривоят № 11. Ҷўйбори Шоҳбурҳон дар Тусиён

Ривоят № 12. Санги фалахмон   (wиздоҶжир)

Ривоят № 13. Реҳлати мўъҶизавии Шоҳ Ҳисомиддин

Ривоят № 14. Каромоти Шоҳ Маланг ва Шоҳбурҳон

Ривоят № 15. Зўғу адовати Шоҳбурҳон

Ривоят № 16. Ҷавонамарг шудани писари Шоҳбурҳон

Ривоят №17. Дарахти Шоҳбурҳон дар ẋичиẋ

Ривоят №18. Каромотҳои Шоҳбурҳон дар БароҶ

Ривоят № 19. Деги Шоҳбурҳон

Ривоят № 20.  Аждаҳосанги Анҷин

Ривоят № 21. Чашма ва остони Шоҳбурҳон дар Тингхон

 Боби 3. Симои ҳаҚиҚии таърихии Шоҳбурҳони Валӣ.

3.1. Асотири гаштани шахсияти Шоҳбурҳони Валӣ

3.2. Нишон додани каромот тавассути асо.

3.3. Парастиши об 

3. 4. Парастиши санг Набард бо аждаҳо
4. 6. Деги каромотӣ

Боби 4.ТадҚиҚу таҳлили сарчашмаҳои хаттӣ ва баъзе хулосаҳо оид ба шахсияти Шоҳбурҳонӣ Валӣ.           

4.1. Давраи Шоҳбурҳони Валӣ

4.2. Мақсаду зарурияти омадани Шоҳбурҳони Валӣ ба Бадахшон. 

4.3. Шаҷараи Шоҳбурҳони Валӣ.                                                                  

Охирсухан

 

 

 

Муфассал ...

Ба қадри ташнагӣ обе чашидем (дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳури Тоҷикистон дар моҳи декабри соли 2023)

Ба қадри ташнагӣ обе чашидем

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳури Тоҷикистон

дар моҳи декабри соли 2023)

Паёми имсолаи Ҷаноби олӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомали Раҳмон ба мисли паёмҳои солҳои гузашта пур аз панду ҳикмат, насиҳати як шахси ҷаҳондидаю таҷрибаи рӯзгоргирифта, таъкиду пешгӯиҳои як марди ҳақиқатан меҳанпарасту дилсӯзи миллат, моро водор месозад, ки ҳар як нуктаи Паёми ӯро сармашқи кору фаъолият ва зиндагии худ карда, чуноне ки худи Ҷаноби олӣ дар хотимаи паём баён намуданд «вазифаи ҳар яки мо дар шароити ноором, афзоиши хатарҳо, боз ҳам муттаҳид шудан аст, то ки тамоми қувваи худро барои сулҳу субот, амнияти кишвар, ҳимояи арзишҳои миллӣ равона созем».

Ҳақиқатан, ҳам ҳар як нуктаи Паём барои мо хеле муҳим аст, зеро ки он тамоми ҳаёту рӯзгори моро фарогир аст. Ҳар як нуктаи Паём моро водор мекунад, ки пеш аз ҳама бояд мо зиракии сиёсии худро аз даст надиҳем, шукронаи сулҳу субот кунем, ба хурофотгароӣ ва дигар амалҳои номатлуби иҷтимоӣ даст назанем.

Бешубҳа Паёми Ҷаноби олӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомали Раҳмон баҳрест, ки ҳар яки мо қатраеро аз он бо диду шинохти худ дарк мекунем ва баррасӣ мекунем. Ман ҳам, ҳамчун як зиёи, муаллим ва ходими илмӣ вобаста ба касбу кори худ фақат оид ба як ду нуктаи паём андешаи худро баён мекунам.

Якум, ҳамаи он дастовардҳое, ки дар Паём дар самти иқтисодию-иҷтимоии кишвар бо рақаму далелҳои асоснок баррасӣ гаштаанд, мо сокинони Тоҷикистон ҳар рӯз бо чашми худ дида истодаем, ки чи гуна дар тамоми ин самтҳо пешравиҳо дида мешаванд ва чуноне ки дар урфият мегӯянд «он чиз ки аён ҳаст, ҳоҷат ба баён нест».

Дуюм, дар масъалаи саводнок будани фарзандон. Чуноне, ки Ҷаноби олӣ иброз доштанд, то кунун баъзе волидайн садди роҳи таҳсили духтарони худ шуда, онҳоро аз синфи 9 аз таҳсил боздошта ба шавҳар медиҳанд». Ин хурофот аст, ин духтар пагоҳ модар мешавад ва агар модар бесавод бошад, миллат дар оянда бесавод мемонад. Ҷаноби олӣ дуруст қайд карданд, ки «ҳар чи қадар фарзандони шумо, босавод бошанд, касбу ҳунар аз худ кунанд, забонҳои хориҷӣ аз худ кунанд, дар ҷомеа озодона ва фаъолона фаъолият кунанд, ҳамон қадар падару модарон аз фарзандони худ кӯмак мегиранд, фарзандон ёрдамчии ҳақиқии ояндаи онҳо мешаванд».

Сеюм, Ҷаноби олӣ ҷашни Нарӯзро ҳамчун ҷашни покию озодагӣ мисол оварда, таъкид намуд, ки: «мо бояд на фақат хонаи худро тоза нигоҳ дорем, балки ҳавлию кӯча, маҳаллу деҳа ва шаҳри худро ҳамеша тоза нигоҳ дорем ва фарҳанги баланд дар ин масъала дошта бошем. Мо бояд маданияти баланди шаҳрдорӣ дошта бошем!». Ин анъанаи ниёгони мо буд, ки ҳар рӯз субҳи барвақт хеста то баромадани офтоб, бояд хонаю ҳавлӣ, раҳравҳою кӯча тоза озода руфта бошад, то ки мабодо офтоби оламоро барояду дар рӯ ба рӯяш ифлосие афтад. Ин оини қадими меҳрпарастии ниёгонамон буд ва ин оин то кунун дар бисёр мавзеҳои Бадахшон боқӣ мондааст.

Чорум, суханони Ҷаноби олӣ, хамеша нисбати модар беҳтарин суханон барои ҳар як инсон ҳастанд. Дар қадршиносии модар- волидайн Ҷаноби олӣ барои ҳар яки мо ҳамеша беҳтарин намуна аст.

Панҷум, таъкид доштан аз проблемаҳои глобалии ҷаҳон (рақобати кишварҳои абарқудрат, аз нав тақсимкунии ҷаҳон, бо суръат афзоиши ёфтани яроқу аслиҳасозӣ, таъкидӣ гуруснагӣ ва ғайра) моро водор мекунад, ки мо бояд ба оянда омода бошем «пагоҳ моро чӣ интизор аст, ягон кас пешгӯи карда наметавонад».

Шашум,  сухани Ҷаноби олӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомали Раҳмон дар он хусус, ки «Ҳар ҷо ки наравед ба миллату давлати худ хиёнат накунед!» беҳтарин шиор барои тоҷикони бурунмарзӣ ва умуман барои ҳар як тоҷик аст, зеро ки хиёнат яке аз манфуртарин хислати иносонӣ аст ва маънояш ба ҷуз ватанфурӯшӣ чизи дигаре нест.

Ҳафтум, ман ҳамчун муаррих-муҳаққиқ, омӯзгори фани таърих, солҳост, ки масъалаи ҳифз, эҳё, тарғибу ташвиқ ва ба оламиён муаррифӣ кардани ёдгориҳои таърихӣ-фарҳангӣ  дар мисоли Бадахшон ба миён мегузорам ва ташкил шудани Агентии ҳифзи мероси таърихию фарҳанги бароям беҳтарин хушхабари солинавӣ аст.

Муборак бошад Паёми навбатӣ ва соли нав бо комёбиҳои нав ба нав ба кулли мардуми шарифи тоҷик.

 

А. Шоинбеков, мудири шуъбаи таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ИИГ ба номи академик Б. Искандарови АМИТ.

Муфассал ...

Азорабеков Сардорбек рўзи мавлуд доранд.

Имрўз яке аз чеҳраҳои шинохтаи илм, номзади илмҳои филологӣ, ходими калони илмии шуъбаи фолклор ва адабиёти Бадахшони Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б. Искандарови АМИТ Азорабеков Сардорбек рўзи мавлуд доранд. Ба ин муносибат аҳли кормандони Институти номбурда устоди гиромиро муборакбод намуда, барояш сиҳату саломатӣ, умри дарозу ризқи фароз, неруи тоза ва дастовардҳои навро таманно медорем. Дар фаъолияти илмиатон комёбиҳои нав ва фатҳи қуллаҳои баландтаринро орзу дорем. Бигзор, ҳамеша солиму сарбаланд ва фирўз бошед!

Муфассал ...

ТАФАККУРИ НАВОВАРОНА ВА РУШДИ ХУДШИНОСӢ (чанд ҷумла дар рӯзи таваллуди профессор Варқа Дӯстович Охонниёзов)

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   

       Ҳар сол ният мекунам, то дар рӯзи зодрӯзи устод Варқа Дӯстович чанд калимаро бо риштаи муҳаббат дӯзам ва лоақал як аз сад хизмаҳои ӯро барои илм ва барои шахсан худам баён намоям, мутаассифона, серкорӣ баҳона, аммо норасоии баёну нотавонии қалам асос мегарданду муддатҳост, ки ин нияту орзӯро ба зодрӯзҳои баъдина вогузор мекунам. Имрӯз худро хеле нороҳат эҳсос кардам, зеро 30 сол мешавад, ки бо устод Варқа Дӯстович шиносоӣ дорему ҳарчанд ин шиносоӣ аз зинаи шогирдиву устодӣ то ба мақоми дӯстиву бародарӣ расида бошад ҳам, ҳанӯз ҳам ҳаққи шогирдиямро бо сипосномае напардохтаам. Сӣ сол пеш, сентябри соли 1993 дар курси якуми факултаи таъриху филология таҳсиламонро оғоз намудем ва аввалин дарсу аввалин имтиҳону аввалин баҳоро аз устод гирифта будам. Баҳои аъло гирифтан аз фанни назмшиносӣ бо имзои устод Варқа Охониёзов Дӯстович равзанаи тасаввурамро васеъ ва андешаи аълохониро дар майнаам пазонд. Имрӯзҳо ҳеч тасаввур карда наметавонам, ки устод ҷавони 28 сола буданд ва ин қадар ваҷоҳату шаҳомат доштанд. Ҳам акнун метавон хулоса кард, ки агарчанд китоб сарчашмаи илму дониш аст, аммо ба ирсӣ будани тафаккури илмӣ эътимод зиёдтар мегардад.

     Насли он солҳо, махсусан филологҳо, агар дар боби яке аз беҳтарин ва донишмандтарин муаллимон сухане ба забон оваранд, ба ҳақ, номи устод Варқа Дӯстович дар садри ин мақом қарор мегирад. Ҷавондокторони илм аз мутаассилини солҳои навадум Абдулназарзода Абдулназар, Отамбек Мастибеков, Назархудо Дастамбуем, Дагихудо Дагиев, Вафо Навкаров, Султонбек Ақсақолов, Сафина Абодуллоева ва даҳҳо номзадони илми дигар дурустии ин суханро тасдиқ мекунанд, ки маҳз тарзи муносибату муошират ва бархӯрди хосса бо донишҷӯёну такя ба усули омӯзиши ҷадид таҳаввули тоза дар равиши тарбияту таълим падид оварда, дар доираи танги кӯҳсори дур аз марказ ҷаҳонбинии филологии донишљўёнро васеъ, муҳаббатро ба ин риштаи муҳим гарм ва дар ибтидои таъсиси Донишгоҳи давлатии Хоруғ ба номи М.Назаршоев васоиле фароҳам сохт ва ҷастгоҳи устоди донишгоҳиро чунон баланд бардошт, ки сазовортарин адабиётшиносону забоншиносон ба ин даргоҳи илму маърифат ҷалб гардиданд.

      Тарк кардани донишгоҳ ба иллати кӯчидан ба пойтахти кишвар зарбаи сахте ба риштаи филология буд ва бояд иқрор шуд, ки ин факулта то ба ҳол аз ҳамон эътибору эътироф бенасиб аст. Ҳарчанд профессор Варқа Дӯстович зоҳиран аз ин Донишгоҳ берун шуданд, аммо асари мустақими нақши ӯ ва таълими ӯ дар ёди тамоми шогирдон ҳамчунон зинда ва боқӣ аст ва шахсияташро ҳанӯз ҳам меситоянд.   

      Устод Варқа Дӯстович дар баробари он ки муаллими комилу камназиранду дар фазоили ахлоқӣ каммонанд, олими соҳибназар мебошанд. Мавсуф мақолаҳои мутааддиди илмӣ ва асарҳои пурарзиш дар мавзуоти мухталифи риштаи адабиётшиносӣ таълифу нашр намудааст, ки дар ниҳояти устодӣ танзим шудаанд. Ҳосили ҳавсала, ишқ ва алоқаи шадиди устод ба адабиёти гузаштаву муосири тоҷик асарҳои зерин ҳастанд, ки то ба имрӯз аз нӯги қалами ӯ таровидаанд: “Берангӣ - хосияти Офаридгор” (2010), “Мафҳум ва рамзи рангҳо дар назми классикии форсии тоҷикӣ” (2010), “Нодир Шанбезода ва адабиёти муосири тоҷик” (2012), “Пайдоиш ва ташаккули шеъри муаллифӣ ба забонҳои помирӣ” (2017), “Таърихи адабиёти форсии тоҷикӣ дар Бадахшон” (2022), “Таҳаввули адабиёти Бадахшон  дар замони Истиқлол” (2023).

    Профессор Варқа Дӯстович аз нахустин адабиётшиносони тоҷик мебошад, ки равзанаи баҳс ба рӯи мавзуи ранг ва мафҳуму рамзи он дар назми классикии форсии тоҷикӣ кушудаанд. Бояд изҳор дошт, ки масъалаи рамз ва мавқеи ранг дар адабиёти классикии форсии тоҷикӣ ба ҳайси пажӯҳиши алоҳидаи мураттаб танҳо дар асарҳои профессор Варқа Дӯстович “Берангӣ - хосияти Офаридгор” ва “Мафҳум ва рамзи рангҳо дар назми классикии форсии тоҷикӣ” дида мешавад ва то ба имрӯз на дар илми адабиётшиносӣ ва на дар илмҳои равоншиносии тоҷик мавриди таҳлили назари пажӯҳишгарон қарор дода шудааст. Ҳангоми баррасии масъалаҳои дар ин ду асари фавқуззикр баёнёфта, кас ба чунин хулоса меояд, ки чӣ қадар асрори нокушуда дар самти дарки афкори гузаштагони мо ҳанӯз вуҷуд дорад ва чӣ миқдор аз онро метавон бо кушодани розу рамзи рангҳо ба даст овард. Дар пешгуфторе ба унвони “Заминаи нави баҳси илмӣ”, ки барои асари “Берангӣ - хосияти Офаридгор” соли 2010 навиштаам, низ таъкид гардидааст, ки масъалаи мавриди баҳси ин ду асар омӯзиши рамзи рангҳоро дар таърихи тамаддун, хоса адабиёти тоҷик ҳамчун рушди афкори фалсафиву зебопарастии мардумони ориёиасл, ба тариқи аз сода ба мураккаб, пешниҳод ва муаррифӣ менамояд. Муаллиф таҳлили рамзи навъҳои ранг дар таърихи тафаккури ақвоми эрониасл ва дастрас намудани мафоҳими онҳо барои хонандагон ва махсусан, насли наврасро яке аз муҳимтарин воситаҳо барои пешбурди ҷомеаи навини тоҷик ва рушди дарки худшиносӣ медонад. Аз хулосаҳои алоҳидаи ҳар қисмати ин асар бармеояд, ки таҳлили муносибати табақаҳо, гурӯҳҳо ва доираҳои адабӣ дар муддатҳои муайяни таърихӣ ба рангҳо ва мафоҳими рамзии онҳо боиси кушоиши гиреҳбандҳои илмҳои дигар, амсоли таърих, фалсафа, зебошиносӣ, одамшиносӣ, равоншиносӣ, санъаткорӣ, забону адабиётшиносӣ мегардад. Ба изҳори Варқа Дӯстович рамзи рангҳо дар осори адибони классикии форсии тоҷикӣ ифшогари дарк ва фаҳмҳои равонии онҳост. Аз ин рӯ, таҳлили масъалаи мазкур барои илми равоншиносӣ ва аниқ намудани афкори ҳаётшиносии ин ё он давра маводи арзишмандро пешниҳод мекунад. Профессор Варқа Охонниёзов бо баёни муҳимтарин масоили баҳс барои мавзуи зикршуда ва роҳнамоии шогирдон барои давом додани ҳалли ҳазорҳо масъалаи дигар вобаст ба мафҳум ва рамзи рангҳо дар адабиёт дари мактаби рангшиносӣ дар адабиётро ба рӯи муҳаққиқону ҳаводорони минбаъда кушода, роҳро ҳамвор намудааст.

       Устод Варқа Дӯстович яке аз шоирони ширинсухан ба забони шуғнонӣ мебошад. Баҳс дар бораи ҳунари шоирии устод ин ҷо бамаврид нест, аммо ба як ҷумла метавон хулоса кард, ки Варқа Дӯстович дар ин самт ягона шогирди сазовори устод Нодир Шанбезода буда, шоириро ба ин забон аз як ҳунари пӯшида ба муносибати амалӣ бо дигар шаклҳои ҳаёти ҷамъиятӣ пайванд дода, дар байни садҳо шоирони ба забонҳои маҳаллӣ таълифнамуда ҳанӯз ҳам ягонаест, ки шеъри ӯ бе имзояш баёнгари қудрати тахайюлаш мебошад.

       Устод Варқа Дӯстович дар масъалаи тадқиқу таҳлили анвои мухталифи каломи бадеӣ ба забонҳои помирӣ асари алоҳида таълиф намуда, заминаҳои пайдоиш ва омилҳои устуворшавии шеъри муаллифиро ба ин забонҳо муайян намудааст. Монографияи “Пайдоиш ва ташаккули шеъри муаллифӣ ба забонҳои помирӣ (дар мисоли гурӯҳи забонҳои шуғнонӣ-рӯшонӣ)” аз нахустин таҳқиқоти ҷиддии илмиест, ки ба ин мавзуъ ихтисос дода шудааст. Муаллиф дар бахши аввали ин асар заминаҳои пайдоиши шеъри таълифӣ ба забонҳои маҳаллиро мавриди пажӯҳиш қарор дода, пас аз баррасии назми шифоҳии помиризабони Бадахшон ва пардохтан ба таҳлили вижагиҳои сабкиву адабии намунаҳои фолклорӣ, дар қисмати охирони боби аввал перомуни мавқеъ, мақом ва манзалати адабиёти форсии тоҷикӣ дар Бадахшон сухан ронда, нақши боризи назми тоҷикӣ дар ҳаёти маданӣ-адабии мардуми Бадахшонро таъкид ва таъсири мустақими он ба ашъори таълифии помиризабонро баръало муайян намудааст.  Бахши аввали боби дуюми асар ба омилҳои пайдоиши шеъри муаллифӣ марбут буда, муаллиф пас аз баррасии мавзуи мазкур дар бахши дуюм ҳолу фаъолияти эҷодии нахустин таълифгарони шеъри помиризабонро ба риштаи таҳлил мекашад. Дар бахшҳои сеюму чаҳоруми ин боб вижагиҳои калом, хусусиятҳои жанрӣ ва масъалаҳои поэтикаи назми таълифӣ ва мазмуну мундариҷаи ин ашъор ба ихтисор муаррифӣ гардидааст.

      Профессор Варқа Дӯстович асари алоҳида ба шарҳу баррасии фаъолияти давлативу эҷодии яке аз пурмаҳсултарин шоирону донишмандони адабиёти муосири тоҷик - Нодир Шанбезода бахшидааст. Китоби “Нодир Шанбезода ва адабиёти муосири тоҷик” нахустин асарест дар адабиётшиносии муосири мо, ки ба таври ҷомеъ ва куллӣ ба баррасии муҳимтарин масъалаҳои илми адабиётшиносӣ, таҳлили дурусту беғаразонаи адабиёти даврони Шӯравӣ, хизматҳои Нодир Шанбезода барои адабиёти тоҷик ва ҷомеаи он замон ва таъкиди арҷгузории аниқу беғаразона ба ҷойгоҳи ин шахсияти маъруф дар таърихи фарҳанги муосири мо ихтисос ёфтааст.

          Дар солҳои охир устод Варқа Дӯстович ба таҳқиқи таърихи адабиёти форсии тоҷикӣ дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон машғул буда, аз ҷумла асари “Таърихи адабиёти форсии тоҷикӣ дар Бадахшон” аз муҳимтарин таълифоти солҳои охир маҳсуб меёбад. Ба таъкиди муаллифи асар маҳз адабиёти форсии тоҷикӣ тафаккури бадеӣ ва андешаи зебоишиносии сокинони ин сарзаминро ташаккул дода, бо вижагиҳои мундариҷавию шаклии худ аз дигар манотиқ фарқ дорад. Дуруст аст, ки имрӯз омӯзиши ҳаматарафаи таърихи адабиёти форсии тоҷикӣ дар ин минтақа боиси дарки пурраи аҳаммияти он дар ташаккули ҳувияти миллӣ ва худшиносии фардии сокинони он гардида, мавқеи адибони Бадахшон дар рушду нумӯи адабиёти муосири тоҷик мунсифона нишон дода мешавад. Муаллифи асар бо такя ба навиштаҳои таърихии мутанаввеъ ва манобеъву заминаҳои мухталиф ба яке аз марказҳои куҳан будани Бадахшон таъкид дошта, навиштаҳои аз садаи ҳафтуми мелодӣ то гузоришҳои қарни бистро таҳлил ва бар авзои таърихиву ҷуғрофиёӣ ва фарҳангии Бадахшон равшанӣ меандозад. Ин асар имрӯз ба ҳайси муҳимтарин сарчашмаи илмӣ дар шинохти этимологияи Помиру Бадахшон, ки бар бунёди асноду мадорик устувор гардидааст, шинохта шуда, мансубияти милливу махсусиятҳои фарҳангии маскунони Бадахшонро баррасӣ ва зарурату мушкилоти омӯзиши таърихи пайдоиш ва таҳаввули адабиёти форсии тоҷикӣ дар Бадахшонро нишон ва ҳамчунин сарчашмаҳои интишори адабиёти мазкур дар ин минтақаро баён менамояд ва ба илова,  ба шеваи бисёр ҷолибу хонданӣ таълиф ёфтааст.

            Чанд рӯз пеш як асари дигари устод Варқа Дӯстович, ки таълифи он бисёр муҳим ва саривақтӣ ҳисобида мешавад, мусаммо ба “Таҳаввули адабиёти Бадахшон дар даврони Истиқлолият” мебошад. Ин асар аз нахустин иқдомот дар омӯзиши адабиёти навини тоҷик дар замони соҳибистиқлолӣ ба шумор рафта, ба қисмати адабиёти тоҷик дар ҳудуди Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ихтисос ёфта, бори аввал мавзуъҳои адабиёти навини тоҷик, ки ба Истиқлолияти давлатӣ ва Ваҳдати миллӣ марбут ҳастанд, ба баррасии илмӣ кашида мешаванд. Пажӯҳиши мазкур аз се бахши аслӣ ташкил шудааст, ки дар он ҷойгоҳ ва ҳадафи мафоҳими Истиқлол ва Ваҳдат, муқаддасоти давлатӣ, арзишҳои миллӣ, таҳаввулоти иқтисодию фарҳангӣ, футуҳот ва бузургтарин сукунатгоҳҳо, тағйири симои шаҳрҳову рустоҳо ва монанди он дар адабиёт, ба вижа дар шеъри шоирони Бадахшон, ба таври комил ва ҷомеъ мавриди таҳлил қарор гирифтааст. Бахши аслии таҳқиқ ба шарҳ ва тамҷид аз мавқеият, мақом, тасвири шахсият ва фидокориҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Раҳбари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар фароянди халоқият ихтисос дорад, ки дар шеъри шоирони Бадахшон инъикос ёфтааст.

            Профессор Охонниёзов Варқа Дӯстович дар доираҳои илмии ҷумҳурӣ олими шӯҳратёфта аст ва ниёз ба муаррифӣ надорад. Қасди мо аз ин чанд ҷумла на муаррифии осори таълифнамудаи устоду на таърифи шахсияти ӯ аст, балки хитоб ба худам, ки ҳар як асари арзишмандашонро бояд хонду ба алоҳидагиву ба ҷиддият баррасӣ кард. Аз ин рӯ, баҳс дар бораи осори илмиву ашъори ӯ фурсати зиёд мехоҳад ва бо ин чанд ишораи кӯтоҳ ба фаъолияти эҷодии устод Варқа Дӯстович метавон хулоса кард, ки мавсуф яке аз пуркортарину донишмандтарин олимони муосир аст ва ҳарчанд дар камоли эҷодию офарандагӣ қарор дорад, бо таълифоти то ҳол кардааш дар илми адабиётшиносии тоҷик асари амиқ аз худ ба ҷой гузошта, бо тарбияи шогирдоне, ки зери роҳбариву роҳнамоии ӯ корҳои илмиашонро дифоъ намудаанд, соҳибмактабе аст шинохташуда ва имрӯз ба арзиши қаламиву фикрии худ дар таҳаввули осори илмии муосир аз пешгомон маҳсуб меёбад.

            Устод Варқа Дӯстович имрӯз зодрӯз доранд. Дуоямон ин аст, ки он вусъати фикру баландпарвозии андешаеро, ки Ҳақтаоло ба ӯ арзонӣ доштааст, то ба сад ҳамроҳӣ бикунанд ва роҳи умрашон ҳамеша ҳамвор, осмони сарашон пурситораву равшан ва рӯзгорашон пурбаракат бимонад.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         ҚАЛАНДАРИЁН Ҳоким Сафар

 

 

         

 

 

 

 

         

     

             

   

 

 

      

 

 

 

 

Муфассал ...