Исми Нисормамад Шакармамадовро борҳо аз устодони донишгоҳиям мешунидам, вале нахустин дидорбинии ман бо устоди зиндаёд моҳи августи соли 1990 рух дода буд. Дар ҳамин сол ман Донишгоҳро хатм карда будам ва дар он замонҳо анъана ин буд, ки муассисаҳои илмӣ, донишкадаҳо ва донишгоҳҳои олӣ ба таври пешакӣ ба донишгоҳҳои дигар мактубҳои дархостӣ баҳри ҷалби мутахассисони ҷавон мефиристоданд. Ман, дар қатори дигар бародарону хоҳарони бадахшонӣ, кайҳо зери назари устод Додхудо Карамшоев қарор гирифта будам, зеро ҳамагӣ як сол пеш, яъне соли 1989 шуъбаи помиршиносии назди Институти забону адабиёти ба номи устод Рӯдакиро ба маркази маъмурии ВМКБ – ш. Хоруғ кӯчонда буданд ва ин шуъба ҳам моил ба ҷалби мутахассиони ҷавон буд.

     Устод Карамшоев, ки пешакӣ бо ӯ шиносоӣ доштам, ин пешниҳодро бароям карда буданд. Банда, ки мисли аксари бачаҳои кӯҳистон азм доштам то ба деҳа баргардам ва модари яккаву танҳоямро ҳамроҳ бошам, аз ин пешниҳод қаноатманд будам. Аммо, пас аз ҳимояи рисолаи хатми Донишгоҳ маро ба аспирантура тавсия доданд. Бар замми ин, чанд рӯз пас аз дифои рисолаи хатм, устодамон Мукаррама Набиевна Қосимова, ки роҳбарии кафедраи забони тоҷикии факултетро ба уҳда доштанд, маро ба кафедра даъват намуда, изҳор карданд, ки Донишкадаи Самарқанд аз факултети мо дархости мутахассисони ҷавон намудаст, чӣ шавад агар ман розигиамро барои ин кор диҳам. Бадеҳист, ки ман сарпечӣ кардам ва иснод бар танҳо будани модарам дар деҳа овардам.

      Алқисса, роҳхате, ки ба ман дода буданд, бояд ба шањри Хоруғ ба ҳайси муаллими забон ва адабиёти тоҷики мактаби рақами 1, ба қавле мактаби аэропорт, равам. Ҳангоме ки ба Хоруғ омадам, боз ҳам устод Карамшоев миёнрав шуданд ва бо раёсати маорифи вилоят маслиҳатҳо карда, роҳхати маро лағв карданд ва ман ҳамчун лабаранти калони шуъбаи помиршиносии Базаи помирии Академияи илмҳои Тоҷикистон ба фаъолият оғоз намудам. Ана дар ҳамин ҷо миёни устодон Карамшоев ва Шакармамадов роҷеъ ба самти фаъолияти банда баҳс ба миён омад, яъне ман бояд ба кадом равия - забон ё фолклор ҷалб шавам. Албатта, устод Карамшоев шавқи маро ба адабиёт ва шеършиносию шеъргӯӣ, хосса эҷоди шеър ба забонҳои маҳаллӣ, ки аллакай дар он то ҷое шуҳратёр ҳам будам, медонист ва ба осонӣ маро таслими устод Шакармамадов намуд. Аз тақдир ва аз устод Карамшоев андар ду ҷаҳон миннатдорам, ки маро ба дасти шахсе чун Шакрамамадов Нисормамад супориданд. Ман аз он кас натанҳо илм, ҳамчунин одамгариро омӯхтам.

      9 - уми сентябри соли 1991, бо ба даст овардани истиқлоли давлатӣ ва миллӣ, Институти илмҳои гуманитарӣ низ ифтитоҳ гардид ва самтҳои фаъолияташ афзуд. Аз ҷумла, шуъбаҳои забонҳо ва фолклору адабиёт ба таври мустақил фаъолият кардан гирифтанд. Баракат ва файзи шуъбаи фолклору адабиёт устод Шакармамадов буданд. Банда ифтихори онро дорам, ки нахустин шогирди устод будам ва зери роҳбариву роҳнамоии бевоситаи он кас ҳам рисолаи номзадӣ ва ҳам рисолаи докториамро кор карда дифоъ намудам. Дар радифи камина, устод шогирдони болаёқаттареро мисли марҳум Гулнисои Ризвоншо (номзади илмҳои филологӣ), Ҳайдармамад Таваккалов (докторанти Донишгоҳи давлатии Хоруғ), Нуриҷаҳон Қурбонхонова (номзади илмҳои филологӣ, мудири шуъбаи фолклор ва адабиёти ИИГ АМИТ), Ориф Шакармамадов (номзади илмҳои филологӣ) ва даҳҳо магистрону аспирантонро ба камол расонд.

      Яке аз хислатҳои наҷиби устод ин буд, ки он кас шогирдонро пойбанди хеш намесохт, балки ба қавле, дасташонро дар илми фолклоршиносӣ рост карда, онҳоро ба устодону муҳаққиқони дигар месупорид. Новобаста аз он, ки ин шогирдон таҳти роҳбарии кадом олиму муҳаққиқ рисолаҳошонро дифоъ намуда ба ҷодаи илм раҳсипор мешуданд, онҳо нахуст тарбияи мактаби фолклоршиносии устодро мегузаштанд.

     Воқеъан, Шакармамадов Нисормамад олими соҳибмактаб буданд. Риштаи илмро аз даст надодан ва тавассути эҷоду тарбия ба вуҷуд овардани мактаби фолклоршиносии Бадахшон дар замон ва дар муҳите, ки устод ба сар мебурданд, хеле мушкил буд. Ҳангоме ки устод Шакармамадов ҳамчун олими комил ва пухта ба воя расиданд, дар кишвари азизамон бесарусомониҳо ба вуқуъ пайвастанд ва дар як муддати муайян илмро силоҳ иваз намуда буд. Бовуҷуди ин, шахсиятҳое чун устод Нисормамад нагузоштанд, ки занҷири илми тоҷик канда шавад ва завол ёбад.

       Муҳаққиқ Нисормамад Шакармамадов инсоне буданд ба зоҳир хоксор, вале ба ботин пурҷӯши ташнаи илм. Ӯ бо заҳматҳои бемислаш дар раддаи аввали фолклоршиносони тоҷик ҷой гирифтааст. Ба қалами ӯ то 300 мақолаи илмӣ ва илмӣ-оммавӣ мансуб буда, монографияҳо ва маҷмуи мақолаҳои барои илми филологияи тоҷик пешниҳодкардаи ӯ: “Назми халқии Бадахшон” (Душанбе: Дониш, 1975), “Даргилик – жанри махсуси фолклор” (Душанбе: Адиб, 1992), “Сурудҳои тӯии Помир” (Хоруғ, 1993), “Бадахшон - дар масири таърихи тамаддуни умумибашарӣ” (Душанбе: Дониш, 2007), “Остонҳо - осори таърих ва фарҳанги мардум (Хоруғ: Логос, 2011), “Оинҳои наврӯзӣ дар Бадахшон” (Душанбе, 2012) аз нодиртарин осори таҳқиқӣ дар илми фолклоршиносӣ ба ҳисоб мераванд.

     Чанд муддат пештар, банда бо маҳсули сафарҳои ду нафар намояндаи кишвари Лаҳистон Б. Белкевич ва З. Блайет ба Тоҷикистон ва пажӯҳишҳои онҳо тавассути интернет шиносоӣ пайдо намудам. Ин пажӯҳиши онҳо асосан ба фолклор ва махсусан зиёратгоҳҳои ҳудуди Бадахшони Тоҷикистон иртибот доштанд ва бадеҳист, ки бе зикри исми устод онҳо ноқис мебуданд. Боз ҳам, мушк он, ки худ бибӯяд на он ки аттор бигӯяд ва ман аз зикри ном ва хизматҳои ин симои бузурги илми тоҷик дар пажӯҳишҳои олам ифтихор кардам.

      Хислату рафторе, ки устод доштанд, аз ҳазор яктоаш мансуби мо нест. Яке аз хислатҳое, ки устод Шакармамадов ҳамчун олими асил ва пухтакор аз худ нишон медод, дақиқ, тозакор ва аз рӯи виҷдон оғозу анҷом бахшидани ҳар амале, ки пеша менамуд, буд. Муносибати поквиҷдонона дар кори таҳқиқ яке аз талабот ба кори илм мебошад, ки барои Нисормамад Шакармамадов хислати азалӣ маҳсуб мешуд. Ӯ намунаи ибрат барои ҳамаи мо дигарон, ки шогирд ва пайравонашон ҳастем, дар роҳи илми воқеӣ ва таҳқиқи ҳақиқӣ буд.

     Соли 1910 рисолаи докториамро омода намуда барои таҳриру тавсия ба устод фирситодам. Тавсияҳо ва пешниҳодҳое, ки аз устод гирифтам, воқеъан арзиши илмии корамро тақвият доданд. Устод маслиҳату тавсияҳояшро бо чунон як муҳаббате дар шакли мактуб изҳор дошта буданд, ки тасвираш мушкил аст. Ният аст, ки роҷеъ ба он мактуби пур аз муҳаббат ва садоқати устод, ки боз ҳам шоҳиди инсони наҷиб буданаш аст, дар вақтҳои наздик як мақоларо таҳия кунам. Дар ин ҷо бошад, аз охирин дидорбинӣ бо устод ёдовар мешавам, ки ҳам бароям ширин ва ҳам талх аст.

       Бо устод дар тамос шудам ва барои ширкат дар раванди дифои рисола он касро даъват кардам. Гуфтанд, ки тоқати роҳи Хоруғ-Душанберо надорад. Гуфтам, тавасути ҳавопаймо биёед, гуфтанд, фишори хун баъзан ҳуҷум мекунад ва гумон аст, ки баландиро тоб оварда тавонам. Зиқ шудам, вале боз ҳам саломатии устод бароям қиматтар аз ҳузурашон дар раванди дифоъ буд. Аммо дили меҳрубон ва хайрхоҳии устод ӯро нагузоштанд, ки дар чунин рӯзи барои ҳардуи мо муҳим ӯ дар Хоруғ бошаду ман дар Душанбе.

       Омаданд, бо мо буданд, чанд рӯзи дигар ҳам ҳамроҳ чойнӯшӣ кардем. Раванди дифои камина сари забонашон буд ва касеро медид, фақат аз ҳамин ҷода сухан мекард. Баъдтар ҳам дӯстон бо ҳазл мегуфтанд, ки устод Нисормамад гӯё дар Душанбе ба ҷуз аз дар дифои рисолаи шумо будан, дигар ҷое нарафта бошанд; фақат дар ҳамин бора сухан мегӯянд.

Пас аз он вақт дигар дидани устод ба ман муяссар нагардид ва ҳамагӣ баъд аз 5 моҳ хабари марги нобаҳангомашон расид...

Имрӯз бояд устоди зиндаёди мо 90-умин баҳори умрашонро паси сар меандохтанд, вале афсӯс ин санаро мо бе ӯ қайд мекунем. Агар худашон мебуданд, боз чӣ қадар осорро таҳия ва чӣ қадар шогирдро дар ҷодаи илм роҳнамоӣ мекарданд.

Дар ҳар сурат, ному осори устоди азиз Нисормамад Шакармамадов намирандаанд!

Руҳашон орому манзили охираташон обод бошад!

     Бо ифтихори бузург ва эҳсоси масъулияти баланди илмӣ, аз санаи 12 то 16 июни соли 2025 дар Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Баҳодур Искандаров як маросими муҳими илмӣ баргузор гардид. Ин рӯз барои донишҷӯёну омӯзгорон ва тамоми кормандони муассиса ба як рӯзи таърихӣ табдил ёфт.

     Ҳимояи рисолаҳои магистрӣ — қадами устувор ба самти илм ва таҳқиқот

    Дар ин рӯз, магистрантони боистеъдод рисолаҳои илмии худро дар сатҳи магистрӣ бо маҳорати баланди таҳқиқотӣ ва маҳорати суханронӣ ҳимоя намуданд. Ҳар як ҳимоя бо таҳлилҳои амиқ, далелҳои илмӣ ва тавсияҳои муҳими амалӣ муаррифӣ гардид, ки нишонгари сатҳи баланди омодагӣ ва ҷаҳонбинии васеи донишҷӯён ба шумор мерафт.

     Мавзӯъҳои рисолаҳо фарогири масъалаҳои муҳимми иҷтимоӣ, таърихӣ, фарҳангӣ ва забоншиносӣ буданд, ки бозгӯи нақши муассири донишҷӯёни мо дар таҳлили воқеиятҳои замони муосир мебошанд. Аз таърихи маҳалҳо то таҳаввулоти забонӣ, аз масоили иҷтимоӣ то фалсафаи классикӣ — ҳамаи ин мавзӯъҳо бо ҷидду ҷаҳд мавриди омӯзиш қарор гирифтанд.

      Ҳимояи рисолаҳои магистрӣ дар муҳити илмию таҳқиқотии пурмасъулият баргузор гардида, ҳайати комиссияи давлатӣ аз устодони пуртаҷриба ва муҳаққиқони варзида иборат буд. Онҳо бо диққати том ба муҳтавои рисолаҳо, услуби таҳқиқотӣ ва қобилияти аналитикии магистрантон баҳогузорӣ намуданд.

     Ҳамзамон дар санаи 16 июн, зинаи докторантони PhD низ аз имтиҳонҳои давлатӣ бомуваффақият гузаштанж. Баромад ва ҷавобҳои илмии донишҷӯён нишон доданд, ки муҳаққиқони ҷавон бо таҷрибаи мустаҳками илмӣ ва ҷаҳонбинии васеъ ба таҳқиқоти оянда омодаанд. Ин комёбӣ нишон медиҳад, ки мактаби илмии Институт ба рушду тавсеаи илмҳои гуманитарӣ саҳми назаррас дорад.

       Ин рӯйдод на танҳо дастоварди шахсии магистрантону докторантҳо, балки натиҷаи заҳматҳои шабонарӯзии ҳайати омӯзгорӣ ва муҳити илмиву академии Институти мо мебошад. Ҳар як устод, роҳбари илмӣ ва корманди дастгирии таълимӣ дар омода сохтани ин мутахассисони ҷавон саҳми беандоза гузоштааст.

      Роҳбарияти Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Баҳодур Искандаров ҳамаи хатмкунандагон, муаллифон ва роҳбарони рисолаҳои магистрӣ, инчунин муҳаққиқони дараҷаи PhD-ро бо ин дастоварди илмӣ табрик гуфта, дар роҳи минбаъдаи таҳқиқоти илмӣ ва фаъолияти касбӣ барору комёбиҳои нав орзу мекунад!

 

     Ваҳдати миллӣ санги асос, таҳкурсӣ ё зербинои давлат аст, ки дар он некӯаҳволӣ ва шукуфоии ҳар як давлат ё кишвар сохта мешавад. Ин на фақат як мафҳуми абстракт аст, балки як нерӯи зинда аст, ки мардумро дар як сарзамин ба ҳам меорад, онҳоро дар гирди арзишҳо, ҳадафҳо ва орзуҳои муштарак муттаҳид мекунад. Ваҳдати миллӣ бо бартараф кардани тафовутҳо дар забон, фрҳанг, эътиқоду мавқеияти иҷтимоӣ аҳолиро ба ҳам мепайвандад ва ба рушди ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкориҳо мусоидат мекунад. Агар аз ин мафҳумҳо бештар бароем, Ваҳдати миллӣ купрукест, ки гузашта, ҳозира ва ояндаро мепайвандад ва эстафетаи анъанаҳо, таҷрибаҳо ва орзуву ормонҳоро ба наслҳои нав мерасонад.

     Маҳз дар шароити Тоҷикистон, ки давлате хеле ҷавон аст ва соҳибистиқлолии худро пас аз даҳсолаҳои ҳукмронии давлати Шӯравӣ ба даст овардааст, аҳаммияти ваҳдати миллӣ хосатан муҳим ба назар мерасад. Дар солҳои душвори ташаккулёбӣ, вақте ки кишвар бо озмоишҳои ҷанги шаҳрвандӣ ва нооромиҳою мушкилоти иқтисодӣ рӯ ба рӯ мешуд, танҳо хоҳишу ормони ваҳдат ба риштаи наҷотбахш табдил ёфт ва бо талошҳои беҳамтои Роҳбари давлат халқи тоҷик тавонист бар зидди ин монеаҳо устувор истад ва минбаъд роҳи эҳёи миллӣ ва муттаҳидиро ҷустуҷӯ намояд, ки дар натиҷа тавонист ба ваҳдати устувор ноил гардад. Аз он замон, мардуми кишвар бо эҳсоси масъулияти зиёд ва ниятҳои нек кӯшиш намуд, ки ба бунёди ҷомеаи ободу ҳуқуқбунёд, субот ва рушди устувор дар роҳи ташаккулёбӣ идома диҳад, то наслҳои оянда дар фазои осоишта ва шукуфо зиндагӣ намоянд.

Чанд нуқтаи муҳимми нишондиҳандаи он ки ваҳдати миллӣ барои Тоҷикистони ҷавон махсус ва муҳим мебошад, бояд барраси карда шаванд:

     Аввалан, ваҳдати миллӣ кафили бечунучарои яонагии мавҷудияти давлат мебошад. Дар шароити ҷаҳонишавӣ, ки таҳдидҳо ба амният, ноустувории геополитикӣ ва афзоиши терроризму экстремизм хоси он аст, муҳим аст, ки ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон, аз хурд то бузург худро як ҷузъи ҷудонашавандаи ин миллат эҳсос кунад. Танҳо дар ин ҳолат давлат метавонад ба ҳама гуна кӯшишҳои нооромкунӣ, ҳимояи марзҳо ва мустақилияти худ муқовимат кунад. Вақте ҳамаи табақаҳои ҷомеа, аз сокинони деҳот то шаҳрҳо бо ҳисси умумии ватандӯстӣ ва садоқат ба Ватан муттаҳид мешаванд, ин ба таҳкими суботи сиёсӣ, ҳамоҳангии иҷтимоӣ ва амнияти миллӣ мусоидат мекунад.

     Дувум, ягонагии халқ дар ноил шудан ба рушди устувори иқтисодӣ нақши ҳалкунанда дорад. Бе ваҳдати дохилӣ бунёди асосҳои устувори иқтисод номумкин аст. Ҷомеае, ки муттаҳид асту ҳадафҳои умумиро дарк мекунад, қодир аст барои татбиқи лоиҳаҳои бузурги иқтисодӣ, ҷалби сармоягузорӣ ва фароҳам овардани фазои мусоиди сармоягузорӣ қувваро тавлид кунад. Ин ба рушди инфрасохтор, аз қабили сохтани роҳҳо, пулҳо, нерӯгоҳҳо, беҳтар кардани системаи маориф ва тандурустӣ мусоидат мекунад, ки дар мисоли кишварамон ҳувайдост. Ҳамзамон, ҳамаи ин боиси таъсиси ҷойҳои нав, баландшавии сатҳи зиндагӣ, кам шудани камбизоатӣ ва беҳбуди некӯаҳволии ҳар як шаҳрванд мегардад.

      Сеюм, ваҳдати миллӣ омили асосии ҳифз ва афзун намудани мероси бойи фарҳангии Тоҷикистон мебошад. Руҳияи миллат бар асоси суннатҳо, арзишҳо ва фарҳанги ҳазорсола, бар асоси забон, ки ба унвони бахше аз ҳувияти мардум аст, такя дорад. Маҳз забони тоҷикӣ буд, ки арзишҳои маънавӣ ва маданияти беназири мо дар тӯли қарнҳо аз мардум ҳимоят мекарданд ва имкон намедоданд, ки аз саҳифаи таърих нопадид гардем. Ва имрӯз ин мерос асоси маънавияти моро ҳамчун якпорчагии беназир нигоҳ медорад. Бинобар ин эҳё ва рушди маънавият, фарҳанг, суннатҳо ва ҳифз намудани забон яке аз муҳимтарин вазоифи давлат аст. Имрӯз бо ифтихор гуфта метавонем, ки Тоҷикистони имрӯза кишварест, ки Ваҳдати миллӣ на танҳо ҳамчун шиор, балки ҳамчун воқеияти зинда дар тамоми паҳлӯҳои ҳаёт рушд ёфта истодааст.

- дар сиёсат суботи сиёсӣ таъмин гардида низоми давлатдорӣ таҳким ёфтааст.

- дар иқтисодиёт рушди босуръат мушоҳида гардида, иншоотҳои муҳими зиёди инфрасохторӣ бунёд гардиданд ва мегарданд, соҳаи саноат ва кишоварзӣ низ батадриҷ ва марҳила ба марҳила рушду инкишоф меёбад.

- дар муносибатҳои байналмилалӣ Тоҷикистон худро ҳамчун шарики боэътимод ва ҷонибдори сулҳ ва ҳамсоядории нек муаррифӣ кардааст, ки ин ба рушди ҳамкории мутақобилан судманд, таҳкими оромӣ ва суботи минтақавӣ, инчунин ба ҳимояи манфиатҳои миллӣ ва рушди устувор равона карда шудааст. Тоҷикистон ҷиҳати таҳкими муносибатҳои дӯстона бо кишварҳои ҳамсоя ва ҷомеаи ҷаҳонӣ, аз ҷумла дар соҳаҳои иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун кишвари эътимодбахш эътироф гардидаст.

     Умуман, ваҳдати миллӣ ба пояи воқеии ҳамаи ин дастовардҳо табдил ёфтааст. Маҳз сарҷамъии миллат имкон дод, ки кишвар аз буҳрон берун ояд ва саҳифаи нав - саҳифаи рушд, пешрафт ва умедро оғоз намояд.